Co powoduje niepowodzenia szkolne? Jak możemy im zaradzić

Praca dydaktyczno – wychowawcza na terenie szkoły należy do jednych z najbardziej złożonych działalności. Jej rezultaty zależą od wielu czynników, często nakładających się na siebie i przez to czyniących tę pracę bardzo trudną.
Niepowodzenia szkolne są to sytuacje, w których występują wyraźne rozbieżności między wymaganiami wychowawczo – dydaktycznymi szkoły, a zachowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania. Niepowodzenia mogą występować w różnych zakresach działalności i wymagań szkoły, zarówno w zakresie uczenia się, jak i w zakresie moralnej postawy uczniów. Jedne są związane z pracą dydaktyczną, a drugie z pracą wychowawczą. Rezultaty niepowodzeń mogą być różne. Mogą wywołać skutki mniej poważne lub też przyczyniać się do przedłużenia pobytu ucznia w szkole, a nawet usunięcia go z niej.
Należy pamiętać o tym, że wykształcenie, wiedzę zdobywa się nie tylko w szkole. Rodzice przekazują dzieciom wartości, zasady moralne, wiedzę i umiejętności radzenia sobie w życiu. Do tego potrzebne jest dobre opanowanie przynajmniej trzech umiejętności: czytania, pisania i arytmetyki. Bez nich w szkole, ani w życiu nie ma szans na odnoszenie sukcesów.
Czytanie – to obok mówienia i słuchania jeden z głównych sposobów poznawania świata i rozwijania zdolności myślenia. Nie wystarczy jednak opanować techniki czytania. Trzeba umieć wyciągać wnioski i wychwycić z tekstu najważniejsze informacje.
Pisanie - wymaga dobrej sprawności grafomotorycznej ręki, znajomości liter, opanowania reguł ortografii i interpunkcji, a także umiejętność przekazywania w formie pisemnej własnych myśli.
Arytmetyka – jej znajomość jest konieczna we współczesnym świecie. Nie wystarczy tylko dodawać, odejmować, mnożyć i dzielić. Wiedzę z zakresu arytmetyki należy jeszcze odpowiednio wykorzystywać.
Zawsze wychodzimy z założenia, ze dziecko jest dobre, szukamy w nim pozytywnych cech i umiejętności. Jeśli ma trudności w szkole, to trzeba mu pomagać w ich przezwyciężeniu.
Niepowodzenia szkolne mogą mieć charakter jawny, ukryty lub nieodwracalny. Ukryte występują wówczas, gdy nauczyciele nie dostrzegają braków w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach uczniów, mimo iż braki istnieją.
Niepowodzenia ukryte prowadzą zazwyczaj do niepowodzeń jawnych. W tym przypadku nauczyciel już dostrzega braków w opanowaniu przez ucznia wiedzy i w rezultacie ocenia wyniki jego pracy jako niedostateczne.
Niepowodzenia nieodwracalne występują w momencie, gdy odpowiednio wcześnie nauczyciel nie zadba o ucznia z trudnościami w nauce. Zbyt długie borykanie się ze zjawiskiem niepowodzeń prowadzi do: niższej samooceny, wagarów, ucieczek z domu. Na dalszym etapie edukacji dochodzi do całkowitej rezygnacji z procesu kształcenia.
Przyczyny niepowodzeń szkolnych są na ogół wielorakie i złożone. Mogą one tkwić np. w postępowaniu uczniów, tzn. jego motywach i przejawach, łącznie z rezultatami nauki szkolnej, a także w szerokim zakresie reakcji uwarunkowanych bodźcami moralnymi, emocjonalnymi i umysłowymi. Przyczyny te mogą także odnosić się do czynników od ucznia niezależnych, np. od złych warunków materialnych oraz związanych z tym konsekwencji, długotrwałej choroby, niekorzystnej atmosfery wychowawczej w domu rodzinnym, niedociągnięć w pracy dydaktyczno – wychowawczej szkoły.
Przyczyny niepowodzeń szkolnych dzielimy na:
 przyczyny społeczno – ekonomiczne – są one związane z domem i środowiskiem oraz sytuacją materialną rodziny. Należy do nich nędza materialna, złe warunki mieszkaniowe i higieniczne panujące w domu, brak pomocy szkolnych, niedostateczna opieka ze strony domu oraz zły wpływ środowiska;
 przyczyny biopsychiczne – zalicza się tutaj zarówno zadatki wrodzone, np. anatomiczną strukturę mózgu, jak i warunki sprzyjające jak i hamujące prawidłowy rozwój tych zadatków. Poziom inteligencji uczniów jest czynnikiem, od którego zależą w dużej mierze uzyskiwane przez nich oceny. Wśród czynników biopsychicznych wpływ mają również temperament, cechy charakteru, zły stan zdrowia jak również zaburzenia procesów poznawczych. Apatia i nerwica to nie tylko przyczyny trudności w nauce, ale w pewnych przypadkach także ich efekty;
 przyczyny dydaktyczne – to wszelkie oddziaływania podejmowane przez nauczycieli, wychowawców, przy współpracy rodziców i innych placówek wspierających rozwój dzieci. Ale także aktywność, działania samego ucznia, sprzyjające zdobywaniu wiedzy, umiejętności uczenia się, systematyczność, organizowanie sobie pracy, właściwy styl uczenia się, dostosowany do indywidualnych predyspozycji i potrzeb dziecka, odpowiednia motywacja do pracy, umiejętność radzenia sobie ze stresem, właściwy stosunek do trudności szkolnych;
 deficyty rozwojowe – powodują braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności szkolnych, ponieważ jedna lub więcej funkcji nie działa prawidłowo, jest zaburzona. Dziecko nie jest w stanie sprostać wymaganiom, bo w jego rozwoju zaistniały trudności, przeszkody o charakterze biologiczno – psychicznym. W rozwoju umysłowym mogą to być deficyty uwagi, pamięci, rozumienia, myślenia, zaburzenia mowy, koordynacji, spostrzegawczości, a także zaburzenia percepcji wzrokowej i słuchowej. W rozwoju społeczno – emocjonalnym mogą utrudniać bądź uniemożliwiać proces uczenia się zaburzenia nerwicowe, lękowe (fobia szkolna), zahamowanie emocjonalne, zespół ADHD (nadpobudliwość psychoruchowa). W rozwoju ruchowym o deficytach mówimy w przypadku dzieci z chorobami narządów ruchu (porażenia, niedowłady), z niską sprawnością manualną, graficzną, która wpływa bezpośrednio na postępy w nauce pisania, z chorobami przewlekłymi znacznie utrudniającymi uczęszczanie do szkoły.
Niepowodzenia szkolne powodują wśród uczniów ogromne problemy z własną naturą. Szkoła zobowiązana jest zapobieganiu temu zjawisku. Jej obowiązkiem jest zapewnienie odpowiedniej pomocy, aby minimalizować te braki w największym stopniu. W tym celu opracowano szereg metod do walki z trudnościami dydaktycznymi. Do najważniejszych można zaliczyć:
 profilaktykę pedagogiczną – głównie nauczanie problemowe o charakterze praktycznym i teoretycznym oraz nauczanie w zespołach uczniowskich;
 diagnozę pedagogiczną - jej podstawą są rozmowy nauczycieli z uczniami i ich rodzicami, obserwacja i badania testowe, które pozwalają na natychmiastowe wykrywanie powstających i narastających luk w wiadomościach i umiejętnościach każdego ucznia;
 terapię pedagogiczną – składa się na nią przede wszystkim wyrównywanie wykrytych wcześniej zaległości w zakresie opanowywanego przez uczniów materiału programowego poprzez indywidualizację nauczania na lekcji oraz w drodze organizowanych przez szkołę zajęć pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych.
Wszystkie te metody uzupełniają się wzajemnie. A sukces i skuteczność jest tym większa, im więcej współpracują ze sobą nauczyciel i dom rodzinny dziecka, a nie tylko nauczyciel z dzieckiem.
W dużej mierze dzieciom, które mają problemy w nauce bezpośrednio pomagają rodzice, którzy pomagają przy odrabianiu zadań domowych, sprawdzają lekcje. W miarę pogłębiania się trudności rodzice starają się stosować różne zakazy, kary, sądząc że to pomoże. Taki to myślenia jest błędny, ponieważ bez pomocy osoby starszej dziecko samo sobie nie poradzi. Dziecku z niepowodzeniami szkolnymi powinna pomagać zarówno szkoła jak i rodzice, ponieważ współpracując razem ze sobą mogą odnieść pozytywne efekty.
Czynność uczenia się wymaga od dziecka dużego wysiłku, skoncentrowania uwagi, siły woli, a nawet rezygnacji z wielu rozrywek i przyjemności. Nauka powinna sprawiać przyjemność, wtedy dziecko będzie chętnie sięgało do książek, odrabiało lekcje, zaspokajało swoją ciekawość poznawczą. Te cele można osiągnąć poprzez odpowiedni sposób przekazywania wiedzy. Jest to zadanie ogromnie trudne, ale należy je podejmować, by szkoła mogła być dla dzieci drugim domem, w który każde dziecko czuje się dobrze i jest szczęśliwe.

Literatura:
Cz. Kupisiewicz - „Podstawy dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1996, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”
Cz. Kupisiewicz - „Niepowodzenia dydaktyczne”, Warszawa 1972, PWN
J. Konopnicki - „Powodzenia i niepowodzenia szkolne”, Warszawa 1966, PZWS
H. Spionek - „Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne”, Warszawa 1985, PWN
B. Łuczak – „Niepowodzenia w nauce”, Poznań 2000
W. Okoń – „Proces nauczania”, Warszawa 1963
W. Okoń – „Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1987, PWN
S. L. Rubinsztejn – „Podstawy psychologii ogólnej”, Warszawa 1962
B. Dyrda – „Niepowodzenia szkolne uczniów zdolnych”, Kraków, Oficyna Wydawnicza Impuls 2007
T. Mróz – „Struktury treści w studiowaniu dydaktyki”, Zielona Góra, WSP, 1994


Opracowała:
Agnieszka Jakubowska
ZPSM w Gnieźnie

Wyświetleń: 0