Katalog

Anita Kluś, 2016-06-07
Radom

Edukacja czytelnicza, Plany metodyczne

Baśń w życiu współczesnego dziecka

- n +

Spis treści:


Streszczenie
Wstęp
I. Specyfika baśni
II. Rola baśni w życiu dziecka
III. Formy propagowania baśni – zalety czytelnictwa…
IV. Aneks – scenariusze lekcji bibliotecznych0
Zakończenie
Bibliografia























Streszczenie


Pracę na zajmujący mnie temat podzieliłam na trzy rozdziały, do których dołączyłam aneks w postaci scenariuszy lekcji bibliotecznych.
W I rozdziale zajęłam się zagadnieniem samego gatunku baśni. Przedstawiłam także informacje o pochodzeniu baśni, jej cechach charakterystycznych, wyróżniających ją spośród innego rodzaju literatury. Zwróciłam też uwagę na podział baśni ze względu na treść i wskazałam na różnicę między pojęciem baśni i bajki, które są traktowane jako jednoznaczne Zaprezentowałam pionierów, którym zawdzięczamy tę formę literacką. Wspomniałam również o baśniopisarzach udoskonalających baśń na przestrzeni wieków, stosownie do aktualnych potrzeb.
W II rozdziale mojej pracy uwzględniłam rolę baśni, jako czynnika decydującego o rozwoju dziecka. Zaznaczyłam jak znaczący wpływ ma na kształtowanie się postaw małego odbiorcy poprzez problematykę jaką porusza, jak wpływa na inteligencję i wzbogaca zasób słownictwa. Przede wszystkim ważne jest, że wzrasta poczucie świadomości dotyczące kwestii niezrozumiałych dla dziecka, a świat przedstawiony w baśni, pełen magii, tajemniczości, cudowności i fantastyki, pozwala na kształtowanie wyobraźni oraz wrażliwości. Niebagatelny wpływ mają kreacje bohaterów ukazane na zasadzie kontrastu, którzy za pomocą swoich zachowań sugerują czytelnikowi przyjęcie odpowiedniej postawy. Baśń wskazuje, iż powinniśmy żyć zgodnie z zasadami prawdy, dobra, uczciwości mimo wszystkich przeciwności losu. Zaznaczyłam, że ten typ opowiadań umożliwia przeżywanie różnorodnych emocji.
III rozdział dotyczy przede wszystkim form propagowania baśni. Na początku tej części nadmieniłam, iż za pierwszy kontakt dziecka z baśnią odpowiedzialni są rodzice. Wszyscy wiemy, że środowisko rodzinne jako pierwsze uczy obcowania z książką. Jeśli rodzice nie kupują dziecku baśni, nie czytają na dobranoc, sami nie wykazują zainteresowania lekturą, nie mogą spodziewać się aktywności czytelniczej dziecka. Dziecko powinno wzrastać w atmosferze bezpieczeństwa, czułości i miłości, które przejawiają się zazwyczaj w bliskich relacjach z dzieckiem tuż przed snem, w trakcie czytania baśni. Kolejnymi osobami odpowiedzialnymi za krzewienie baśni są bibliotekarze. Ich zadaniem jest w jak najlepszy sposób zachęcić młodego czytelnika do baśni. Dlatego też bibliotekarz przygotowuje ustne opowiadania, by jak najlepiej dotrzeć do dziecka i nawiązać jak najlepszy kontakt. Oprócz opowieści stosuje inne atrakcyjne metody propagowania baśni, m.in. konkursy, wystawy, inscenizacje, przeźrocza czy też animacje komputerowe. Zwróciłam również uwagę na akcję Cała Polska czyta dzieciom, która z pewnością może wpływać na popularyzację baśni oraz na krzewienie czytelnictwa książek. Wskazałam na wartości i bogactwo treści przekazywane czytelnikowi, o jakich się zapomina w dobie Internetu i innych bardzo rozpowszechnionych „atrakcyjnych” środków przekazu.
Scenariusze lekcji bibliotecznych dołączyłam, aby pokazać, jak poprzez stosowanie różnych metod podczas zajęć można się przyczynić do wzrostu rozwoju czytelnictwa.






































Wstęp


Zanim przejdę do rozważań związanych z baśnią, pozwolę sobie na krótką prezentację mojej osoby. Ukończyłam Kolegium Nauczycielskie w Radomiu, z tytułem licencjata macierzystej uczelni UMCS, w zakresie nauczania języka polskiego. Aktualnie kontynuuję studia magisterskie uzupełniające na Uniwersytecie Warszawskim, na V roku.
Od tego roku pracuję jako polonistka w Publicznym Gimnazjum
w Goździe. Szkoła ta liczy 14 klas, w tym 4 – pierwsze, 4- drugie i 6- trzecich. Grono pedagogiczne obejmuje 30 nauczycieli. Jest to placówka prężnie działająca. Funkcjonują tu koła zainteresowań m.in. koło biblioteczne, polonistyczne, biologiczne, chór, koło plastyczne czy też klub sportowy.
Biblioteka szkolna jest niewielka, ale zaopatrzona w pracownię multimedialną, mały kącik czytelniczy, także oddzielne pomieszczenie,
w którym znajduje się księgozbiór. Liczba woluminów nie przekracza 2500 tysiąca. Są to głównie encyklopedie, leksykony, słowniki, lektury, podręczniki, książki beletrystyczne oraz pomoce niezbędne dla nauczycieli. Bibliotekarz bardzo chętnie angażuje się w życie szkoły, jest dobrym organizatorem. Prowadzi koło biblioteczne, przygotowuje akademie okolicznościowe. Dzięki swojej aktywności i otwartości uczniowie z przyjemnością spędzają czas w bibliotece.
Tematem mojej pracy uczyniłam Baśń w życiu współczesnego dziecka. Wybrałam to zagadnienie, gdyż chciałam wskazać wpływ baśni na rozwój intelektualny i kondycję psychiczną małego czytelnika. Praca ta ma na celu ukazanie jak olbrzymi udział ma baśń w kształtowaniu osobowości i formowaniu osobistych postaw.
Dlaczego wybrałam temat o baśni? Między innymi dlatego, że ten typ literatury jest bardzo urzekający w swej treści. Niezależnie od tego czy jest się 6-letnim maluchem czy też dojrzałym człowiekiem. Podejmując temat, uważałam za interesujące dowiedzieć się o początkach baśni, o jej oddziaływaniu na życie dziecka. Uświadomiłam sobie, że baśń w niesamowity i fantastyczny sposób przekazuje wartości oddziałujące z ogromną siłą w szczególności na małego czytelnika. Uzmysłowiło mi to jak baśń pomaga w odpowiednim dostrzeganiu wartości świata oraz znalezieniu miejsca w nim dla siebie, jak wzbogaca doświadczenia, ukazuje różne wzorce myślenia, daje wzory osobowe, wsparcie przez akceptację (dzieje się tak wtedy, gdy dziecko jest w podobnej sytuacji do bohatera, wówczas widzi, że nie jest samo ze swoim problemem, lecz inni też go mają i potrafią sobie z nim poradzić). Informacje na temat działalności doświadczonych bibliotekarzy i ich stosunku do literatury baśniowej zaczerpnęłam z badań przeprowadzonych przez Izabellę Stachelską, które zostały zamieszczone
w książce Baśń i dziecko H. Skrobiszewskiej. Chciałam zaznaczyć również, że ta książka była mi bardzo pomocna w pisaniu pracy, gdyż znajdują się tam kluczowe zagadnienia dotyczące baśni.








































I. Specyfika baśni


Baśń jest jednym z gatunków, który do obecnych czasów nie stracił na popularności. Z pewnością każdy z nas zetknął się z baśnią w dzieciństwie – w przekazie ustnym czy też pisemnym. Dzieci chętnie sięgają po baśnie, ponieważ wprowadzane są przez ich lekturę w świat pełen niezwykłości, tajemniczości, magiczności. Dzięki czemu kształtują wyobraźnię i fantazję.
Baśń jest ważnym źródłem, które wpływa na rozwój systemu wartości i kształtowanie pojęć moralnych u dziecka. Za jej pośrednictwem dziecko odkrywa i rozróżnia pojęcie dobra i zła, winy i kary, a także zadośćuczynienia i nagrody. Identyfikując się z baśniowym bohaterem zaspokaja własne potrzeby, doznaje różnych uczuć. Baśnie uczą umiejętności opowiadania i wpływają na twórczość plastyczną. Rolą dorosłego jest stworzenie odpowiedniego klimatu bliskiego jej treści jak również współuczestniczenie w przeżywaniu dziecka, danie mu wsparcia uczuciowego, płynącego z bliskiego oraz ciepłego kontaktu.
Słownik Terminów Literackich potwierdza, że jest to: (…) niewielkich rozmiarów utwór o treści fantastycznej, nasyconej cudownością związaną
z wierzeniami magicznymi, ukazujący dzieje ludzkich bohaterów swobodnie przekraczających granice między światem poddanym motywacjom realistycznym a sferą działania sił nadnaturalnych.
Za miejsce narodzin baśni uważa się Indie, ponieważ pierwsze ze znanych opowieści tego gatunku pochodzą z literatury indyjskiej. Wiele baśni wywodzi się z literatury arabskiej. Zbiór najstarszych i zapisanych baśni zawiera utwory pochodzenia arabskiego, perskiego i indyjskiego, znany w Polsce jako Księga tysiąca i jednej nocy, wydany w latach 1704 – 1717 przez M. Gallanda. Za pionierów i mistrzów gatunku uważani byli
m.in. Ch. Perrault i bracia Grimm, zajmowali się głównie opracowywaniem baśni pochodzenia ludowego. Baśń ukształtowana w 2 połowie XIX wieku, przez H. Ch. Andersena, L. Carroll, R. Kiplinga, C. Collodi, odbiega niejako w swoich zamierzeniach od pierwotnej baśni ludowej. W roku 1895 pojawił się pierwszy przekład baśni braci Grimm, opracowanych przez C. Niewiadomską pt. Baśnie dla dzieci i młodzieży. Nieco później pojawiły się liczne zbiory baśni ludowych i literackich.

Na baśń polską ogromny wpływ miała M. Konopnicka, autorka tekstu O siedmiu krasnoludkach i o sierotce Marysi. Pisarka opiera się na doświadczeniach Andersena i wiążę je z rodzimymi motywami folklorystycznymi a także aktualną problematyką społeczną. Baśń ta była początkiem do dalszych innowacji i przekształceń. Kolejnym eksperymentatorem w obrębie tego gatunku jest Bolesław Leśmian, który postanowił zmodyfikować tradycyjne motywy baśniowe i wprowadzić rozważania filozoficzne i karykaturalne obrazy współczesnych postaw artystycznych i społecznych m.in. w Przygodach Sindbada Żeglarza czy też Klechdach polskich. Elementy groteski pojawiają się u Kornela Makuszyńskiego w baśni zatytułowanej Bardzo dziwne bajki. Wiele utworów należących do gatunku obejmuje w treści motywy religijne, historyczne i patriotyczne, które nie należą do kanonu cech reprezentatywnych bajki. Baśń Konopnickiej O krasnoludkach i o sierotce Marysi oraz zbiór baśni Dygasińskiego Cudowne bajki są dobrymi przykładami konfrontacji tendencji pozytywistycznych i modernistycznych w literaturze. “Krasnoludki Konopnickiej i baśnie Dygasińskiego są bodaj pierwszymi utworami utrzymanymi w modernistycznej konwencji literackie. Lata poprzedzające I wojnę światową były czasem znacznego zainteresowania wydawców twórczością obcych autorów, a zwłaszcza utworami zawierającymi elementy fantastyczne. Obok tego istniała bogata twórczość oryginalna. Baśnie rozlały się wtedy szeroką falą. Do rąk młodych czytelników trafiły zebrane przez Jana Kasprowicza Bajki, klechdy i baśnie (1901), Bań o nocy świętojańskiej (1894). Bajka o Kas i królewiczu (1904) Lucjana Rydla. Podobnie znany bajkopisarz Jan Lemański niektóre ze swych utworów napisał dla dzieci. Moda na baśnie skłoniła i starszych pisarzy ku tej formie, np. ostatni utwór Z. Urbanowskiej: Złoty pierścień (1916) jest także baśnią fantastyczną.
Założeniem baśni klasycznej było ukazanie zwycięstwa dobra nad złem, natomiast współcześnie kształtująca się baśń odbiega w swym modelu od wersji tradycyjnej - jej przeznaczenie, sens, wymowa są bardziej złożone. Stawia ona czytelnika przed trudnym wyborem decyzji etycznych. Świat jest tu przedstawiony w taki sposób, że nie zawsze można odróżnić dobro od zła, gdyż granica pomiędzy tymi dwiema wartościami zostaje zatarta, nie zawsze też dobro tryumfuje.
Źródło motywów baśni decyduje o ich podziale na: ludowe i literackie. Baśnie ludowe oparte są na motywach wędrownych. Wywodzą się z tradycji ustnej i operują schematyczna fabułą, z uproszczonymi postaciami bohaterów. Tym terminem określano także baśnie regionalne, które opierały się na wątkach folklorystycznych, wyraźnie związane z jakimś konkretnym miejscem, regionem. Przejawia się to przede wszystkim w podanych w tekście nazwach miejscowości, bądź cechach wyraźnie wskazujących dane miejsce. W odmianie ludowej czas i miejsce są nieokreślone, wydarzenia umieszczone poza czasem i przestrzenią. Uwidacznia się to w stałych zwrotach, np. „Dawno, dawno temu…”, „Był sobie kiedyś…”. Wyrażenia te wzmacniają nastrój nieokreśloności. W baśniach regionalnych i nie tylko, ciemny las, bezdroża, labirynt są symbolem zagubienia i konfliktów wewnętrznych człowieka. Przykładem tego typu baśni są m.in. Flisak i Przydróżka H. Januszewskiej.
Baśnie literackie opatrzone są skomplikowanym przesłaniem autorskim, wymową moralną, a także odchodzą od schematu fabularnego, wywiedzionego z folkloru. Bohaterowie są zindywidualizowani. Najczęściej występujące w baśniach postacie to wróżki, królewny, smoki, jak również nieodzowne są cudowne wydarzenia, które rozgrywają się w niezwykłych krainach, powstałych w wyobraźni twórcy.
Wiele baśni, które uznaje się za czysto literackie maja ludowe źródła, ale wielokrotne opracowywanie tekstów powoduje, że z baśni ludowej powstaje baśń literacka – dojrzała artystycznie.
Jak zauważyliśmy baśń literacka różni się od baśni ludowej, nie tylko tym, że w innym miejscu i w innym czasie rozgrywa się akcja, ale również tym, że inaczej jest w nich pojmowana moralność. Zwycięstwo dobra, nagroda i kara charakterystyczne dla baśni ludowej, przyjmują inną formę w baśni artystycznej, gdzie karą jest, np. znikanie mitycznych skarbów, zaś nagroda jest coś znacznie mniej materialnego srebra i złota.
Mieszanie rzeczywistości z fantazją jest jedną z najważniejszych cech baśni. Świat fantastyczny współgra ze światem autentycznym, niejako nakładają się na siebie bez zgrzytu.
To stałe przeskakiwanie nad znanymi układami rzeczywistości w celu łączenia i tworzenia nowych jest tym, co wciąż w baśni zaskakuje, co rodzi skuteczne zdziwienie, które według psychologów jest podstawą wszelkiego twórczego doznania .
Cudowność jest nieodłączną cechą baśni, choć nie można z nią przesadzać, nie należy nią dowolnie operować. Należy zachować umiar w dysponowaniu tym środkiem, ponieważ przesada w cudowności może doprowadzić do skarykaturowanego obrazu. Nie bez znaczenia jest obecność przyrody w baśni. Występuje ona tutaj w podwójnej roli. Uczłowieczona – pomaga i współczuje ludziom, natomiast jako tło współgra z klimatem baśni.
Warto wspomnieć także o roli przestrzeni dla tej formy literackiej. Przestrzeń w baśniach jest zazwyczaj otwarta i rozległa, nie ma określonego kształtu. Wyrazy, które określają przestrzeń są bardzo ogólne, np. blisko szeroko, głęboko. Świat baśniowy jest bliżej nieokreśloną krainą gdzie znajduje się złoto czy też zły smok. Środki lokomocji tez są nieziemskie np. siedmiomilowe buty bądź latający dywan. Wszystko w tej przestrzeni jest już ustalone z góry i uporządkowane. Las jest ciemny ogromny straszny; góra wysoka stroma i śliska zaś zamek – piękny. Wszystkie dookreślenia przestrzeni mają znaczenie symboliczne” .

Charakterystyczne dla baśni jest również to, że akcja dzieje się
w umyśle dziecka. Wszystkie wydarzenia, z którymi dziecko się styka są mu bliskie, co sprawia, że doskonale interpretuje rzeczywistość książkową. Obecne jest również zjawisko antropomorfizacji, personifikacji i animizacji, co pozwala przekroczyć granicę oddzielającą świat realny od baśniowej fikcji. Baśń jest nastawiona na przeżycie przygody przez baśniowego bohatera, co czyni baśń bardzo intrygującą.
Bohater baśniowy jest pełen samozaparcia, praktycznie biorąc jest nieprzezwyciężalny, potrafi sobie zawsze dać radę, umie szukać pomocy i wie, jak korzystać z otrzymanych wskazówek. (…) nie jest nigdy bierny, nigdy nie czeka na pomoc z założonymi rękoma .
Bohater jest postawiony przed celem, który musi zrealizować. Te dążenie są zazwyczaj bardzo wartościowe, np. osiągnięcie dobra czy też szczęścia. Działania te jednak napotykają na trudności, przeszkody czy też niejednokrotnie na cierpienie. Bohater baśniowy funkcjonuje zazwyczaj
w czasie teraźniejszym lub przeszłym niedokonanym, co pozwala utrwalić wrażenie ciągłości i nieprzemijalności baśni.
Przestroga i wróżba są często spotykanymi formułami, które dziecko śledzi
w trakcie czytania i obserwuje czy wszystko przebiega zgodnie z ustalonym porządkiem.
W baśni niezwykle ważne są dwa elementy tj. powtórzenie i stopniowanie.
Powtórzenie odgrywa zasadnicza rolę w tematyce i kompozycji baśni, łączy radość doświadczenia z oczekiwaniem nowego, stopniuje napięcie i pozwala na przedłużenie przyjemności oczekiwania .
Czynniki te przedłużają intrygujący moment, wprowadzają niepokój
u czytelnika, powodują wzrost napięcia, co powoduje, że czytelnik przeżywa na przemian strach i radość.
Język baśni jest specyficzny, obfituje w niedomówienia i ukryte treści, ale jest prosty w odbiorze dla dziecka. Doskonale odpowiada myślom i pojęciom znanym dziecku. Każde prawie słowo baśni jest tak silne i barwne, iż łatwo oddziaływa na wyobraźnię małego słuchacza. Jedno słowo trafnie daje dobrane w baśni, zmusza umysł dziecięcy do pracy. Ta praca zmusza wyobraźnię dziecka do skupienia uwagi, aby czegoś nie opuścić, albowiem każde słowo może mieć wielkie znaczenie. Baśń wprowadza słowa nowe, krótkie, ale wiele mówiące: czapka niewidka, dywan samolot, buty samoskoki itp.. Nierzadko bywają w baśniach słowa dziwaczne, jednak dzieci je zapamiętują i lubią imiona cudzoziemskie, może dlatego, iż są one nowe, a przez to tajemnicze.
Jak podaje Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej utwór ten: wymaga nie dosłownego, lecz obrazowo-symbolicznego odbioru, ponieważ
w obrazach, które kreuje, jest zawarta ludowa mądrość gromadzona przez wieki i przekazywana z pokolenia na pokolenie. Istotą tej mądrości jest wskazanie na zasadnicze prawidłowości ludzkiego losu, na konieczność sprostania wymaganiom stawianym przez życie i trudnego dojrzewania
w samotności, bólu, odrzuceniu i cierpieniu na elementarną umiejętność oddzielania dobra od zła .
Zatem można stwierdzić, że baśń jest utworem moralizującym, ponieważ przekazuje uniwersalne wartości, które przez wieki były podtrzymywane
I stanowiły kodeks etyczny dla odbiorców poszczególnych dzieł. Moralistyka ta jednak nie jest przekazywana w postaci jednoznacznych rad i pouczeń. W klasycznej baśni ukazuje się prawa, jakimi rządzi się świat, dlatego też dobro zostaje nagrodzone, zaś zło – ukarane.
Cechą baśni pozostającą nie bez znaczenia jest jej wielowarstwowość tzn. że odbiorcą tekstu może być zarówno dziecko jak też osoba dorosła. Oznacza to, że dziecko i dojrzały odbiorca znajdują bliskie sobie treści, jednak każde z nich ma swoją płaszczyznę interpretacji. Dla małego czytelnika istotne są: fantastyka, niezwykła kreacja bohatera, atrakcyjność fabularna, cudowność świata przedstawionego, natomiast dorosły człowiek odbiera prostotę wyrazu z jej złożonością i doniosłością podejmowanych kwestii egzystencjalnych. Zdarza się, że jakaś forma baśni jest pretekstem do refleksji nad kluczowymi zagadnieniami dotyczącymi ludzkiego życia. Inna odmiana pozwala natomiast na zwrócenie się ku dziecięcej postawie – prostoty i bezpośredniości w postrzeganiu innych ludzi, zjawisk i przedmiotów. Uczy ufności, optymizmu i radości z otaczającej rzeczywistości.
Nieodłączną cechą gatunku jest stosowanie zasady kontrastu, czym baśń operuje pierwszorzędnie. Wszystko przedstawione jest w sposób bardzo jaskrawy i ostry. Dlatego też postacie baśniowe są zestawione na zasadzie kontrastu, czyli są albo piękne, albo brzydkie, albo dobre, albo złe.
Baśnie zazwyczaj są pisane prozą, chociaż zdarza się że powstają
w formie wierszowanej, np. baśniowy poemacik fantastyczno-dydaktyczny Dzieci pana majstra Z. Rogoszówny.
Baśń to gatunek literacki, który wyróżnia się wieloma cechami. Sprawiają one, że jest ona atrakcyjna i łatwa w odbiorze dla najmłodszych odbiorców jak również dla czytelników dorosłych.
Baśń łączy w sobie elementy świata rzeczywistego z fikcją, co tworzy nową poetycką wizję. Jak już wcześniej wspomniałam cudowność jest jedną z najważniejszych, fundamentalnych cech, bez której trudno sobie wyobrazić baśń. Uosabianie przedmiotów, roślin, zwierząt powoduje, że świat przedstawiony w baśni staje się bliższy dziecku, dzięki czemu bardziej zrozumiały. Szczęśliwe zakończenie pozwala wierzyć dziecku, że dobro zawsze zwycięża. Początkowo dzieci odbierają fabułę powierzchownie, jednak częste czytanie pozwala im rozumieć na poziomie zaawansowanym intencje danego utworu, jego myśl wiodącą.
Baśń prezentuje szereg ludzkich problemów, które bez względu na upływający czas są aktualne, zaś prawdy i wartości z nich wypływające są uniwersalne i ponadczasowe.
Jak stwierdziła Maria Tyszkowa:
Baśnie należą do żelaznego repertuaru literatury dla dzieci, które zagarnęły na swą własność ten pierwotnie spełniający szersze zapotrzebowania gatunek literacki. Baśniowe postacie i ich losy, pewne powtarzające się wątki
i motywy literackie baśni stanowią trwały element doświadczeń ludzi danego kręgu kulturowego, stają się źródłem wzruszeń kształtujących życie wewnętrzne licznych generacji i wprowadzają w świat fikcji literackiej wciąż nowe pokolenia .
Baśń zalicza się do prozy fantastycznej, chociaż utwory fantastyczne popularnie nazywane są nawet w literaturze fachowej bajkami. W praktyce szkolnej i terminologii obiegowej operuje się terminem baśń i bajka. Krystyna Kuliczkowska stwierdza, iż w tej dziedzinie istnieje “chaos terminologiczny, który utrudnia orientację na terenie prozy fantastycznej”. Julian Krzyżanowski sprawił, iż za nim zaczęto dzielić bajkę ludową na bajkę zwierzęcą i baśń magiczną. Anglicy używają terminów “fairy tale” (baśń czarodziejska) oraz “fantasy” (baśń literacka ). W Polsce wyraz bajka służy określeniu różnych opowiadań fantastycznych o ludziach, zwierzętach, a także wytworów twórczości ludowej i literackiej. Zaś słowniki terminów literackich każą odróżniać pojęcia bajka i baśń. Zatem termin bajka używane jest w znaczeniu najszerszym i ponadgatunkowym jako syntetyczne określenie całej ogromnej grupy utworów dla dzieci, gatunki takie jak: bajeczka, bajka wierszem, bajka ludowa jak również baśń literacka. Baśń pełni funkcję społeczną, ponieważ przekazuje z pokolenia na pokolenie, w symbolicznej formie doświadczenie wewnętrznego życia ludzi, co jest istotnym elementem zapewnienia kulturowej ciągłości psychologicznej życia społeczeństw. Baśń jest bardzo zajmującą lekturą dla dziecka, ponieważ mały czytelnik podczas zetknięcia się z tekstem ma szansę przeżyć coś niezwykłego, tajemniczego i wkroczyć w nową rzeczywistość dostępną tylko jego wyobraźni.



II. Rola baśni w życiu dziecka

Literatura ma olbrzymi udział w rozwoju osobowości dziecka. Obcowanie na co dzień z książką pomaga utrzymywać równowagę emocjonalną, chroni przed negatywnymi emocjami, smutkiem, żalem, lękiem jak również gniewem. Uczy nowych postaw, pomaga w postrzeganiu wartości tego świata oraz swojego w nim miejsca. Wzbogaca doświadczenia, ukazuje inne wzorce myślenia, daje wzory osobowe. Dziecko często utożsamia się z bohaterem literackim, dzięki któremu potrafi niejednokrotnie stawić czoła problemom i rozwiązać trudne zadania życiowe przed jakimi zostaje postawione. Postacie literackie są skarbnicą wzorców zachowań
W baśniach świat realny łączy się ze światem fantastycznym. Tutaj przedstawione są ideały ducha i sprawiedliwości, dobro zwycięża zło czyli zachowany jest porządek moralny. Dziecko identyfikuje się z bohaterem i podobnie jak on przechodzi różne etapy w swoim życiu, aby przezwyciężyć lęk czy nurtujący go problem.
Baśnie pozwalają dziecku na marzenia, które są lekarstwem na niejednokrotnie trudną dla dziecka sytuację. Z pomocą baśni dziecko doznaje pocieszenia i stwarza sobie nadzieję na lepsze jutro. Wierzy, że jego zły los zostanie odmieniony. Zatem zwycięży sprawiedliwość, a wszelka niesprawiedliwość zostanie wynagrodzona. Stykając się z bajką dziecko uczy się sposobów wyjścia z opresji, wzbogaca zasób słownictwa, poznaje metafory. Jego wewnętrzne życie jest urozmaicone, gdyż wnosi w nie atmosferę cudowności. Uświadamia sobie, że udane życie jest dostępne dla wszystkich, mimo wielu przeszkód, jakie napotyka w życiu. Nie można uciekać od problemów, ale stawiać im czoła. Rzeczywistość baśniowa tworzona jest z myślą o dziecku, dlatego tematyka i zagadnienia poruszane w baśniach są dobierane adekwatnie do poziomu dziecka, by łatwiej mu było zrozumieć reguły, jakie rządzą światem. Oczywistym jest, że zrozumienie własnego losu i tego co nas spotyka jest możliwe wówczas kiedy jesteśmy dorosłymi ludźmi. Umożliwia nam to szereg przeżytych doświadczeń. Dziecko również, aby zrozumieć sens własnej egzystencji musi przejść wiele doświadczeń związanych z własnym dorastaniem. W trakcie rozwoju musi się nauczyć rozumieć siebie i innych ludzi. Ogromny wpływ na dziecko mają rodzice, ponieważ to oni kształtują jego charakter za pomocą przekazywanych treści – w relacjach bezpośrednich czy też pośrednich - za pomocą utworów literackich. Lektura, która mogłaby zwrócić uwagę dziecka musi dostarczać dziecku swego rodzaju zabawy, przyjemności i obudzić w nim ciekawość. Jej zadaniem jest pobudzanie wyobraźni, pomoc dziecku w rozwijaniu inteligencji oraz porządkowaniu emocji. Dobra książka powinna umożliwić rozpoznanie własnych problemów i wskazywać metody ich rozwiązania, dlatego też należałoby odwoływać się do wszystkich aspektów osobowości dziecięcej i pozwalać dziecku wierzyć w siebie i swoją przyszłość.
Literatura wzbogacająca wewnętrznie i przynosząca ogromne korzyści intelektualne zarówno dla dziecka jak i dorosłego to baśń, która wywodzi się z folkloru. (…) w warstwie zewnętrznej baśnie niewiele mówią o specyficznych warunkach życia we współczesnym społeczeństwie masowym; baśnie powstały na długo przedtem, zanim pojawiło się ono w historii. Jednak o wewnętrznych problemach istoty ludzkiej i właściwych sposobach radzenia sobie z jej trudnym położeniem w każdym społeczeństwie baśnie mówią znacznie więcej niż jakikolwiek inny rodzaj opowieści dostępnych dziecku .
Baśń jest gatunkiem, z którym dziecko styka się najwcześniej w swoich kontaktach z literaturą. Jej zadaniem jest m.in. kształcenie i wychowywanie najmłodszego czytelnika. Wielu autorów wskazuje na różne wartości baśni w pełni uzasadniając owe kształcące i wychowawcze oddziaływania na osobowość dziecka. Zwolennicy tej formy literackiej uważają, że właśnie za pośrednictwem baśni można najszybciej wprowadzić dziecko w tradycje kultury własnego narodu, a także przybliżyć walory, które służą dobru ogólnoludzkiemu.
Baśnie zawierają takie wzory w formie upersonifikowanej, symbolicznej i sfabularyzowanej, dzięki czemu w sposób szczególny odpowiadają potrzebom rozwojowym dzieciństwa. Baśnie ukazują fantastyczny świat, w którym postacie bohaterów i ich losy maja charakter symboli i nie liczą się z prawami rządzącymi w świecie realnym, lecz podporządkowują się logice prawdy artystycznej i psychologicznej. (…) Baśń wbrew niektórym uproszczonym poglądom pedagogicznym – nie przeszkadza rozwojowi realnej wiedzy dziecka o świecie ani nie prowadzi do kształtowania się mitologicznego światopoglądu .
Baśń jest jedynym i wyjątkowym gatunkiem w odróżnieniu od innych, który jest w zupełności rozumiany przez dziecko. Znaczenie tej formy literackiej jest zrozumiałe dla odbiorcy, jednak może być za każdym razem inaczej interpretowane w zależności od sytuacji, w jakiej znajduje się czytelnik. Dziecko wydobywa różne znaczenia z tej samej baśni, w zależności od potrzeb danej fazy rozwoju jak również zainteresowań.
Baśń jest wolna od programowego dydaktyzmu. Informuje jak należy żyć ( tj. zgodnie z zasadami prawdy, dobra, uczciwości mimo wszystkich przeciwności losu), lecz przede wszystkim umożliwia przeżywanie różnorodnych emocji. Baśń w swej treści obejmuje przeżywane realnie przez dziecko konflikty edypalne, rywalizację między rodzeństwem, poczucie poniżenia, małej wartości, lęki, problemy związane z dojrzewaniem czy też poszukiwaniem własnej tożsamości. Baśń jest swego rodzaju elementarzem, który pomimo fikcyjności, jest na tyle realny, iż oferuje rozwiązania indywidualne problemów emocjonalnych, pozwala mieć nadzieje i daje chęć do życia. Dlatego mówi się, że baśń pełni funkcję terapeutyczną, ponieważ daje własne rozwiązanie sytuacji adekwatnie do wewnętrznych konfliktów czytelnika. Zazwyczaj wybrana baśń nie ma nic wspólnego z zewnętrznym życiem danej osoby, ale łączy się z jego problemami wewnętrznymi, które często wydają mu się niejasne. Zadaniem baśni jest przedstawienie procesów zachodzących we wnętrzu człowieka, nie zaś dostarczanie praktycznych pouczeń.
Baśń wpływa także na kształtowanie się fantazji i wyobraźni. Dziecko śledząc akcję i losy bohaterów, uczy się samodzielnie tworzyć fantastyczne sytuacje i zdarzenia. Zaczyna zdawać sobie sprawę, że wyobraźnia człowieka może wszystko zmienić. Baśnie przesyłają w pewnym sensie obrazy do wyobraźni dziecka, które przez dorosłych uważane są za fikcję. Mimo to do dziecka przemawia ukryta w nich prawda, gdyż one są treścią wypełniającą dziecięcą duszę. Opowiadanie przez rodziców baśni przed snem jest bardzo ważne dla rozwoju potrzeb emocjonalnych dziecka. Za pomocą książki dziecko może być bliżej mamy i taty. Jest to ważne w wieczornych godzinach, kiedy dziecko jest w łóżku może wyzbyć się negatywnych napięć, odstresować, ukoić nerwy po całym dniu poczym spokojnie zasnąć.
Baśnie rozwijają inteligencję dziecka jak też poszerzają zasoby języka.
Logika baśni sprzyja rozwojowi myślenia, uczy jak przewidywać i wyciągać wnioski z pewnych sytuacji, w jakich znajdują się postacie baśniowe. Dziecko zaczyna rozumieć symbole, poznaje metafory. Wówczas zatrute jabłko staje się symbolem fałszu, natomiast złote włosy - symbolem piękna.
Dzięki symbolom baśń może zebrać razem i połączyć dwa odległe światy – biografie zewnętrzną i wewnętrzną. Żyjemy jednocześnie w tych dwóch światach, które paradoksalnie tworzą jeden. Dwójka zamienia się w jedynkę. Ta alchemiczna formuła, sprzeczna z racjonalna logiką, oznacza proces tworzenia całości. Scalenie życia osiągnięcie harmonii i pełni duchowej, spełnienie przeznaczenia, odnalezienie własnego mitu,
indywiduacja, itp. są to nasze życiowe zadania, które w baśni przedstawione są w obrazach wędrówki .
Baśń silnie oddziałuje na sferę emocjonalną dziecka. Formuje kulturę uczuć, przy czym angażuje przeżycia pozytywne, które opowiadają się po stronie dobra. Dziecko staje po stronie tej wartości, gdyż nieskomplikowana moralność i podział postaci na czarno – białe jest dla niego zrozumiały. To wszystko pozwala na kształtowanie pojęć moralnych. Baśnie zatem spełniają wiele niezbędnych funkcji w kształtowaniu osobowości dziecka. Ponieważ baśnie są bardzo lubiane i popularne wśród dzieci, są znaczącą metodą wychowawczą tym bardziej, że teraz mogą mieć one nie tylko formę książkową, ale i filmową. Baśnie jako utwory literackie stanowią materiał poznawczy, który adresowany jest do wyjątkowego odbiorcy – dziecka. Przedmiotem zainteresowania baśni jest problematyka dobra i zła jak też sprawiedliwości. Kompozycja baśni jest adekwatna do możliwości percepcyjnych dziecka. Bohaterowie są „czarno-biali”, tzn. że występuje ostre rozgraniczenie dobra i zła, a także całkowita jednoznaczność bohaterów. To uproszczenie pozwala dziecku lepiej zrozumieć związki zachodzące pomiędzy postaciami. Granica między dobrem i złem musi być wyraźnie zarysowana. Dziecko musi odróżniać te dwie skrajne wartości, bo tylko wtedy zostanie ślad w jego przeżyciach.
Jak pisze Izabella Osuchowska w swoim artykule: Sytuacje doprowadzane do jednoznacznego końca: źli giną lub czeka ich zasłużona kara, dobrzy zwyciężają lub spotyka ich nagroda, uciemiężeni, skromni nieśmiali zostają obdarowani bogactwem i zaszczytami. Dzięki tej jednoznaczności i kontrastowości są znakomitym materiałem do rzutowania na niego swoich własnych obaw, uczuć, sposobu widzenia własnej sytuacji i otaczającego świata . W umyśle dziecka dominuje biegunowość, dlatego charakterystyczna jest ona także dla baśni. Nic nie istnieje pośrednio Postacie są dobre lub złe, bądź jedno jest mądre drugie głupie. Postacie ukazywanie tak przeciwstawnie pozwalają dziecku łatwiej uchwycić zachodzące miedzy nimi różnice, niż gdyby były one przedstawione w sposób bliższy realnemu życiu. W baśniach wiąże się to z problematyką moralną. Bohaterowi "białemu" narrator przypisuje cechy pozytywne. Nie sugeruje wprost, że postać ta postępuje uczciwie, słusznie i pozytywnie. Podobnie dzieje się z „czarnym charakterem”, gdzie negatywne pierwsze wrażenie powoduje, że bohater negatywny właściwie nie ma cech pozytywnych. Zło w baśniach ukazane jest w pewnym sensie jako atrakcyjne – w postaci smoka, który nie pozbawiony jest potęgi, czarownicy z tajemna siłą czy tez przebiegłości królowej w Królewnie Śnieżce. Nierzadko jest tak, że zło zyskuje przewagę, nie trwa to jednak długo. Przykładem może być Kopciuszek, gdzie na końcu baśni niegodziwość sióstr zostaje ukarana, nie jest to jednak najważniejsze.
Jak pisze Bettelheim: W baśniach, jak w życiu, kara lub obawa przed karą jedynie w bardzo ograniczonej mierze powstrzymują przed popełnieniem zbrodni. Przeświadczenie, że zbrodnia nie popłaca, jest o wiele lepszym środkiem zapobiegawczym, toteż w baśniach postać niegodziwa zawsze ponosi klęskę . Dzięki takiej konstrukcji bohatera baśniowego u dziecka kształtują się wartości moralne zgodne z kodeksem etycznym panującym w danej kulturze. Dobro i zło są przedstawione poprzez postępowanie bohaterów. Prosta charakterystyka psychologiczna postaci pozwala dziecku utożsamiać np. dobro z pracowitością, odwagą oraz innymi cechami pozytywnymi. Podział na bohatera białego i czarnego pozwala dziecku zrozumieć, że ludzie są zróżnicowani między sobą pod względem charakteru. Stawia ich to przed wyborem kim się chce być w życiu. Antagonizm postaci baśniowych ułatwia tę decyzję dziecku. Musi ono dokonać wyboru i uwzględniać w swoich możliwościach nie tyle fakt, że postać postępuje dobrze lub źle, ale sympatię lub antypatię, jaką ona w nim wzbudza. Dziecko chętnie utożsamia się z postacią pozytywna, ponieważ jest ona prostsza i bliższa małemu odbiorcy, jak również dlatego, że położenie, w jakim ta postać się znajduje, budzi w nim pozytywne uczucia. Jak konstatuje Dorota Simonides: Bohater baśniowy jest pełen samozaparcia, praktycznie biorąc jest nieprzezwyciężalny, potrafi sobie zawsze dać radę, umie szukać pomocy i wie jak korzystać z otrzymanych wskazówek . Bohater przedstawiony w takim świetle staje się wzorem osobowym i wzorem postępowania dla dziecka. Utożsamiając się z bohaterem dziecko wyobraża sobie, że wraz z bohaterem przechodzi wszelkie trudy, cierpienia i przeszkody, a na koniec wraz z nim tryumfuje, ponieważ cnota odnosi zwycięstwo. Wiele baśni wskazuje na konkretne problemy, z którymi boryka się bohater i nie rozwiąże ich dopóty, dopóki nie podejmie on kolejnych prób, jak też nie zgodzi się na cierpienie. Oznacza to, iż dziecko nie zwycięży swego kryzysu, dotąd jak długo nie będzie gotowe do walki i pracy nad sobą. Tak długo nie osiągnie zrozumienia i dojrzałości. Baśń jest dla dziecka inspiracją, aby samo podjęło jakieś działania, aby samo było aktywne Do tej identyfikacji skłaniają też poniekąd konsekwencje czynów bohaterów, gdyż dają dziecku odpowiedź, co je czeka za takie czy inne postępowanie, kim jest dobry człowiek, jak stać się kimś pozytywnym. Dziecko staje przed wieloma wątpliwościami i dylematami moralnymi. Jest to jednak z korzyścią dla dziecka, gdyż pozwala mu to wniknąć w życie bohaterów i skonfrontować z własnymi doświadczeniami. Przeżywa wątpliwości, dzięki którym rozumie powody działania zgodnego z normami moralnymi.
Postacie baśniowe są niejako na wyższym poziomie rozwoju moralnego niż dziecko. Motywy działania dziecka są w dużym stopniu uzależnione od czynników zewnętrznych, tj. lęku przed karą czy osobistej korzyści.
Własne życie wydaje się dziecku często niepojęte, dlatego tym bardziej potrzebuje ono sposobności, by móc lepiej zrozumieć siebie w złożonym świecie, z którym będzie musiało się uporać. (…) Potrzebuje ono wskazówek, jak wprowadzić ład do swego wewnętrznego domostwa, aby następnie móc nadać ład swemu życiu.(…) – potrzebuje wychowania, które w subtelny sposób, jedynie przez ukazywanie następstw pokazałoby mu wartość zachowań zgodnych z wymogami moralności – nie za pośrednictwem abstrakcyjnych pojęć etycznych, lecz poprzez to, co widzialnie i dotykalnie dobre… . Postępowanie zgodnie z zachowaniem bohatera pozwala uzyskać zamierzony efekt – mały odbiorca nieświadomie przejmuje pożądane przez społeczeństwo wzorce postępowania.
W baśniach ludowych motywami wiodącymi są, m.in. chciwość bogaczy i wyzysk biednego, dobroć i mądrość biednych. Bohaterem jest zazwyczaj człowiek, który czuje swą krzywdę i zmierza do poprawy swojego położenia. Baśnie ludowe sugerują poprzez swoją fabułę, że świat podlega zmianom. Podkreślona jest tutaj rola człowieka w społeczeństwie i zaznaczone są wartości, które ogólnie są uznawane przez społeczeństwo jako pozytywne: pogarda dla chciwości i wyzysku, a także szacunek dla pracy i wiedzy.
Zdaniem I. Słońskiej nigdzie tak dobrze nie jest przedstawiony problem dobra i zła. Dobroć, pracowitość, odwaga, jak również obok tego chciwość, skąpstwo, tchórzostwo, lenistwo, ukazane w dramatycznej akcji, wzruszają dziecko, a ostatecznie każą mu stanąć po stronie pozytywnych wartości. Zatem baśnie są jednym z ważniejszych czynników odgrywających istotną rolę w wychowaniu moralnym dziecka.
Niektóre badania pedagogiczne dowodzą, iż baśń ma szeroki zakres oddziaływania na rozwój dziecka. Skrupulatny dobór odgrywa bardzo ważną rolę zarówno kształcącą jak i wychowawczą. Pozwala na zrozumienie istotnych zagadnień społecznych. W opowiadaniach ludowych poruszane kwestie są bardziej oczywiste dla dziecka, niż w skomplikowanym życiu współczesnym. Baśń uświadamia czytelnikowi, że może zmieniać świat, dostosowując ją dla własnego dobra i własnych potrzeb. Struktura baśni poddaje dziecku obrazy, które wpływają na wybór drogi życiowej.
Wielu rodziców wychodzi z założenia, że dziecko nie powinno być świadome wszystkiego, co przynosi udrękę, lęk, a także nieuporządkowane, chaotyczne fantazje. Sądzą oni, iż dziecko winno stykać się tylko z rzeczywistością i obrazami, które dostarczają przyjemności, a nie smutku. Chcą, aby dzieci wierzyły, że wszystko jest dobre. Kultura także dąży do stwarzania pozoru dobra, a pomija całkowicie zło, które mimo tych zaprzeczeń istnieje. Dzieci przecież są świadome obecności zła w życiu, ponieważ zdają sobie sprawę, że same nie są doskonałe. Baśnie natomiast ukazują inną teorię, według której: walka z poważnymi trudnościami jest nieunikniona, jest ona nieodłączną częścią istnienia ludzkiego – ale jeśli się nie ucieka przed nią lecz niewzruszenie stawia czoło niespodzianym i często niesprawiedliwym ciosom, pokonuje się wszelkie przeszkody i w końcu odnosi zwycięstwo .
Właściwością baśni jest ukazywanie problemów egzystencjalnych w sposób przystępny i zwarty, ponieważ zawiła fabuła utrudniłaby dziecku zrozumienie wymowy utworu. Upraszcza zatem wszystkie sytuacje, a szczegóły pomija. Każda z baśni jest przykładem poznania siebie. Uczy mądrego kierowania swoimi emocjami, swoim życiem. Wprowadza niejako w tajniki dorosłości, z którą małe dziecko spotyka się w baśniach. Przykładem baśni poruszającej problemy wieku dojrzewania jest Jaś i Małgosia. Ukazane są tutaj trudności i lęki dziecka, które zmuszone jest porzucić zależność od matki, a także uwolnić się od przytwierdzenia do wczesnych tendencji oralnych. Czerwony Kapturek także podejmuje problemy dziewczynki w wieku szkolnym mającej w nieświadomości przywiązania edypalne, które narażają ją zagrożenie uwiedzenia. Dzieci z obu baśni są zróżnicowane pod względem dojrzałości psychicznej. Czerwony Kapturek wzrasta we własnym domu w poczuciu bezpieczeństwa, pod czujnym okiem rodziców. Jest on pogodny i umie się zmierzyć z problemami. Po opuszczeniu zacisza domowego traci grunt pod nogami, nie potrafi obiektywnie ocenić niebezpieczeństwa na jakie zostaje narażony, jest naiwny. Przestrzeń poza domem jest nieznana dziewczynce, ale chętnie w nią wkracza, ponieważ jest ciekawa świata, ciekawa życia dorosłych. Jas i Małgosia tak chętnie nie opuszczają domu. Droga, którą mają przebyć prowadzi do wyższego stadium rozwoju, pozwala im odkryć niebezpieczeństwa, jakie czyhają na nich w życiu. Poznanie złych zamiarów czarownicy uświadamia im co powoduje zachłanność oralna i sytuacja zależności. W sytuacji zagrożenia uświadamiają sobie, że należy przejmować inicjatywę i działać inteligentnie. (…) kiedy Jaś i Małgosia przekraczają stadium lęku oralnego i satysfakcje oralne przestają być dla nich jedynym źródłem poczucia bezpieczeństwa, są one zarazem zdolne uwolnić się od obrazu matki grożącej zniszczeniem (od czarownicy) i znaleźć na powrót dobrych rodziców, których wielka mądrość (wspólnie wykorzystywany skarb) służy teraz wszystkim . Gdy dziecko dojrzewa musi zacząć samodzielnie rozwiązywać swoje problemy, wydostać się spod płaszcza rodzicielskiego, przełamać lęki i stawić czoła postawionym przed nim zadaniom. Wielokrotne opowiadanie baśni pozwala dziecku odkrywać, poznawać i rozumieć coraz to nowe problemy i układać je w logiczną całość. Umożliwia niejednokrotnie rozwiązanie problemu, z którym styka się dziecko. Często baśniowy bohater popełnia wiele błędów, zanim osiągnie swój cel, ale jest to wpisane w okres dojrzewania. Człowiek, który planuje swoją przyszłość stara się zawsze postępować jak najrozsądniej. Niestety musi niekiedy ponieść pewne straty, gdyż robi to kosztem swojej wyobraźni i życia wewnętrznego. Popełnianie błędów jest częścią naszego rozwoju i czasem takie właśnie postępowanie jest czymś najnormalniejszym w świecie, to przekazują nam baśnie. Kiedy przeżywamy życiowy kryzys, skupiamy się na tym, co się nam nie udało. Różne irracjonalne działania opisane w baśniach mogą nam pomóc osiągnąć równowagę w trudnym momencie, zdobyć się na większą tolerancję wobec samych siebie i nabrać dystansu do otaczających nas problemów. Przykład najmłodszego syna, który zdobywa w baśni księżniczkę pozwala nam mieć nadzieję, iż pewne niemądre rzeczy, które zrobiliśmy w życiu, były jednym możliwym działaniem, co mogliśmy robić w tych warunkach.
Baśnią ukazującą trudności towarzyszące okresowi dojrzewania jest Śpiąca Królewna. Dziewczęta w okresie dorastania bywają bierne, często zamknięte sobie, w pewnym sensie uśpione. U chłopców ten stan jest bardzo podobny – są zmęczeni, wycofują się. Te zachowania były nielicznymi z powodów do napisania baśni o królewnie, która podczas dojrzewania zapada w sen. Współcześnie, bierne dorastanie wzbudza niepokój zarówno u dzieci jak też rodziców, ponieważ powszechnie uważa się, że jedynie aktywne i widoczne działania prowadzą do osiągnięcia zamierzonego celu. Proces dorastania każda ludzka istota musi przejść indywidualnie, bez względu na to czy prowadzi bierny czy aktywny tryb życia. Dlatego odrębne i innego typu postacie uosabiają dwa różne aspekty tego samego procesu. (…) w niektórych opowieściach dziewczynka w walce o stanie się sobą zamyka się wewnętrznie, a winnych chłopiec w tym samym celu zwraca się agresywnie ku światu zewnętrznemu – to dwoje owych bohaterów symbolizuje łącznie dwa nieoddzielne zadania pojawiające się na tej samej drodze: zdobycie umiejętności rozumienia zarówno świata wewnętrznego, jak zewnętrznego oraz osiągnięcie panowania i nad jednym, i nad drugim . Fabuła wielu baśni rozpoczyna się od śmierci jednego z rodziców, co w rzeczywistym życiu łączy się z przykrymi uczuciami. W baśniach obraz śmierci przedstawiany jest jako sen. Z czego dziecko dowiaduje się o powtórnym narodzeniu, obudzeniu. Symbolizuje to, iż to nie ciało powinno umrzeć, lecz coś w naszym wewnętrznym świecie musi się zmienić, dojrzeć. Dziecko przeżywa baśń jako zdarzenie rzeczywiste, mimo iż nie wierzy w pełni w rzeczywistość tego opowiadania. Zdarzenie to wywołuje w nim przeżycia realne. Słowa mają magiczny wpływ na wyobraźnię i na uczucia dziecka
Czasem rodzice obawiają się kontaktu dzieci z baśniami, ponieważ mogą one zbyt łatwo poddać się swojej wyobraźni i uwierzyć w działanie czarodziejskich mocy. Dziecko reaguje przecież bardzo spontanicznie, żywo, dlatego baśnie są dobrym fundamentem do przeniesienia fikcji literackiej w rzeczywistość. Atrakcyjność baśni sprawia jednak, że dziecko jest tak zaabsorbowane fabułą, że nie ma czasu ani ochoty na konfrontowanie opowiadania ze znanymi mu faktami. Jest gotowe uwierzyć we wszystko, co mu się mówi. Wszelkie działania przeciwko baśni zostały odparte, a pedagogika potwierdza swego rodzaju „prawo dziecka do baśni”. Nie ma potrzeby obawiać się, że dziecko wyrobi sobie niewłaściwe wyobrażenie o świecie, że zacznie wierzyć w cuda i wróżki, ponieważ dziecko doskonale odróżnia fikcję od rzeczywistości. Dobra baśń jest wielopłaszczyznowa, a także jest wieloznaczna, dzięki czemu dziecko może samodzielnie dostosować, w miarę swojego dojrzewania problematykę adekwatnie do swoich potrzeb. Literatura baśniowa podaje dziecku psychologiczne schematy życia ludzkiego. Wskazuje dziecku, że życiu towarzyszą różnego rodzaju przygody. Odbiorca podczas kontaktu z tekstem czerpie pomysły na własne życie w przyszłości. Przedstawiane sytuacje i postaci są wzorcami, które dziecko wykorzystuje do rozwiązywania problemów na swoim poziomie dojrzałości. Odmienność ukazanych sytuacji nie stanowi przeszkody w dostrzeżeniu własnego doświadczenia.
Przeżycia te podnoszą na wyższy poziom samoświadomość dziecka, co jest źródłem specyficznych satysfakcji poznawczych. Drugą stroną tego procesu jest interioryzacja doświadczeń w kontaktach z baśnią. Mogą też one odegrać rolę budulca lub (i) struktur organizujących bądź reorganizujących schematy i struktury poznawcze osobliwości .
Współczesna semiotyczna teoria sztuki i literatury sugeruje nieco inny schemat odbioru baśni przez młodych czytelników. Dziecko powinno na poziomie podstawowym posiadać umiejętności dekodowania komunikatów estetycznych, gdyż stanowi to, jak pisze M. Tyszkowa, ciąg procesów percepcyjno - intelektualno - emocjonalnych. Kiedy dziecko wychwyci ten kod i znaczenie konkretnej sytuacji, wówczas towarzyszy mu zdziwienie, olśnienie. Aby jednak właściwie zinterpretować przedstawiony świat kultury, należy znać zasób tradycyjnych wątków kultury danego społeczeństwa. Błędna analiza baśni zafałszowuje wartości jakie wypływają z konkretnego tekstu i zakłóca przebieg procesów poznawania i rozumienia kultury.
Jak już wspomniałam we wstępie tego rozdziału baśń ma ogromne możliwości w kształtowaniu osobowości młodego człowieka. Poprzez zetknięcie się ze światem bohaterów baśniowych gromadzi on doświadczenia, które pomogą mu w rozwiązywaniu sytuacji problemowych i podejmowaniu właściwych decyzji. Postawa dziecka także formuje się właściwie, zgodnie z kodeksem etycznym obowiązującym w danej społeczności. Irena Słońska stwierdziła, iż pod względem wartości wnoszonych w życie dziecka: Baśń zdobyła sobie prawo obywatelstwa we wszystkich systemach pedagogicznych. Okazała się silniejsza od wszelkich przeszkód i wszelkich zarzutów. Jest nieśmiertelna . Dziecko poprzez lekturę ma możliwość rozstrzygania swoich wątpliwości związanych z okresem dojrzewania, zatem może poznawać siebie i innych. Bettelheim stwierdził: Jeśli dziecku opowiada się jedynie historie zgodne z rzeczywistością, co znaczy: niezgodne z aspektami wewnętrznej rzeczywistości dziecka, może ono z tego wysunąć wniosek, że znaczna część jego wewnętrznej rzeczywistości jest nie do zaakceptowania przez rodziców. W konsekwencji później, w wieku dorastania, gdy dziecko wyzwala się spod emocjonalnej zależności od rodziców, może się w nim obudzić nienawiść do świata realnego, połączoną z całkowitą ucieczką w świat fantazji, jakby dla nadrobienia tego, co zostało stracone w dzieciństwie. W późniejszym wieku może to pociągnąć za sobą w określonych okolicznościach poważną utratę kontaktu z rzeczywistością .
Czytanie i słuchanie baśni pozwala częściowo oderwać się od rzeczywistości, wkroczyć w krainę cudowności, tajemniczości, marzeń, zjawisk nadprzyrodzonych, co też jest istotne, gdyż uczy wyobraźni i pomysłowości. Dzięki baśniom dziecko wzrasta w większej świadomości i samoorientacji, które są podstawą do samokontroli, a także kierowania własnym postępowaniem.


















III. Formy propagowania baśni – zalety czytelnictwa

Rolą dorosłych jest, by stworzyć jak najlepszy dostęp do literatury. Dziecko chętnie czyta baśnie, dlatego warto kupować je w prezencie dla niego, gdyż to rodzice nabywając i czytając swoim dzieciom pierwsze bajeczki i baśnie przyczyniają się do tworzenia u młodego pokolenia smaku literackiego, uczą przeżyć towarzyszących lekturze, wychowują czytelnika, za nim jeszcze nauczy zacznie czytać. Oni są pierwszymi nauczycielami swojego dziecka i uczą właściwego stosunku do książki, jej poszanowania, gromadzenia własnej biblioteczki, a także częstego sięgania do ulubionych pozycji i umiejętnego korzystania z zawartych w nich treści. Podczas wspólnego czytania rodzice i dzieci stają się aktywnymi partnerami, co wyjątkowo zapewnia poczucie bezpieczeństwa małemu dziecku, a także poczucie i emocjonalnej bliskości z rodzicami. To rodzice są pierwszymi propagatorami baśni. Z ich inicjatywy czytanie baśni zostaje włączone do codziennego porządku dnia. Dzięki czemu dziecko uczy się dobrze korzystać z wolnego czasu, by nie był on czasem nudy czy demoralizacji przez środki masowego przekazu. Czytanie baśni może być antidotum na trudne sytuacje dla dziecka np. w czasie choroby czy też podczas oczekiwania na coś, uspokaja i pozwala przetrwać kryzysowe momenty. Aby baśń była inspiracją dla małego czytelnika i miała odniesienie do jego świata, ważna jest rozmowa z rodzicem na temat przeczytanego tekstu. W ten sposób dziecko wzbogaca swoje słownictwo. Ciekawą formą rozpowszechniania baśni jest zabawa rodzica z dzieckiem w przedstawienie teatralne. Jest to bardzo atrakcyjna metoda dla dziecka, ćwiczy pamięć i uczy twórczości.
Ważne jest również by rodzice dawali dobry przykład korzystania z biblioteki. Mieli dobre nawyki czytelnicze i wraz z dzieckiem korzystali z wypożyczalni. Tym bardziej, iż w bibliotekach organizowane są przez bibliotekarzy różnego rodzaju spotkania z baśnią. Dobór metod pracy bibliotekarzy jest adekwatny do wieku dzieci, by mogły się właściwie rozwijać, pogłębiać i zaspokajać swoje zainteresowania.
Izabella Stachelska przeprowadziła badania wśród doświadczonych bibliotekarek na temat znaczenia baśni i metod jej popularyzacji. Na podstawie przeprowadzonych i zebranych badań panie bibliotekarki na zadawane pytania w ankiecie na temat tego czy czytano im baśnie i czy je lubiły odpowiadały twierdząco. Baśnie czytały im matki, babcie bądź nianie. Stosunek bibliotekarza do literatury baśniowo-fantastycznej jest bardzo ważny, gdyż ma wpływ na propagowanie tego gatunku w jego bibliotece.
Bibliotekarki uważają, że opowiadanie baśni nie zaś ich czytanie w bibliotekach zarówno dziecięcych jak też publicznych (pod warunkiem, że sprzyjają możliwości lokalowe) jest bardzo wartościową formą pracy i przynoszącą duże korzyści. Dzieci, które słuchają opowiadania, zapoznają się z utworami o ciekawej tematyce. Baśnie te przemawiają do ich wyobraźni i uczuć. Są jednak zbyt trudne do samodzielnej lektury, ze względu na skomplikowaną budowę czy też nieznane dziecku wyrażenia. Według nich słuchanie baśni w bibliotece jest niejednokrotnie niezapomnianą przygodą, źródłem przeżyć i wzruszeń emocjonalnych i estetycznych. Czytuje pędzlem i farbami, a ten kto opowiada baśnie używa do tego celu głosu. Sposób opowiadania, ton i barwa naszego głosu, zastępują nam całą paletę barw. Kiedy odczytuje się je powierzchownie, bez odniesienia do własnych przeżyć i doświadczeń, wydaje się, że przedstawione tam wydarzenia są w pewnym sensie zamazane i nieczytelne. Ożywają w wyobraźni wówczas, gdy patrzymy na nie z własnego wnętrza, własnych przeżyć. Są prawdą, która do nas przemawia i tajemnicą znaną tylko nam. Bowiem każde dziecko bierze z niej to, co dla niego najistotniejsze.
Jak podsumowała Izabella Stachelska:
Do opowiadania baśni bibliotekarki starannie się przygotowują, aby doskonale opanować pamięciowo tekst, zdać sobie sprawę z myśli przewodniej i problematyki utworu, której nie można „zagubić”. (…)
Kontakt wzrokowy ze słuchaczami, właściwa modulacja i intonacja głosu, niekiedy pauzy, oszczędnie stosowana mimika i gestykulacja, stosowanie dialogów – wszystko to prowadzi do wywołania w pewnych momentach nastroju grozy, strachu, w innych ulgi, zadowolenia, radości, słusznego poczucia satysfakcji ze zwycięstwa dobra nad złem, składając się na ostateczny efekt opowiadania .
Tematyka baśni powinna być dobierana stosownie do aktualnych imprez, rocznic, wydarzeń czy tez pór roku.
Poprzez opowiadanie baśni bibliotekarki poznają swoich czytelników. Dowiadują się o ich zainteresowaniach, poziomie intelektualnym i charakterze. Niemalże wszystkie bibliotekarki twierdzą, iż opowiadanie baśnie wzmaga ich poczytność. Długie baśnie zazwyczaj nie są przedstawiane w całości ale w odcinkach, co wzbudza ciekawość i dziecko postanawia samo sięgnąć po lekturę. Poczytność baśni wzmaga ich adaptacja radiowa, telewizyjna czy też filmowa, szczególnie kiedy wcześniej nie była tak popularna. Mały czytelnik orientuje się, że adaptacje są zazwyczaj skrótami utworu, dlatego sięga po pierwotny tekst.
Ankietowane bibliotekarki, w większości sądzą, że dzieci wolą opowiadane baśnie niż czytane. Ta metoda popularyzowania baśni jest stosowana w różnego typu bibliotekach, zaś w bibliotekach dziecięcych stosuje się również inne formy pracy z dziećmi. Organizowane są wystawy zbiorów baśni, przeważnie baśni ludowych bądź regionalnych, za pomocą których dzieci poznają nieznane im dotychczas zakątki. Eksponowane są również prace i samodzielna twórczość dzieci. Przedtem jednak należy dobrze zaplanować organizację wystawy, przede wszystkim należy określić jej konkretne cele. Ze względu na konkretno – obrazkowe myślenie dziecka w wieku wczesnoszkolnym, przydatny w propagowaniu książek i kierowaniu czytelnictwem jest plakat zawierający krótki tekst, wyraziste rysunki oraz prostą kompozycję.
Formą propagowania baśni jest też jej inscenizacja, z udziałem aktorów-dzieci lub przedstawienia kukiełkowe. W ramach konkursu dzieci wykonują kukiełki, które zdobią wystawy książkowe. Przedstawia się także „baśnie chodzone”, tj. improwizowane inscenizacje z umownymi rekwizytami. Bibliotekarki z dużą praktyką stosują baśnie-przezrocza jako ilustrację do opowiadanych baśni natomiast nie stosują ich jako odrębnej metody pracy. Przeprowadzane są liczne konkursy sprawdzające znajomość baśni, konkursy na najładniejszą ilustracje baśni, a także konkursy opowiadania baśni.
Wśród młodszych czytelników szczególnie popularne są tzw. konkursy błyskawiczne, czyli gry i zabawy czytelnicze. Należą do nich m.in. rebusy, szarady, zgaduj – zgadule, rozsypanki, zagadki, loteryjki, gry stolikowe .

Oprócz opowiadania głośne czytanie także należy do podstawowych i tradycyjnych form pracy z czytelnikiem dziecięcym. Ta forma przekazu baśni jest prosta, łatwa do przeprowadzenia w dowolnym czasie i miejscu. Chociaż dzieci wolą opowiadanie, to głośne czytanie ma swoje zalety, ponieważ mogą on bezpośrednio obcować z książką, oglądać ilustracje. Odmianą tej metody jest lubiane przez dzieci czytanie odpowiednich fragmentów z podziałem na role.
Niektóre biblioteki szkolne angażują się w ogólnopolską akcję głośnego czytania („Cała Polska Czyta Dzieciom”). Przeznaczają określony czas na głośne czytanie. Do głośnego czytania bibliotekarze włączają starszych uczniów. Organizują „tygodnie” czytania przez nauczycieli, niekiedy zapraszają do udziału rodziców.
Badania naukowe dowodzą, że 20 minut dziennie głośnego czytania wystarczy, aby dziecko wzrastało w mądrości, a przyszłości umiało podejmować dobre i właściwe decyzje. To 20 minut dnia życia dziecka, wzmacnia więź między dorosłym a dzieckiem, zatem zapewnia właściwy jego rozwój emocjonalny. Pozwala wzrastać w poczuciu bezpieczeństwa i własnej wartości. Poprzez czytanie dziecko zdobywa ogólną wiedzę o świecie, czynnie rozbudowuje słownictwo, uczy myślenia, pomaga zrozumieć siebie, ludzi i otaczający świat.. Dzięki książce jest ono wolne od uzależnienia od telewizji i komputera, a co najważniejsze kształtuje nawyk czytania i zdobywania wiedzy na całe życie. Czytanie dziecku jest dziś ważniejsze niż było kiedykolwiek, ponieważ gwałtownie wzrasta ilość informacji i wiedzy. Zatem to nie czyta, nie nadąży za zmianami we współczesnym świecie. Należy pamiętać przede wszystkim o tym, że czytanie chroni dziecko przed uzależnieniem do telewizji i komputerów. W dobie wysoko rozwiniętej techniki, komputerów i rzeczywistości, w której trudno obyć się bez Internetu, a także w sytuacji, gdy rodzice są bardzo często zajęci pracą, dzieci korzystają z najłatwiejszej i najdostępniejszej formy rozrywki. Jest nią oglądanie telewizji, a także gra na komputerze. Świat książek zostaje zepchnięty na dalszy plan. Rodzice żyjąc w pośpiechu nie mają czasu na spędzanie czasu ze swoimi pociechami. Aby dziecko nie przeszkadzało im w obowiązkach czy też w chwili relaksu włączają telewizor bądź komputer. Przez takie rozwiązania oddalają się od swoich dzieci, nie znają ich problemów. Zamiast poczytać dziecku jakąś baśń, usprawiedliwiają się i tłumaczą wymówkami, że brak im czasu na czytanie czy też filmy są bardziej interesujące od książek. Twierdzą, że dziecko bardzo lubi spędzać czas przed komputerem, za książkami zaś nie przepada. Owszem, zdarza się, że dzieci nie lubią czytać książek, ale w pewnym stopniu odpowiedzialni są za to rodzice.
Wszelkie gry komputerowe, filmy na CD, telewizja mają ogromny wpływ na psychikę dziecka, sprawiają, że staje się ono bardziej agresywne. Oddziaływanie tych czynników powoduje zachwianie systemu wartości u dziecka. Przestaje ono niejednokrotnie rozgraniczać dobro od zła. Nie należy pozbawiać dziecka kontaktu z tymi środkami przekazu, niemniej jednak powinny one być kontrolowane przez rodziców, jak też limitowane czasowo. Nieograniczony dostęp do tych nośników powoduje ubożenie słownictwa, błędy językowe, wady wymowy oraz trudności w budowaniu komunikatywnej wypowiedzi. Jedynie producenci tych cudów techniki przekonują, że rozwija ono swoją wyobraźnię, ćwiczy uwagę i refleks, doskonali sprawność manualną, koordynację wzrokowo-ruchową. Jest to tylko część prawdy, gdyż wytwórcy nie mówią o negatywnych skutkach swoich produktów.
Małe dziecko do prawidłowego, harmonijnego rozwoju potrzebuje kochających i mądrych rodziców, nie zaś zdobyczy techniki. Gdy będzie towarzyszyło rodzicom w codziennych pracach domowych, będzie obserwowało to co robią, wówczas będzie wzrastało prawidłowo. Rodzice powinni poświęcać czas na zabawę z dzieckiem, aby rozwijać jego zainteresowania, również wtedy będzie otrzymywało odpowiedzi na swoje liczne pytania. To rodzic powinien być głównym inicjatorem dobrych, twórczych i mądrych zabaw, w czasie których dziecko będzie mogło wyczarować wszystko co tylko potrzebuje do zabawy, a wieczorem przed snem, ktoś bliski, kochany opowie mu baśń na dobranoc. Wówczas rodzice mogą się spodziewać, iż w przyszłości z ich dziecka wyrośnie mądry, wrażliwy, otwarty, pełen entuzjazmu, twórczy dorosły.
Alternatywą dla rozrywek komputerowych jest opowiadanie czy też baśń dla dzieci. Niestety zainteresowanie książką, bajką, baśnią znacznie zmalało. Nie jest to pocieszające. Budujące jest to, że coraz częściej w środkach masowego przekazu mówi się o potrzebie i znaczeniu głośnego czytania dzieciom w różnym wieku. Potężny wpływ na szerzenie się czytelnictwa przyniosła akcja „Cała Polska czyta dzieciom”, zapoczątkowana w czerwcu 2001 roku przez Irenę Koźmińską. Jej priorytetem jest zachęcanie rodziców do głośnego czytania swoim pociechom, gdyż bardzo ważne jest wyrabianie nawyku czytania i rozbudzanie zapału do książek w okresie dzieciństwa, właśnie przez czytanie dziecku na głos. Zarówno rodzice jak też nauczyciele powinni być przekonani o tym, że warto czytać dzieciom już od najmłodszych lat. Więź z rodzicami, wzmocniona czytaniem, daje dziecku siłę do pokonywania wielu pokus i zagrożeń.
Według organizatorki akcji nie należy przedwcześnie skłaniać dzieci do czytania, ponieważ można osiągnąć skutek przeciwny od oczekiwanego. Dzieci, które są nakłaniane do czytania już w wieku np. 4 lat rzadko w późniejszym wieku chętnie sięgają po książkę. Tak małe dziecko więcej rozumie, gdy słucha, niż kiedy czyta. We wcześniejszym wieku jest rozumiany tekst słuchany niż czytany samodzielnie. Dlatego dobrze jest czytać dzieciom w każdym wieku.
Irena Koźmińska, zwraca uwagę na zasadniczą kwestię akcji głośnego czytania, "by dzieci kojarzyły czytanie z radością, a nie z obowiązkiem i nudą. Rodzic jest odpowiedzialny za dobór lektury dla swojego dziecka, stosownie do jego wieku. Dobór lektury nie powinien być uzależniony od płci. Może warto aby zarówno chłopiec jak i dziewczynka mogli wzajemnie poznawać swoje zainteresowania i emocje. Książka powinna być interesująca dla małego czytelnika, napisana ładną i poprawną polszczyzną. Istotne jest również, by książka przekazywała pozytywne wzorce postępowania i uczyła szacunku wobec drugiego człowieka i innych istot żyjących. Nie powinna natomiast deprecjonować innych kultur i wprowadzać zamętu w życie dziecka, ale budować pozytywny stosunek do świata.
Kluczem do sukcesu jednostek i społeczeństw jest wiedza, zaś czytanie jest kluczem do wiedzy i sprawności umysłu. Dlatego nawyk czytania i zapał do książek trzeba kształtować w dzieciństwie, czytając dziecku na głos.
Jim Trelease autor podręcznika głośnego czytania, "The Read-Aloud Handbook” napisał: "Bez względu na to ile masz zajęć, najważniejszą rzeczą, jaką możesz zrobić dla przyszłości swego dziecka, oprócz okazywania mu miłości przez przytulanie, jest codzienne głośne czytanie oraz radykalne ograniczenie telewizji". Obok form słownych popularyzacji baśni nie wypada pominąć środków wizualnych, które aktualnie są dość atrakcyjne dla dzieci, tj. telewizji, DVD, animacji komputerowych, Internetu. Należy jednak pamiętać o rozsądnym wykorzystywaniu z tych nowoczesnych metod.
Wybierając do realizacji określone formy pracy z młodszymi czytelnikami należy brać przede wszystkim pod uwagę ich celowość, wartości kształcące i wychowawcze oraz spodziewaną atrakcyjność, aby przyciągały użytkowników biblioteki w młodszym wieku szkolnym. Metody propagowania baśni decydują o wynikach pracy osób odpowiedzialnych za prawidłowy rozwój dziecka. Dobór właściwych środków do przekazywanych treści pozostawia namacalny dowód w postaci dziecka, które kreuje swój świat według właściwych wzorców, gdyż obrazy zawarte w baśniach przeżywa niezależnie od tego czy jest małym dzieckiem, człowiekiem w sile wieku, czy staruszkiem. Przez całe życie snuje się w jego przeżyciach to, co wyrażają baśnie.












IV. Aneks – scenariusze lekcji bibliotecznych

Poniższe konspekty lekcji bibliotecznych umieściłam, jako uzupełnienie mojej pracy teoretycznej. Chciałam pokazać, w jaki sposób można zrealizować założenia baśni na wybranych przykładach. Poprzez zajęcia biblioteczne, dzieci maja szansę stykać się z wybraną formą literacką. Poznają one nowe baśnie, niekoniecznie znane im wcześniej. Pokazałam jak w różnorodny sposób można zachęcić małe dziecko do zdobywania cennych informacji. W tych scenariuszach połączyłam zabawę z elementami nauki. Wybrane przeze mnie metody, pozwalają wprowadzić dziecko w zaciekawienie. Przedstawione na zajęciach fragmenty baśni, skłaniają dziecko do samodzielnej lektury. Zaprezentowałam, iż na tych lekcjach uczeń może przenieść się w świat baśniowy, wzbogacić swoją wyobraźnię, jak również kształtować w sobie nawyk swobodnego wypowiadania się i przyjmowania właściwej postawy. Są to zatem te wartości, o których wspominałam we wcześniejszej części pracy.

KONSPEKT LEKCJI BIBLIOTECZNEJ - KLASA III
TEMAT: Świat baśni Andersena.
Lekcję należy przeprowadzić po wcześniejszym opracowaniu baśni na zajęciach z nauczania zintegrowanego.
Cele główne:
-rozwój zainteresowań czytelniczych poprzez popularyzację twórczości H. Ch. Andersena,
-kształtowanie właściwych postaw moralnych na podstawie treści przeczytanych baśni.
Cele szczegółowe:
UCZEŃ:
-wymienia najważniejsze cechy baśni, -wymienia tytuły baśni, -nazywa postacie występujące w danej baśni, -zna treść baśni, -potrafi znaleźć odpowiedni fragment baśni, -wypowiada się na temat swoich zainteresowań czytelniczych, -potrafi korzystać z encyklopedii multimedialnej i słowników.
Formy pracy:
praca indywidualna, grupowa i zbiorowa.
Metody pracy:
podające, oglądowe, praktyczne
Środki dydaktyczne:
Książki H.Ch. Andersena, słowniki, leksykony, encyklopedia multimedialna, taśma magnetofonowa z nagraniami fragmentów baśni oraz piosenką Świat baśni Andersena, mapa Europy, karteczki z zadaniami dla poszczególnych grup.
PRZEBIEG LEKCJI:
1. Wysłuchanie piosenki o tematyce baśniowej, celem wprowadzenia do tematu lekcji.
2. Wyszukiwanie przez uczniów pracujących w grupach informacji o życiu i twórczości Andersena. Wykorzystanie encyklopedii multimedialnej, słowników, leksykonów. Odczytywanie wyszukanych informacji.
Andersen Hans Christian (1805–75), duński pisarz, twórca nastrojowych baśni, które przyniosły mu międzynarodową sławę — publikował je prawie przez 40 lat (1835–72). Autor m.in.: Królowej Śniegu, Słowika, Brzydkiego kaczątka. Zdarzenia fantastyczne przeplatał realiami życia codziennego. Wiele jego baśni ma charakter przypowieści, np. Nowe szaty cesarza, Świniopas.
3. Zapoznanie się uczniów z pojęciem baśni i odczytanie jej znaczenia ze słownika.
4. Wskazanie cech baśni poprzez zaznaczanie zdań prawdziwych [P] i fałszywych [F]: -baśń napisana jest wierszem [ ], -czas i miejsce zdarzeń jest dokładnie określone [ ], -w baśni występują postacie realistyczne i fantastyczne [ ], -w baśniach dobro zwycięża zło [ ],
5. Zapoznanie się z tytułami baśni zgromadzonych na przygotowanej wystawce książek H.Ch.Andersena.
6. Wysłuchanie z taśmy magnetofonowej nagrania fragmentów baśni i odgadywanie ich tytułów.
..I przytulił się mocno do Gerdy ,a ona śmiała się i płakała z radości; było to takie pięknie, że nawet kawałki lodu zaczęły tańczyć z radości.... [ Królowa Śniegu ]
...Potem wzięła dwadzieścia materaców, ułożyła je na grochu ,a na materacach jeszcze dwadzieścia puchowych pierzyn... [O księżniczce na ziarnku grochu ]
...-Ach , dzięki ci Boże! –westchnęło kaczątko.- Jestem takie brzydkie ,że nawet psy nie raczą mnie ugryźć. I potem leżało spokojnie mimo że śrut gwizdał nad sitowiem, a wystrzał grzmiał po wystrzale...
[ Brzydkie Kaczątko ]
8. Sprawdzanie znajomości treści baśni – praca w grupach:
Grupa I
W jakich utworach ważną rolę odgrywają następujące przedmioty? Połącz strzałką nazwy przedmiotów z tytułami baśni.
zapałki Królowa Śniegu sanie Dziewczynka z zapałkami pokrzywy Słowik jajo Dzikie łabędzie tulipany Brzydkie kaczątko sztuczny słowik Calineczka
Grupa II
W jakich baśniach występują te ptaszki? Połącz strzałką nazwy ptaków z tytułami baśni.
słowik Brzydkie kaczątko kaczka jaskółka Calineczka kura łabędź Słowik wrona Królowa Śniegu
Grupa III
Wymień po kolei wszystkich narzeczonych Calineczki.
Grupa IV
Która z postaci wypowiedziała następujące słowa?
Ja zawsze śpię z nożem...........................
Podaruję ci cały świat, a na dodatek parę łyżew...................................
Żegnaj jasne słońce!.................................
9. Zabawa pt. Bohater baśni.
Jeden z uczniów próbuje wcielić się w rolę postaci przeczytanych baśni. Pozostali uczniowie zgadują: - tytuł baśni, -nazwę postaci odtwarzanej przez ucznia.
10. Indywidualne wypowiedzi dzieci na temat ich ulubionej baśni.
11. Wspólne szukanie odpowiedzi na temat: Dlaczego dzieci powinny słuchać i czytać baśnie?















KONSPEKT LEKCJI BIBLIOTECZNEJ – KLASA II

TEMAT: Spotkanie ze Śnieżką.

Cel główny:
- propagowanie zainteresowań czytelniczych
- kształtowanie systemu wartości w oparciu o poznaną baśń

Cele operacyjne:
UCZEŃ
Zna:
- kolejność wydarzeń,
- pojęcia : autor, tytuł, tłumacz, ilustrator, adaptacja literacka,
- elementy występujące na karcie tytułowej książki.
Potrafi :
- słuchać ze zrozumieniem,
- ustalić autora baśni,
- znaleźć odpowiednie fragmenty tekstu w różnych adaptacjach,
- samodzielnie lub z pomocą kolegi rozwiązać zagadki.
Rozumie:
- różnicę między adaptacją utworu literackiego a pierwowzorem,

Metody pracy: opowiadanie, praca z tekstem, zabawy dydaktyczne, gra ruchowa.
Formy pracy: praca zbiorowa, praca indywidualna, praca grupowa jednolita.
Pomoce dydaktyczne: kredki, kolorowanki, książki z baśnią „Śnieżka”, lusterka, piłeczka, karty pracy, napis z nazwiskiem autora baśni i tytułem.

PRZEBIEG LEKCJI:

1. Opowiadanie baśni przez bibliotekarza.
2. Adaptacja literacka a oryginał.
N.: Rozdaje uczniom i demonstruje różne wersje baśni.
U.: Odczytują z karty tytułowej twórców książki.
Ustalają autorów i tytuł baśni. Dyskutują wspólnie na temat informacji zawartych na karcie tytułowej książek.
N.: Przypina na tablicy napis : autor: Jakub i Wilhelm Grimm
tytuł: Śnieżka.

3. Rozmowa z uczniami na temat wydarzeń.
U.: Wyszukują w różnych tekstach formy zaklęcia i odpowiedzi lustereczka.
Ustalają, iż treść jest taka sama, zawarta w różnej formie.
Czytają fragmenty z różnych adaptacji dotyczące tych samych zdarzeń.
4. Rozdanie przez nauczyciela obrazków do malowania nawiązujących do treści baśni.
U.: Kolorują przygotowane ilustracje i uzgadniają kolejność zdarzeń.
N.: Przypina chronologicznie ilustracje na tablicy.
5. Gry i zabawy związane z treścią baśni.
Gra ruchowa
Uczniowie stają w kręgu i za pomocą wyliczanki wybierają spośród siebie „złą królową”.
Nauczyciel omawia grę:
W naszej grze zatrutym jabłkiem jest piłeczka. W kręgu podajemy sobie „zatrute jabłko” z ręki do ręki. Kto będzie trzymał piłeczkę krótko w ręce , jeszcze nie jest w niebezpieczeństwie. W pewnym momencie „zła królowa” zawoła – stop – kto będzie miał „jabłko” w ręce, odpada z gry, siada na podłodze i zapada w sen. Zwycięzcą jest ten, kto zostanie ostatni w kręgu.
U.: Grają.
N.: Chcę teraz ożywić ofiary „zatrutego jabłka”. Powoli przeciągamy się, wstajemy, kołyszemy się, stąpamy powoli w miejscu, coraz szybciej, szybciej – otwieramy oczy i biegniemy na miejsce w ławce.
Zabawa logiczna
Uczniowie otrzymują karty pracy i przy pomocy lusterek odczytują „zaczarowane” wyrazy. Następnie łączą je z odpowiednimi rysunkami.
6. Podsumowanie zajęć.
Nauczyciel dziękuje dzieciom za zabawę i nagradza wszystkich jabłkami.

















KONSPEKT LEKCJI BIBLIOTECZNEJ – KLASA II

Temat: Czego uczy nas baśń „Wróżki” Ch. Perraulta?

Cel główny:
Uczeń:
- poznaje treść baśni „Wróżki” Ch. Perrault
- rozumie przesłanie wypływające z baśni

Cele szczegółowe:
Uczeń:
- ustala chronologiczny przebieg zdarzeń
- ocenia postępowanie bohaterów
- czyta tekst ze zrozumieniem
- wyszukuje w tekście potrzebne informacje
- swobodnie wypowiada się na temat lektury
- formułuje odpowiedzi na podane pytania
- układa morał z rozsypanki wyrazowej
- twórczo uzupełnia zdania z lukami
Metody pracy:
- karta pracy
- praca z tekstem
- rozmowa dydaktyczna

Formy pracy: indywidualna, grupowa

Środki dydaktyczne:
- tekst baśni
- schemat mapy pamięci ( załącznik 2)
- polecenia do wykonania (załącznik 1)
- gra dydaktyczna – plątanina
- karteczki do pracy samodzielnej (zdania z lukami, odmiana przez przypadki)
- klej, nożyczki

PRZEBIEG LEKCJI:

1.Wzorowe czytanie tekstu baśni przez nauczyciela.

2. Rozmowa i refleksje uczniów na temat przeczytanej baśni.

3. Uczniowie otrzymują karty pracy, w których mają podać wstępne informacje dotyczące baśni. (załącznik 1).

4. Jakie były siostry? Uczniowie losują promyki z cechami charakteru sióstr i dopasowują je do słoneczek.











ładna, brzydka, uprzejma, gburowata, leniwa, dobra, pracowita, rozpieszczona, zła, życzliwa

5. Ustne opowiadanie baśni według planu wydarzeń.
Ćw. 6 Jakie pouczenie zawiera baśń pt. „Wróżki”? Ułóż zdanie z rozsypanki i wklej je w gwiazdkę.

drugiego Dobre i życzliwość uczynki dla

są człowieka cenniejsze
klejnoty. niż







6. Wypowiedzi uczniów związane z morałem baśni.
7.Podsumowanie zajęć
Praca samodzielna: uczniowie uzupełniają zdania z lukami.
……………….. została nagrodzona przez wróżkę, ponieważ …………………………………
…………………………………………………………………………………………………. .
……………….. została ukarana przez wróżkę, ponieważ ……………………………………..
……………………………………………………………………………………………

Załącznik nr 1

Ćw. 1 Uzupełnij.

Autor: ………………………………………...
Tytuł: ………………………………................
Czas i miejsce akcji: ………………………….


Ćw. 2 Uzupełnij tabelkę.

BOHATEROWIE
Realistyczni Fantastyczni
1. 1.
2.
3.
4.


Ćw. 4 Ponumeruj wydarzenia według właściwej kolejności.

…… Przygoda pasierbicy – dar wróżki.
…… Pójście Frani do źródła.
…… Życie dwóch sióstr.
…… Spotkanie z wróżką – ukaranie złej dziewczyny.
…… Wygnanie młodszej córki.
…… Spotkanie Pięknej z księciem – ślub




Zakończenie


Celem mojej pracy było ukazanie roli baśni w życiu małego dziecka. Niemalże każdy z dorosłych ludzi jest lub będzie rodzicem w przyszłości, dlatego chciałam przekazać jak cenne wartości przekazuje baśń.
Wpływ tego gatunku jak żaden inny działa dobroczynnie na psychikę dziecka. Doskonale wiemy, że w wielu przypadkach pełni on funkcję terapeutyczną. Sprawia, iż dziecko rozwija się intelektualnie dużo lepiej i pozwala na bogactwo przeżyć wewnętrznych. Pozwoliłam sobie we wstępnej części pracy na prezentację właściwości charakteryzujących baśń, które miały wskazać na jej magiczny charakter, po czym ukazałam jak ważna jest w codziennym życiu małego dziecka, jak doskonale zacieśnia więź między nimi a rodzicami. Chciałam nam uświadomić, że dziecko często przeżywa problemy, o których rodzice nie wiedzą. Wówczas to najczęściej baśnie służą pomocą w trudnościach dziecka. Poprzez atmosferę cudowności, fantastyczne przedmioty i niezwykłe przygody, dziecko zapomina o własnych troskach, wkracza w świat magiczny dostępny tylko jemu.
Chciałam w mojej pracy pokazać także formy propagowania baśni, abyśmy nie pozostawali obojętni wobec tego rodzaju literatury, a krzewili ja wśród najmłodszego pokolenia. Jeśli wykształcimy nawyk czytania już w domu, w okresie przedszkolnym, zapewne w przyszłości dziecko nie będzie stroniło od książek, a jego zainteresowania czytelnicze nie będą się ograniczały się do kanonu lektur szkolnych. Dlatego warto już od najmłodszych lat kupować baśnie, korzystać z biblioteki wraz z dzieckiem i przede wszystkim czytać na głos, ponieważ jak powiedział Jim Trelease codzienne głośne czytanie i radykalne ograniczanie telewizji, oprócz okazywania miłości przez przytulanie, jest najważniejszą rzeczą jaką można zrobić dla przyszłości swego dziecka.












Bibliografia


Literatura przedmiotowa:

1. Bettelheim B., Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, T. 1, PIW, 1985;
2. Bettelheim B., Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, T. 2, PIW, 1985;
3. Skrobiszewska H., Baśń i dziecko, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1978;
4. Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej pod red. Barbary Tylickiej i Grzegorza Leszczyńskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2002;
5. Słownik terminów literackich pod red. J. Sławińskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa 1988;
6. Wais J., Ścieżki baśni. Symboliczne wędrówki do wnętrza duszy, Wydawnictwo Psychologii i Kultury, Warszawa 2006;
7. Wortman S., Baśń w literaturze i w życiu dziecka. Co i jak opowiadać?, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 1958

Internet:
www. calapolskaczytadzieciom.pl
www.delfin.unideb.hu/~lengyel/bajki.htm#dyd.pl
Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.