Gra a zabawa w pracy z dziećmi

Dawniej zabawa oznaczała zajęcie, zatrudnienie i przeszkodę. Stopniowo zaczynała otrzymywać znaczenie czynności polegającej na zajmującym spędzaniu czasu1. Obecnie zabawę traktuje się, jako jedną z postaci działalności ludzkiej. Jest to czynność, w której osoba bawiąca się, czyli dziecko, osiąga przyjemność przez sam przebieg czynności, niezależnie od tego, czy ta czynność ma w konsekwencji jakiś uświadomiony, czy nieuświadomiony cel2. Najważniejsze czynności ludzkie zostały podzielone na pracę, uczenie się i zabawę. Każda z tych czynności jest dominująca w pewnym okresie życia ludzkiego. Zabawa dominuje w wieku przedszkolnym i zastępuje dzieciom wszystko. Staje się zabawą, ale i też pracą, uczeniem się i działalnością społeczną 3. Dziecko w zabawie tworzy sobie własną rzeczywistość, własny świat, aby móc przeżywać to, co dorośli i działać tak jak oni.
Typologia zabaw to systematyzacja, polegająca na uporządkowaniu typów zabaw.
U trzylatków dominuje zabawa indywidualna, ale zaczynają pojawiać się zabawy w obecności innych dzieci. Te stopniowe przechodzenie form zabawy jest charakterystyczną cechą tego okresu. Można spotkać także zabawy indywidualne, konstrukcyjne, tematyczne
i ruchowe, lecz czynności w nich wykonywane stają się trudniejsze.
F. Froebel uważał, że:„ Dziecko, które bawi się samo, spokojnie, wytrwale, aż do znużenia cielesnego, stanie się z pewnością także zdolnym, spokojnym, wytrwałym człowiekiem, troskliwym o cudze i własne dobro”4. To właśnie S. Hessen przypisywał
F. Froebelowi odkrycie zabawy. Uczynił on bowiem zabawę główną formą działalności dzieci w przedszkolu.
Zabawy funkcjonalne w czwartym i piątym roku życia obejmują nadal opanowywanie ciała, narzędzi i materiału. Czynności wymagają coraz większego wysiłku, ćwiczeń ciała
i zmysłów. Dziecko biega, wspina się, skacze, rzuca. W zabawach konstrukcyjnych dzieci w tym okresie przechodzą od manipulacji przedmiotami i materiałem do konstrukcji. Wzrasta ich aktywność i coraz chętniej zajmują się rożnymi materiałami, mogącymi wytworzyć jakieś dzieło. Budują różne obiekty z klocków lub innych elementów. Mniej interesują się gotowymi zabawkami. Zabawy konstrukcyjne doprowadzone do końca przyzwyczajają dzieci do wykonywania zadań, przygotowując w ten sposób do pracy. Zabawa w role rozwija się
i wzbogaca już dzieci czteroletnie. Chętniej i częściej stają się rodzicami, strażakami czy lekarzami. Próbują odtwarzać ich mimikę twarzy i ruchy ciała. W tych zabawach zdobywają wiedzę o pracy ludzkiej.
U pięciolatków i sześciolatków zabawy konstrukcyjne zaczynają stopniowo przyjmować charakter czynności, których wytwory są już świadome. Na przykład dzieci bawią się w kupowanie, przez co zabawy przyzwyczajają stopniowo do pracy i obowiązku. Zabawy konstrukcyjne stają się bogatsze. Dzieci chętniej budują, a czynności wykonywane są z powagą i świadomością. W toku tych zabaw następuje dalszy rozwój wyobraźni przestrzennej. Zmiany zauważalne są też w zabawach tematycznych, ponieważ obserwowana rzeczywistość przenoszona jest do zabaw. Ulubionymi zabawami są nadal wcielanie się w rolę dorosłych. Zdaniem D. Elkonina ukształtowanie następnych cech i sprawności wymaga umiejętności naśladowania i wykorzystywania w zabawie tego, co zauważyło w danym środowisku5.
B. Dębska wyodrębniła dwie funkcje wykorzystywane przez dzieci w zabawach konstrukcyjnych i tematycznych. „Pierwsza funkcja realistyczna jest wtedy, gdy dziecko posługuje się materiałem czy przedmiotem z jego pierwotnym przeznaczeniem. Na przykład buduje z klocków, wycina nożyczkami. Druga funkcja imaginacyjna pojawia się wtedy, gdy dziecko na czas zabawy wymyśla nowe znaczenie rekwizytom. Na przykład klocki stają się samochodami”6.
Uwzględniono różne typy zabaw, tj. manipulacyjno-funkcjonalne poprzez konstrukcyjne, tematyczne, ruchowe przechodząc do gier dydaktycznych. Ich rozwój
i proporcje odpowiadają naturalnym potrzebom dziecka. Istnieje wielostronny charakter zabawy, który zastępuje dzieciom uczenie się, pracę i aktywność. W wieku sześciu i siedmiu lat uczestnicy zaczynają bardziej obserwować życie dorosłych. Obok świadomości zabawy pojawia się świadomość obowiązku, konieczność wykonywania zadań. Mimo że dzieci w poprzedniej fazie bawiły się razem, to nie miały jeszcze poczucia wspólnoty. Poczucie to nabywały dopiero w grach, przez konieczność podporządkowania się regułom czy też podział na drużyny.
Gra jest właśnie tą formą aktywności, dzięki której dzieci w tym wieku uczą się współżycia i działania. W tym okresie uprawiają gry ruchowe, jak na przykład „berek” czy „ w chowanego”. U chłopców większość gier w tym okresie ma charakter bojowy, co wpływa na kształtowanie się postaw społecznych przez współzawodnictwo7. Gra jest formą aktywności opartą na regułach. Udział w niej prowadzi do przyjemności. Ważnym elementem w grze jest wynik, który prowadzi do wygranej bądź przegranej. Natomiast podstawową interakcją jest rywalizacja. Toczy się w określonej przestrzeni i w danym czasie. Przez co staje się powtarzalna. Rozwiązaniem staje się doświadczenie społeczne i umysłowe uczestnika. W przeciwieństwie do zabawy, gdzie doświadczenie może być nabywane. Dla osiągnięcia satysfakcji gracze manipulują różnymi jej elementami, dzięki czemu powstaje atmosfera zadowolenia.
Ze względu na różnorodność opisów cech towarzyszących zabawom, przytoczone zostaną niektóre z nich.
Niemiecki autor H. Heckhausen wymienił kolejne wyznaczniki zabawy: swoboda w wyborze celu, wielokrotne powtarzanie, czynna konfrontacja z realnym światem, niezróżnicowana struktura celu i bezpośrednia perspektywa czasowa, niby rzeczywistość.
Natomiast psycholog G. D. Piryow wyodrębnił inne cztery charakterystyczne cechy zabawy: spontaniczne działanie, własna motywacja, aktywny udział uczuć, przekształcanie rzeczywistości8. Kryteriami różnicującymi zabawy i gry są: znaczenie wyniku, istotne większe w grze niż w zabawie, charakter i znaczenie reguł ukrytych w zabawie i zależnych od jej treści, a jawnych i sformalizowanych w grze, brak walki, współzawodnictwa.
Potrzeba zabawy u dzieci znajduje różne formy jej zaspokajania. Odbywa się przy wykorzystaniu własnej fantazji, wybraniu przedmiotów, którymi będzie bawić się osoba.
Zabawa stanowi dla dzieci potwierdzenie ich umiejętności oraz wystawia na próbę ich zręczność. Stwarza okazje do kontaktów z innymi ludźmi oraz daje poczucie zadowolenia, nawet jeśli w zabawie uczestniczy tylko jedna osoba. Złość, rozczarowanie, strach mogą być przetworzone w zabawie. Towarzyszą jej przeżywane i wzmacniane pozytywne uczucia, które zaspokajają ciekawość. Dzięki temu nabywane są nowe umiejętności, ćwiczone są funkcje ciała, badane jego możliwości i granice.
Zabawa jest rozpoczynającą formą nauki, odpowiednią do poziomu rozwoju. Zapewnia dziecku nowe, niespodziewane przygody, które mogą mu sprawić wiele przyjemności.

Wyświetleń: 0