„Rozbudzanie zainteresowań przyrodniczych u dzieci w wieku przedszkolnym.
Metody, formy, propozycje działań”

Świat przyrody – piękny , fascynujący i tajemniczy – częścią tego świata jest także
człowiek. Świat ten dostarcza nam pozytywnych emocji, ciszy, wzruszenia, wzbudza
zainteresowanie podziw i szacunek ; świat odkryty , a jednak wciąż na nowo odkrywany.
Zatem w dobie gwałtownych zmian i szybkiego rozwoju cywilizacji coraz większego
znaczenia nabierają pojęcia : ekologia, edukacja ekologiczna, ochrona środowiska. Człowiek
od zarania dziejów , korzystając z bogactw naturalnych ziemi , wyrządził jej wiele
krzywd , które stanowią poważne zagrożenie równowagi biologicznej. Zanieczyszczone
powietrze, woda, gleba, obumierające drzewa, ginące zwierzęta –„ wołają o pomoc ”.
Ochrona środowiska przyrodniczego jest koniecznością. Problem ten dotyczy wszystkich
mieszkańców naszej Ziemi. Już od najwcześniejszych lat należy rozpocząć kształtowanie właściwej postawy człowieka wobec środowiska. Dziecko w wieku przedszkolnym wchodzi
w aktywne relacje ze swoim społecznym i przyrodniczym środowiskiem, nawiązuje żywy
i silny kontakt z przyrodą. Jest gotowe do jej poznawania i jej ochrony. Poznawanie przyrody, przeżywanie jej piękna i bogactwa, stwarzanie warunków bezpośredniego kontaktu z nią zapewnia dziecku biospołeczny rozwój. Dlatego należy dostarczać dziecku możliwości poznawania przyrody poprzez aktywny i bezpośredni kontakt z nią i jej zjawiskami. Dziecko powinno obserwować, badać, eksperymentować. Dzięki temu stosunek dziecka do obiektów przyrodniczych ekosystemów stanie się bardziej osobisty.
Edukacja z zakresu ochrony i kształtowania środowiska człowieka powinna więc stanowić składową część działalności opiekuńczo-rozwojowo- wychowawczo- dydaktycznej
nauczyciela i rodziców. Ważne jest również to, aby poprzez konkretne działanie
w środowisku i dla środowiska, dzięki swojej bezpośredniości, zadawaniu dorosłym „kłopotliwych, ekologicznych pytań”, wytykaniu sprawców zagrożeń, poznawaniu piękna swojego regionu – pobudzały do refleksji innych i zachęcały do działań na rzecz środowiska. Realizowanie różnorodnych zadań wychowawczo – dydaktycznych stwarza możliwości
wielostronnego intensywnego uczestnictwa dziecka w działaniu, przeżywaniu i poznawaniu
otaczającego świata. Naczelnym zadaniem podczas realizacji treści przyrodniczych jest takie
ich opracowanie przez nauczyciela, aby potrzeba poznania wynikała z zainteresowania
samego dziecka. Dziecko wieku przedszkolnego staje się coraz sprawniejsze. Poznawanie
świata za pomocą działania i zmysłów jest dla niego sprawą naturalną.
Zajęcia i zabawy związane z przyrodą posiadają szeroki zakres oddziaływań, wpływają one na wychowanie umysłowe, emocjonalne, społeczne i zdrowotne dzieci. A zatem podczas zajęć przyrodniczych istnieje możliwość wykorzystania nagromadzonych doświadczeń
i wiadomości dzieci.
W przedszkolu wymienić można zajęcia przyrodnicze, w czasie których dzieci przez bezpośredni kontakt z przyrodą poznają otaczającą rzeczywistość. Są to: spacery, wycieczki, zajęcia w ogrodzie przedszkolnym oraz zajęcia w "kąciku przyrody". Spacery i wycieczki dostarczają dzieciom wielu przeżyć estetycznych, wzbogacają i uściślają wiadomości dzieci, kształcą procesy myślowe. Wyrabiają również zrozumienie dla pracy ludzkiej.
Nie ulega wątpliwości, że spacery i wycieczki przyrodnicze przybliżają dzieciom dalsze środowisko jak: pole, las, łąka i utrwalają wiadomości o zwierzętach i roślinach, rozbudzają też zainteresowanie przyrodnicze. Przedłużeniem zajęć w czasie spacerów i wycieczek są zajęcia organizowane w "kąciku przyrody". Jest to miejsce, w którym znaleźć możemy materiał przyrodniczy przyniesiony przez dzieci ze spacerów i wycieczek, rośliny doniczkowe i ozdobne, skrzynki z roślinami przeznaczonymi do hodowli i obserwacji. Tutaj właśnie dzieci przez bezpośredni kontakt z roślinami czy też zwierzętami uzyskują odpowiedzi na nurtujące je pytania i problemy. Dokonując prostych doświadczeń mają możliwość porównywania roślin w ich środowisku naturalnym i hodowanych w sali przedszkolnej oraz zaobserwowania wpływu warunków klimatycznych i środowiskowych na ich rozwój.
Istnieją także zajęcia przyrodnicze, w czasie których dzieci poznają przyrodę przez pośredni
z nią kontakt, za pomocą gier i zabaw dydaktycznych, obrazków, nagrań itp. Z roślinami
i zwierzętami dziecko może spotykać się w życiu codziennym, dzięki bezpośrednim kontaktom, natomiast oglądając film, obrazki itp. przypomina sobie i utrwala ich wygląd, charakterystyczne cechy.
W procesie poznawania przyrody przez dzieci w wieku przedszkolnym należy uwzględnić konieczność zastosowania zdobytych wiadomości i umiejętności w nowych sytuacjach,
w toku różnorodnych zabaw.
W działalności zabawowej wyróżniamy grupy zabaw:
• zabawy manipulacyjne- wynikają z potrzeby badawczej dzieci. Do nich można zaliczyć te, do których dzieci wykorzystują suche rośliny,
• zabawy konstrukcyjne- występują w powiązaniu z manipulacyjnymi. Dzieci mogą wykorzystywać materiał przyrodniczy i łączyć go z innymi rodzajami tworzywa do wykonania np. postaci, kompozycji płaskich i przestrzennych. W trakcie tych zabaw można poprosić, aby dzieci określały wielkość, kształt lub porównywały z innymi elementami,
• zabawy tematyczne- są najczęściej związane z życiem zwierząt. Ważne znaczenie dla dzieci mają tu rekwizyty. Dlatego należy dostarczać dzieciom kukiełek, masek postaci, które będą się wiązać z realizowanym tematem. Rekwizyty mogą wykonywać także same dzieci,
• zabawy dydaktyczne- polegają na wykonaniu określonego zadania. Do ich realizacji przedszkolaki wykorzystują wiadomości zdobyte w czasie obserwacji obiektów
i zjawisk przyrodniczych. Do tych zabaw zalicza się również zagadki, układanki, gry, rebusy. Rozwiązywanie zagadek przez dzieci sprzyja kształtowaniu właściwych pojęć. Zagadki dla dzieci przedszkolnych powinny być stosowane głównie na podstawie oglądanych przez nie obiektów a treść zagadek należy dostosować do wieku dzieci
i ich możliwości poznawczych,
• zabawy ruchowe- także sprzyjają utrwalaniu wiadomości przyrodniczych. I tak, naśladowanie ruchów zwierząt jest okazją do utrwalania ich nazw
i charakterystycznych cech.
W poznawaniu przyrody dużą rolę spełniają zabawy manipulacyjne i konstrukcyjne, które przybierają charakter twórczości artystycznej a także zabawy dydaktyczne.
Zabawa jest więc niewątpliwie formą, w której wyraża się, przede wszystkim własna aktywność dziecka w stosunku do przyrody.

Celem nauczania przyrody na poziomie nauczania przedszkolnego jest:
 rozbudzanie zainteresowań przyrodą, światem, jego różnorodnością, bogactwem
i pięknem,
 rozwijanie umiejętności prowadzenia obserwacji i wnioskowania,
 kształcenie rozumienia zjawisk i przemian zachodzących w przyrodzie,
 kształtowanie postaw proekologicznych,
 nabywanie umiejętności interpretowania zjawisk przyrodniczych oraz dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych,
 poznanie najbliższego środowiska i specyfiki swojego regionu,
 kształtowanie postaw związanych z tożsamością kulturową regionu,
 przygotowanie do właściwego reagowania na niebezpieczeństwa zagrażające zdrowiu
i życiu,
 rozbudzanie w dzieciach naturalnej skłonności do dobrego traktowania zwierząt,
 zapoznanie z problemem ochrony środowiska i segregacji odpadów;
 dostarczanie wiedzy o sposobach ochrony przyrody: terenów zielonych w miastach, w szczególności ochrona drzew, krzewów, zwierząt (zwłaszcza w okresie zimy); w najbliższym otoczeniu dzieci w trudnym okresie zimy; zbieranie karmy, koców dla zwierząt ze schroniska, dokarmianie ptaków,
 inicjowanie i podejmowanie prac na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego.
Formy, metody i środki dydaktyczne nauczania przyrody na poziomie nauczania przedszkolnego:
- wycieczki i spacery do różnych ekosystemów, instytucji, zakładów pracy, muzeów itp.,
- prace praktyczne na rzecz ochrony i kształtowania środowiska,
- udział w akcjach związanych z ochroną naturalnego środowiska człowieka,
- konkursy i uroczystości o tematyce ekologicznej,
- propagowanie idei ochrony i kształtowania środowiska człowieka,
- odbiór audycji radiowych, telewizyjnych, przeglądanie czasopism, albumów przyrodniczych oraz innych źródeł wiedzy o stanie i pięknie środowiska przyrodniczego oraz jego ochronie i kształtowaniu.
Równie ważny, w edukacji przyrodniczej dzieci, jest dobór stosowanych metod. Istotne jest, by były to metody wynikające z koncepcji wielostronnego kształcenia.
Będą to cztery grupy takich metod:
1. metody asymilacji wiedzy oparte na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym:
- pogadanka - rozmowa nauczyciela z dziećmi polegająca na tym, że nauczyciel zadając pytania przewiduje odpowiedzi dzieci,
- praca z książką - omawianie ilustracji zawartych w książce;
2. metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy oparte na aktywności poznawczej, związanej z rozwiązywaniem problemów:
- metoda problemowa - rozwiązywanie problemów ekologicznych w ciągłej interakcji między nauczycielem a dziećmi, stosowana z dziećmi 5-6-letnimi,
- metoda sytuacyjna - wprowadzenie dzieci w konkretną sytuację, dzieci muszą ją zrozumieć i podjąć decyzje związane z jej rozwiązaniem oraz przewidzieć skutki tych decyzji, stosowana z dziećmi 5-6-letnimi,
- burza mózgów - rozwiązywanie określonego zadania lub problemu zespołowo, dzieci podają jak najwięcej pomysłów, z których wybiera się najlepszy, stosowana z dziećmi 5-, 6-letnimi,
- gry dydaktyczne - wykorzystywane na zajęciach i podczas samodzielnego działania dzieci, występuje w nich element zabawowy,
3. metody waloryzacyjne (eksponujące) cechujące się przewagą aktywności emocjonalnej
i artystycznej,
- metody impresyjne - polegają one na uczestniczeniu dzieci w eksponowanych wartościach związanych z ochroną i kształtowaniem naturalnego środowiska,
- metody ekspresyjne - polegają one na wyrażaniu własnych przeżyć, doznań, uczuć
w konkretnej działalności na rzecz środowiska a także w twórczości plastycznej, konstrukcyjnej i słownej,
4. metody praktyczne oparte na aktywności praktyczno - technicznej.
- eksperyment - prowadzony przez dzieci w warunkach naturalnych lub w kąciku przyrody.
Za szczególnie przydatne do realizacji treści przyrodniczych w przedszkolu uważa się również:
1) metody kierowania samodzielną pracą dzieci tj. obserwacja, praca w ogrodzie przedszkolnym i kąciku przyrody, praca z książką, zajęcia plastyczne,
2) metody poszukujące tj. rozmowa, pogadanka heurystyczna,
3) metody podające tj. opowiadanie i opis, czytanie.
Dobór określonych metod zależy od treści przekazywanych dzieciom. W celu uatrakcyjnienia zajęć warto łączyć dwie lub trzy metody na jednym zajęciu.
W procesie edukacji przyrodniczej ważnym czynnikiem są środki dydaktyczne. Pełnią one wiele funkcji. Służą zdobywaniu wiadomości i wyrabianiu właściwych postaw wobec przyrody i kształtowania środowiska.
W przedszkolu można wykorzystać następujące środki dydaktyczne:
- okazy naturalne,
- środki wizualne: filmy, fotografie, ilustracje, obrazy, reprodukcje obrazów, rysunki,
- środki słuchowe: audycje radiowe, piosenki, wiersze, opowiadania, inscenizacje i inne teksty literackie, odgłosy zwierząt, ptaków,
- środki manipulacyjne: karty, domino, gry planszowe, loteryjki itp.,
- środki i urządzenia techniczne: lupa, mikroskop, akwaria, terraria, różne naczynia i sprzęt do obserwacji.



Literatura:
1. „Od jesieni do jesieni – mały badacz przyrody’’, E. Węgrzyn-Kamela, wyd. Didasko, Warszawa 2000.
2. „Środowisko w wychowaniu przedszkolnym. Odkrywanie, rozumienie, twórczość artystyczna’’, D. I. P. Chauvel, wyd. Cyklady 2000.
3. „Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej’’ , E. Suchacka, wyd. WSP Kraków 1999.
4. „Ekologia w przedszkolu’’, G. Kutyłowska, wyd. Didasko, Warszawa 1997.
5. „Ten piękny tajemniczy świat – edukacja ekologiczna w przedszkolu’’, praca zbiorowa pod redakcją T. Gałczyńskiego, wyd. Centrum Informacji o Środowisku, Warszawa 1997.
6. „Kolekcje przyrodnicze w edukacji ekologicznej dzieci przedszkolnych’’, K. Żuchelkowska , wyd. Tanan , Bydgoszcz 1997.
7. „Rozwijanie pojęć przyrody nieożywionej u dzieci 6-letnich’’, wyd. Żak , Warszawa 1996.
8. „Tajemnice przyrody , ich poznanie dzień po dniu’’, B. Montmovillon, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW’’ Warszawa 1992.
9. „Dzieci przedszkolne poznają przyrodę ożywioną’’, M. Studzińska , WSiP, Warszawa 1989.
10. „Ochrona i kształtowanie środowiska w edukacji dzieci przedszkolnych’’, E. J. Frątczakowie, Liga Ochrony Przyrody , Warszawa 1987.
11. „Podstawy pedagogiki przedszkolnej’’ pod red. M. Kwiatkowskiej, WsiP, Warszawa 1988.
12. „Kącik przyrody w wychowaniu przedszkolnym” ,E. i J. Frątczakowie, WsiP, Warszawa 1977.

Wyświetleń: 0