Autyzm –symptomy, rys historyczny oraz etiologia

Autyzm to zburzenie rozwoju, którego przyczyn oraz metod leczenia nauka wciąż poszukuje. Ze względu na fakt, że nie znaleziono odpowiedzi na wiele pytań dotyczących tego zaburzenia, autyzm jest nazywany zagadką.
W pierwszej części należy wyjaśnić znaczenie samego słowa autyzm i przybliżyć jego rys historyczny. Słowo autyzm pochodzi z greckiego autos i oznacza „sam”. [Suchowierska, P. Ostaszewski, P. Bąbel, 2015, s. 19] Geneza tego słowa jest zrozumiała, ponieważ to stan niepełnosprawności rozwojowej polegający na wycofaniu się jednostki z realnego życia i zamknięciu we własnym świecie, na braku mowy lub zaburzeniu mowy, braku łączności uczuciowej z otoczeniem oraz trudnościach albo nieumiejętności w nawiązaniu kontaktów interpersonalnych. Nietrudno zatem zrozumieć, że w historycznych czasach przypadki takie traktowane były jako wynaturzenia bądź przejaw bliskości z bóstwami. Na tej podstawie wyjaśnić można, dlaczego niektóre chore dzieci w Sparcie uniknęły śmierci w odróżnieniu od dzieci cierpiących na inne schorzenia. Toteż dorodne fizycznie niemowlaki z różnym innym zachowaniem uznane były jako spokrewnione z bogami. Sięgając również do baśni i legend można zauważyć, że mowa w nich o dzieciach z odmienną naturą, które to zostawiane były przez wróżki odwiedzające ludzkie domy. [ Tamże, s.20-22] Dodać należy, że osoby z cechami autystycznymi w historycznych czasach traktowano z fascynacją i szacunkiem właśnie z uwagi na wspomnianą wcześniej wiarę w ich pokrewieństwo z bogami.
Rozwój nauki, szczególnie psychologii dziecięcej sprawił, że wzrosło zainteresowanie wczesnymi przypadkami zaburzeń. W 1911 roku szwajcarski psychiatra Eugen Bleuler wprowadził termin „autyzmu” jako jeden z centralnych objawów schizofrenii. W czterdziestych latach XX wieku badaniami „dziwnych dzieci” zajęło się dwóch niezależnych od siebie naukowców, tj. amerykański psychiatra L. Kanner oraz austriacki pediatra H. Asperger. Wówczas opublikowano pierwsze szczegółowe opisy kliniczne zaburzeń w zachowaniu się dzieci, określane jako autyzm. [B.Cytowska B. Winczury, A. Stawarski (red), 2015] L. Kanner dostrzegł wśród dzieci ze schizofrenią, psychozami i niedorozwojem umysłowym takie zachowania, które nie mieściły się w żadnej z tych grup diagnostycznych. Wyróżnił je i nazwał „autyzmem wczesnodziecięcym”. Natomiast w tym samym czasie H. Assperger w Wiedniu opisał grupę nastolatków z zaburzonymi relacjami społecznymi i niezdolnych do empatycznego odczuwania. Te zaburzenia zaklasyfikował do „autystycznych psychopatii”. [ B.Cytowska B. Winczury, A. Stawarski (red), 2015]
W literaturze naukowej przedmiotu można znaleźć różne psychoanalityczne i etiologiczne koncepcje autyzmu. W latach sześćdziesiątych za główny czynnik analizowanego zaburzenia podawano nieprawidłową osobowość, intelekt, postawę rodziców dziecka. L. Kenner uważał, że matka dziecka autystycznego jest zimna i deprawująca, odrzucająca dziecko, nie potrafiąca zaspokoić emocjonalnych potrzeb swojego potomka. Podobny pogląd przyjął B. Bettelheim, który uważał, że przyczyną autyzmu jest psychopatyczna matka, zaburzona osobowość obojga rodziców, trudności w nawiązaniu kontaktu emocjonalnego między matką a dzieckiem.
Doszukiwano się również przyczyn autyzmu w traumatycznym przeżyciu dziecka w momencie rozdzielenia płodu z ciałem matki, które wiąże się dla płodu z utratą swojego ciała. Wówczas dziecko, broniąc się przed taką sytuacją, tworzy system obronny, którym jest autyzm. To złudzenie, w którym dziecko zostało zamknięte w kapsule na zewnątrz ciała matki. Natomiast D. Meltzer uważał, że autyzm jest mechanizmem obronnym przed „szokiem estetycznym” w zetknięciu z brutalnym światem zewnętrznym.
Do poszerzenia poglądów na temat autyzmu przyczyniły się badania etiologów. Zdaniem N. Tinbergena, autyzm jest procesem, który wiedzie od normy do patologii, a zachowania autystyczne pojawiają się wówczas, gdy dziecko odczuwa silny lęk związany z poczuciem zagrożenia, manifestując ten stan krzykiem i ucieczką.
Interesujące stały się wyniki badań obejmujące Afrykę, Amerykę Północną i Amerykę Południową. Za czynniki wpływające na powstanie autyzmu uznano pozycję kobiety we współczesnym świecie. W krajach o wysokim poziomie cywilizacji kobiety jako matki skazane są najczęściej tylko na siebie, a szpitale ograniczają pierwszą emocjonalną więź pomiędzy noworodkiem a matką. Zdaniem N. Tinbergena cywilizacja niesie za sobą rygory higieniczne, które eliminują naturalny kontakt matki z dzieckiem w pierwszych chwilach jego życia i jest ważnym zewnętrznym czynnikiem autystycznogennym. Natomiast w krajach afrykańskich i Ameryki Południowej, gdzie matka otrzymuje wsparcie emocjonalne i fizyczne od swojej matki i sióstr i w sposób naturalny przygotowuje się do roli macierzyńskiej, autyzm wczesnodziecięcy nie występuje lub występuje rzadko.
Badając powyższy problem naukowcy zwrócili uwagę na budowę mózgu osób z autyzmem. Stwierdzono, że u osób chorych lewa półkula mózgu nie jest tak aktywna jak u osób zdrowych. U większości zdrowych ludzi, do lewej półkuli dociera więcej krwi niż do prawej półkuli, nawet w stanie spoczynku. U ludzi z autyzmem obserwuje się jednakowy przepływ krwi w obu półkulach w czasie spoczynku. Badania EEG wykazały, że obszary odpowiadające za zdolności językowe i analityczne są słabo ukrwione. Ponadto, mózg osoby dotkniętej autyzmem posiada odmienne struktury czynnościowe niż u osoby zdrowej, szczególnie zauważalne jest to w móżdżku, hipokampie, ciele migdałowatym, w obrębie układu limbicznego. Zauważono również, uszkodzenia w skroniowo-potylicznej części mózgu i w płatach czołowych, a także obniżoną aktywność neuronów lustrzanych w zakręcie czołowym dolnym, co może być przyczyna braku empatii i trudności językowych. [M. Suchowierska, P. Ostaszewski, P. Bąbel, 2015]
Zgodnie ze współczesną wiedzą, wiadomo, że można zidentyfikować już około drugiego miesiąca życia dziecka pojedyncze markery, charakterystyczne dla autystycznego spektrum. Nadmienia się, że stwierdzone nieprawidłowości nie mogą mieć charakteru sporadycznego i że nie towarzyszą tylko niektórym sytuacjom, ale stanowią rodzaj stałego zachowania lub stałej reakcji dziecka.
Wczesne symptomy, które mogą być sygnałem alarmującym, skutkującym do podjęcia terapii to:
- brak uśmiechu dziecka na widok matki (do końca 3. miesiąca życia),
- brak reakcji wyciągania rąk do bliskich osób (do końca 6. miesiąca życia),
- brak gaworzenia (do końca 9. miesiąca życia),
- brak gestu wskazywania palcem (do końca 10. miesiąca życia),
- brak reakcji na imię, (do końca 10. miesiąca życia),
- brak pierwszych słów (do końca 12. miesiąca życia– minimum 2 słowa). [cyt. J. Ciszek – Rożek, 2013, s. 268]

Po pierwszym roku życia u dzieci autystycznych widoczne są następujące zachowania:
- kiwanie się,
- brak uśmiechu na widok bliskich osób,
- brak wspólnego pola widzenia,
- brak rozwoju mowy,
- oglądanie własnych dłoni,
- skrobanie przedmiotów,
- długie fazy płaczu i krzyku,
- brak naśladowania ruchów,
- brak naśladowania mowy,
- schematycznie powtarzając się zabawy konstrukcyjne,
- niski poziom sprawności manualnej w stosunku do rozwoju motoryki,
- zachowania agresywne i autoagresywne,
- hipnotyczne przyglądanie się reklamom telewizyjnym,
- uwaga ekstensywna (szerokie pasmo reakcji na bodźce przy braku zainteresowania nimi,
- wybiórczość pokarmowa,
- problemy z żuciem pokarmów,
- brak zabawy lub zabawa pozostająca na wczesnym etapie rozwojowym,
- przerzucanie kartek książki bez oglądania obrazków. [cyt. J. Ciszek – Rożek, 2013, s. 268]

W celu uściślenia diagnozy do kryterium diagnostycznego autyzmu wczesnodziecięcego opracowany został przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne Podręcznik Diagnozy i Statystyki Zaburzeń Rozwoju Psychicznego. Autyzm umieszczony jest jako odrębna kategoria zaburzeń rozwojowych, aby oddzielić go od upośledzenia umysłowego, rozwojowych zaburzeń języka i innych specyficznych trudności w nauce, od schizofrenii oraz schizoidalnych zaburzeń osobowości.
W opisie zostały uwzględnione patologiczne zachowania się osób autystycznych w obrębie trzech głównych obszarów: kontaktów społecznych, komunikacji werbalnej i pozawerbalnej oraz aktywności i zainteresowań, występujących w zależności od wieku życia i poziomu rozwoju (DSM-IV, 1994) .[ B. Cytowska B. Winczury, 2013, s. 357]

A. Jakościowe zaburzenia we wzajemnych interakcjach społecznych:
a) znaczne zaburzenia w zachowaniach niewerbalnych kontakcie wzrokowym, mimice, postawie ciała i gestach, ważnych w kontaktach społecznych,
b) nieumiejętność odpowiedniego dla danego poziomu rozwoju nawiązania kontaktu z rówieśnikami,
c) brak spontanicznego dążenia do udziału w zabawie, brak zainteresowania i chęci współdziałania z innymi ludźmi,
d) brak świadomości fizycznej obecności lub uczuć innych ludzi.

B. Jakościowe zaburzenia w werbalnej i pozawerbalnej komunikacji:
a) opóźniony lub całkowity brak rozwoju mowy (przy braku prób i kompensacji przez alternatywne sposoby komunikowania się – mimika, gesty);
b) brak umiejętności inicjowania i kontynuowania rozmowy u osób z doskonale rozwiniętą mową,
c) mowa używana w sposób stereotypowy, powtarzający się, często język charakterystyczny tylko dla danej osoby,
d) brak różnorodnych, odpowiednich dla danego poziomu rozwoju, spontanicznych zabaw grupowych i zabaw naśladujących różne czynności.
C. Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe modele zachowania, zainteresowań i aktywności:
a) powtarzanie zachowań według jednego lub więcej stereotypowych i ograniczonych wzorów, nieprawidłowych w swej sile lub w zakresie,
b) najwyraźniej sztywne trzymanie się niefunkcjonalnych procedur lub rytuałów,
c) stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe (np. trzepotanie lub machanie rękami albo palcami ewentualnie ruchy całego ciała),
d) uporczywe zainteresowanie niektórymi przedmiotami .[ Cyt. B. Cytowska B. Winczury, 2013, s. 357]

Według przyjętych kryteriów diagnostycznych, o zaburzeniu autystycznym u dziecka można mówić wówczas, gdy występuje co najmniej sześć jakościowo opisanych spośród wymienionych objawów spośród trzech grup symptomów, w tym co najmniej po dwa objawy z grupy A, jeden z grupy B i jeden z grupy C.[ Tamże, s. 357]
Bibliografia :
Ciszek J – Rożek, Motoda Krakowska wobec zaburzeń rozwoju dzieci, Kraków 2013,
Cytowska B. Winczury B, Stawarski A. (red.), Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju, Kraków 2013,
Suchowierska M, Ostaszewski P, Bąbe P, Terapia behawioralna dzieci z autyzmem, Sopot 2015.

Barbara Strzelczyk
Oligofenopadagog
Zespół Szkół w Stadnickiej Woli

Wyświetleń: 0