OPIS PRZYPADKU
(rozpoznanie i rozwiązanie problemu wychowawczego)

1.Identyfikacja problemu:
Emila poznałam jako ucznia klasy I gimnazjum nr 39. przy Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym nr 1. w Gdańsku. Chłopiec już od pierwszych dni odznaczał się komunikatywnością i brakiem jakichkolwiek zahamowań, zarówno w stosunku do osób już mu znanych, jak i tych, których niedawno poznał, np.: nowych nauczycieli. Pierwsze dni w szkole były również swoistym badaniem mającym określić na ile nowy nauczyciel pozwoli sobą manipulować. Zatem chłopiec potrafił zarówno stymulować klasę do działania, mówiąc, iż należy się uczyć i nie wolno przeszkadzać, jak i uniemożliwiać przeprowadzenie zajęć swoim nieodpowiednim zachowaniem (rzucaniem książkami, krzesłami, odmawianiem wzięcia udziału w lekcji, chodzeniem po klasie czy wychodzeniem z niej, czasami pod jakimś pretekstem, innym razem zupełnie samowolnie).
Porównywalnie działo się przez kolejne miesiące. Emil potrafił w jednaj chwili być dzieckiem pomocnym, zaangażowanym w daną lekcję (ścieranie tablicy, przynoszenie kredy, rozkładanie mapy, czynny udział w poruszanej dyskusji), by w jakimś momencie popaść w szał, którego przejawem była agresja w stosunku do innych dzieci, czy do mnie. Działo się tak np. z powodu obecności kolegów, którzy bardzo często znajdowali w osobie chłopca obiekt własnych szyderstw. Innym razem to właśnie Emil potrafił bez wyraźnej przyczyny szydzić z innych. Zdarzało się również, że niepowodzenia związane z lekcją wprowadzały go w stan wzmożonej agresji np.: ocena ze sprawdzianu, nieadekwatna, jego zdaniem, do posiadanego zasobu wiedzy, czy niemożność przyswojenia jakiegoś zagadnienia.
Emil lubi „błyszczeć” w towarzystwie, jeśli jest to możliwe osiąga ten cel zdobytą wiedzą czy umiejętnościami; natomiast, jeżeli poruszany problem przerasta zdobyte już przez niego wiadomości, próbuje to osiągnąć innym sposobem np.: nieadekwatnym do sytuacji zachowaniem. Rozprasza wówczas klasę, ale cieszy się, iż to właśnie na nim skupiona jest uwaga zarówno nauczyciela jak i dzieci.
Ulubionymi przedmiotami chłopca są informatyka i geografia. Informatykę lubi ze względu na indywidualizację zajęć, gdyż jest on wtedy niejako zamknięty w utworzonym przez siebie świecie, on sam decyduje, co chciałby robić na komputerze, sam wybiera obsługiwane programy czy gry komputerowe i sam narzuca sobie tempo działania. Ponadto nie jest wówczas poddawany negatywnej stymulacji kolegów, gdyż oni również zajęci są w tym czasie własną pracą twórczą na komputerze.
Geografia natomiast jest jego mocną stroną; chłopiec doskonale orientuje się na mapie, a ponadto ma dość dużą wiedzę z zakresu tego przedmiotu. Zatem może zwrócić na siebie uwagę na lekcji pracą twórczą i wiadomościami, często też udziela słabszym kolegom pomocy.
Podczas przerw Emil staje się zaczepny, próbuje zwrócić na siebie uwagę wszelkimi możliwymi sposobami; najczęściej są to bójki z kolegami, bądź wyzwiska kierowane pod ich adresem. Każdy przedmiot w momencie wybuchu agresji może zostać zniszczony lub stać się potencjalnie niebezpieczny. Dlatego też trzeba go stale pozytywnie stymulować, by mógł zajmować się w tym czasie jakimś odpowiedzialnym zajęciem.
Emil jest chłopcem wkraczającym właśnie w okres dojrzewania, zatem jego buntownicze nastawienie do świata wydaje się być zrozumiane; niemniej stwierdzone u chłopca zaburzenia zachowania i huśtawki emocjonalne, są przez ów proces niebywale wzmożone. Synergizm ten widoczny jest w wielu aspektach, poczynając od relacji interpersonalnych, a na trudnościach w skupieniu uwagi kończąc. Czasami zdarza się, że Emil zachowuje się w sposób nieodpowiedni nie tylko po to by zwrócić na siebie uwagę, ale także z czystej złośliwości i dla własnej zabawy.

2.Geneza i dynamika zjawiska:
Emil B. – ur. 19.01.1992r.
Według przeprowadzonego wywiadu środowiskowego rodzice chłopca mieszkają na wsi, w mieszkaniu własnościowym (pokój, kuchnia, brak pieca i WC). Są w trudnej sytuacji finansowej, oboje przyjmują rentę socjalną. Ojciec od dzieciństwa ma przyznaną II grupę inwalidzką, ponadto zdobył wykształcenie podstawowe specjalne. Matka chłopca również ma wykształcenie specjalne podstawowe, a stwierdzono u niej niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym oraz depresję i nerwice. Emil ma czworo rodzeństwa. Rodzicom ograniczono władzę rodzicielską i przyznano kuratora sądowego, ze względu na częste kłótnie i awantury domowe, których przyczyną są najczęściej pieniądze i rodzina. Rodzice nie są zgodni, co do metod wychowawczych stosowanych wobec własnych dzieci; najczęściej jest to bicie, zwiększenie obowiązków domowych czy ograniczenie wyjść z domu. Na wspólnych zajęciach spędzają z dzieckiem około dwóch godzin dziennie. Autorytetem chłopca cieszy się mama, ojciec jest w odczuciu dziecka bardziej surowy.
Diagnoza z 30.09.2003 roku stwierdziła u chłopca niepełnosprawność intelektualną w stopniu lekkim z zaburzeniami zachowania. Czyta się w niej, iż uczeń ma dobry kontakt indywidualny, rozumie i wykonuje polecenia, pracuje krótko, zniechęca się, gdy napotyka trudności. Często prosi o pomoc, gdy jej nie otrzyma, wycofuje się z działania. Nieuzewnętrznione są normy moralne, działa pod wpływem impulsu i zaspokojeniem własnych potrzeb. Cechuje go dobra orientacja we własnych personaliach i środowisku społeczno-przyrodniczym. Ze względu na występujące często zaburzenia w zachowaniu, wykazuje reakcje nieadekwatne do siły bodźca.
Zalecono umieszczenie Emila w ośrodku dla dzieci z zaburzeniami zachowania, gdyż terapia indywidualna i grupowa pozwoliłaby chłopcu na lepsze poznanie swoich możliwości, opanowanie napięcia emocjonalnego w sytuacjach stresu i lepsze przystosowanie się do życia w społeczeństwie.
Od 19.11.2003 roku Emil przebywa w SOSW nr 1.
W opiniach na jego temat można przeczytać:
(...) Uczęszcza na zajęcia terapii pedagogicznej, podczas których wyrównuje swoje braki edukacyjne oraz uczy się opanowania kontrolowania napięcia emocjonalnego w sytuacjach trudnych i stresujących (...).
(...) Ładnie, płynnie czyta, chętnie odpowiada, ma problemy z pisaniem, jest niestaranny i szybko męczy się przy pisaniu, naprzemiennie używa liter pisanych i drukowanych. Na zajęciach indywidualnych pracuje ładnie. Tęskni za domem, płacze, gdy przypomina sobie o mamie i rodzinie (...).
(...) Wychowanek ma problemy z kontrolowaniem napięcia emocjonalnego w sytuacjach trudnych i stresujących. W kontaktach z kolegami jest zaczepny i prowokujący. Na indywidualnych zajęciach z pedagogiem chętnie pracuje, czyta, odpowiada. Szybko męczy się przy pisaniu, które sprawia mu wiele problemów (...).
(...) Jego udziałem stało się podpalenie materiałów łatwopalnych w internacie (maskotki i dezodoranty). Zapytany, w jakim celu to uczynił, powiedział, ze dla zemsty na nauczycielu i żeby w internacie było wesoło (...).
(...) Deficyty obserwuje się zarówno w sferze umiejętności werbalno-pojęciowych jak i praktyczno-wykonawczych. Chłopca cechuje zmienna motywacja do nauki oraz zaniedbanie szkolne. Posiada niski zakres wiadomości ogólnych, niski zasób słów i niską zdolność operowania pojęciami. Wykazuje trudności w koncentrowaniu uwagi. Czyta dość płynnie, ma natomiast problemy z pisaniem ( niski poziom graficzny pisma) oraz liczeniem (nie liczy w pamięci, tylko na konkretach).
Bardzo słabo rozwinięta jest u niego zdolność myślenia przyczynowo-skutkowego. Słabo rozumie kontekst sytuacji społecznych, nie jest obdarzony zdolnością logicznej organizacji materiału bezsłownego. Dobrze natomiast orientuje się w obszarze akceptowanych społecznie norm i standardów. Wykazuje przy tym obniżoną zdolność planowania i przewidywania skutków swoich zachowań oraz niski samokrytycyzm. Wyraźnie przejawia cechy osoby niedojrzałej emocjonalnie oraz zaburzenia w zachowaniu w postaci nasilonej agresji słownej i fizycznej, samowolnych oddaleń się z terenu placówki, inicjowanie niebezpiecznych zabaw z użyciem środków łatwopalnych. Jest pod opieką okulisty i psychiatry (...).
(...) Głębokie zaburzenia zachowania i emocji przy obniżonym intelekcie. Wymaga pomocy psychiatrycznej z uwagi na zmienne nastroje, niekontrolowane wybuchy złości, wysoką nadpobudliwość psychoruchowa, groźby samobójcze oraz nasiloną agresję fizyczną wobec innych dzieci. W domu stanowi zagrożenie dla rodzeństwa (biegał za siostra z siekierą) oraz samowolnie oddalał się od domu mieszkalnego. Po spotkaniu z psychologiem w sposób agresywny odmówił dalszej terapii, często odmawia przyjmowania leków. Obserwuje się agresywną postawę podczas wejścia do klasy, lub wyjścia z niej, a także ciągłe wychodzenie z sali podczas lekcji, wyzywanie nauczycieli, straszenie ich, wykrzykiwanie, wszczynanie awantur i bójek z innymi wychowankami, w celu uniemożliwienia przeprowadzenia lekcji, rzucanie krzesłami i innymi przedmiotami. Jego zachowanie na terenie internatu przybrało formy niebezpieczne dla innych dzieci, demoluje pokój, niszczy meble, tłucze szyby, rozbija kwiaty doniczkowe, niszczy sprzęt. Nasila się agresja słowna i fizyczna wobec wychowawców i innych wychowanków np. uderzył kolegę w głowę łopatą. Nie przestrzega zasad regulaminu i czuje się całkowicie bezkarny. Jedynie respekt odczuwa przed osobami silniejszymi fizycznie. Szczególnie w poniżający sposób traktuje dziewczęta, wyzywając je, również w miejscach publicznych. Dodatkowo Emil nie zdaje sobie sprawy ze swej rosnącej stale siły fizycznej (...).
Emil jest leczony psychiatrycznie, niemniej wielokrotnie zmieniano mu podawane leki. Z kart leczenia szpitalnego można wyczytać następujące informacje:
(...) Przyjęty na oddział z powodu nasilonej agresji, tak w stosunku do kolegów, jak i wychowawców. Podczas sytuacji konfliktowych z nauczycielem grozi wyskoczeniem przez okno, jest wulgarny, nie stosuje się do poleceń. W stanie psychicznym zachowanie niespokojne, okresowo nie stosowne do poleceń. Napęd psychoruchowy, wzmożony. Odpowiada na pytania logicznie, prostymi zdaniami, szybko. Tok myślenia zwarty. Sprawność intelektualna w granicach upośledzenia lekkiego. Spłycony krytycyzm w ocenie swojego postępowania. Moralność heteronomiczna. Uwaga rozproszona. Funkcje pamięci bez istotnych odchyleń. Nastrój zmienny. Efekt napięty. Nie ujawnia zaburzeń psychotycznych, takich jak urojenia czy omamy. Ze względu na nadpobudliwość i problemy wychowawcze otrzymał Fenactil i Depakinę, po których uzyskano poprawę zachowania.
(...) Leczony psychiatrycznie: Amizepin, Rispolept. Leczenie nie przynosi oczekiwanego skutku, toteż zalecono obserwację. Agresja – bez kontroli. Fizycznie – brak odchyleń od normy, brak kontroli emocji – popada w szał (...).
(...) Zmiana leków na Doxepin i Rispolept. W szpitalu, w małej grupie dzieci funkcjonował znacznie lepiej. Ale okresowo popadał w konflikty i ujawniał agresję, ale pod wpływem zindywidualizowanych oddziaływań wychowawczych i modyfikacji leczenia uzyskano poprawę. Potrafił podporządkować się panującym zasadom. Sam też przyznał, że nie pozwalał sobie na zbyt wiele, bo nie chciał mieć zastrzyków, ani też leżeć w pasach. W warunkach placówki Emil nie ma takiej motywacji, a powzięte tu konsekwencje nie powstrzymują go od zachowań agresywnych i buntowniczych (...).

3. Znaczenie problemu:
Problemy Emila mogą mieć poważne następstwa zarówno dla jego osoby (groźby samobójcze, niemożność oceny własnej siły fizycznej w stosunku do osób silniejszych) jak i dla dzieci i ludzi starszych, będących z nim w bezpośrednim kontakcie (brak krytycyzmu, wzmożona agresja wobec innych, często słabszych uczniów). Niemożność wyeliminowania zaburzeń zachowania spowoduje umieszczenie ucznia w placówce zamkniętej bądź w szpitalu psychiatrycznym, gdzie jego rozwój intelektualny może nie być tak stymulujący jak w gimnazjum, a agresja spowoduje odsuniecie pędu do wiedzy na plan dalszy. Ponadto, jeśli chłopiec szybko nie wyeliminuje ze swojego sposobu bycia zachowań agresywnych, może zostać odepchnięty przez otoczenie rówieśnicze, co zuboży jego rozwój.

4. Prognoza:
Negatywna – pozostawienie Emila samego z własnym problemem grozi utratą zdrowia, a może nawet życia, tak osób z nim przebywających, jak i jego samego oraz spowoduje brak stymulacji intelektualnej chłopca.
Pozytywna – odpowiednie połączenie leczenia farmakologicznego i terapii pedagogicznej pomoże chłopcu zniwelować objawy agresji. Wyeliminowanie lub ograniczenie oznak buntu pozwoli chłopcu na lepsze funkcjonowanie w środowisku rówieśniczym oraz na przyswajanie niezbędnej wiedzy.

5. Propozycje rozwiązania:
Cele:
-należy znaleźć takie środki farmakologiczne, których zażywanie uspokoi chłopca, ale nie będzie powodowało kłopotów z koncentracją oraz wahań emocjonalnych;
-należy przekonać chłopca, iż jedynie współdziałaniem z rówieśnikami, zastosowaniem perswazji słownej jest w stanie coś osiągnąć (pokazać mu inną, alternatywną drogę do osiągania zamierzonych celów, niż agresja czy histeria).
-należy wpoić chłopcu, jak ważną wartością jest szkoła i edukacja;
-należy zainteresować dziecko jakąś konkretną dziedziną, aby dawało upust rozsadzającej go energii (mogą to być zarówno zajęcia szkole, jak i pozaszkolne np. sport, najlepiej indywidualny, by przynajmniej na początku nie narażać chłopca na szyderstwa ze strony innych uczniów).
-należy przekonać inne dzieci, szczególnie starsze do konieczności opieki nad Emilem, zwłaszcza w sytuacjach stresowych, a przynajmniej brak reakcji negatywnych na jego osobę.
-należy pozwolić uczniowi na jak najpełniejszy udział w zajęciach, które lubi, często dając mu z ich zakresu większy materiał do opanowania, przy czym nie zaniedbywać innych przedmiotów, ale próbować je urozmaicić, tak by dostosować je do indywidualnych potrzeb chłopca.
Zadania:
-kolejna wizyta Emila u lekarza (psychiatry);
-więcej godzin poświęconych na rozmowy z pedagogiem i psychologiem szkolnym oraz np.: księdzem;
-stworzenie dziecku możliwości realizowania się w wybranej przez siebie dziedzinie (więcej zajęć z dziedziny geografii; częstsza praca z komputerem np.: uczęszczanie na zajęcia kółka informatycznego);
-rozmowa z innymi wychowankami internatu na temat postępowania z chłopcem;
-zapewnienie chłopcu poczucia przynależności do społeczności uczniowskiej jako wartościowego jej członka;
-znalezienie wielu metod aktywizujących ucznia na lekcji np.: wycieczki przyrodnicze; rysowanie, łamigłówki itp.

6. Wdrażanie działań:
Kadra Ośrodka częściej rozmawia z chłopcem, by wpoić mu zasady odpowiedniego zachowania się w społeczeństwie. Częste nagradzanie chłopca okazuje się stymulujące.
Podczas wielu lekcji Emil zajmuje się innymi zadaniami niż pozostali uczniowie, niemniej są one tak dobierane, by móc go zainteresować, a przy tym by przekazać chłopcu choć minimum zagadnień poruszanych na lekcji. Ponadto Emil częściej uczestniczy w zajęciach komputerowych, gdzie potrafi się wyciszyć. Energia chłopca znalazła upust podczas opieki nad psem (wilczurem o imieniu „Rambo”).
Lekarz psychiatra próbuje po raz kolejny dobrać odpowiednie leki dla chłopca.

7. Efekty oddziaływań:
Zachowanie Emila nadal nie jest w pełni zadowalające, ale widać, iż czasami potrafi sam bagatelizować docinki kolegów. Mówi, iż nie musi tego słuchać, bo przecież nie mają racji. Często też odgrywa rolę pocieszyciela i nauczyciela innych uczniów, wykazujących zaburzenia zachowania.
Odpowiednio zachęcony, najczęściej aktywizującymi metodami nauczania, potrafi brać czynny udział w lekcji, choć czasem jego uwaga zostaje rozpraszana. Należy wówczas znaleźć chłopcu inne zajęcie, szczególnie odpowiedzialne, np. nakarmienie rybek bądź podlanie kwiatków, po którym uspokojony wróci do rozpoczętego wcześniej zadania.
Dodatkowe zajęcia komputerowe sprawiły, iż Emil chętniej przychodzi do szkoły, gdyż wie, iż będzie robił to, co lubi. Ponadto wyciszyły go i kształtują koordynację wzrokowo-ruchową chłopca.
Opieka nad psem odciągnęła Emila od bójek z kolegami, gdyż nie tylko zajmuje mu czas, ale wzbudza poczucie odpowiedzialności za żywą istotę, Emil czuję się niejako właścicielem czworonoga.

Wyświetleń: 0