Niepełnosprawność intelektualna to stosunkowo niedawno przyjęty prawnie termin, określające upośledzenie umysłowe. Termin ten został wprowadzony jako określenie obowiązujące w odniesieniu do zaburzeń rozwojowych określanych jako upośledzenie umysłowe na mocy Ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych inncyh ustaw (Dz.U. 2015 poz. 357)). Innym określeniem tego typu zaburzenia funkcjonującym
w literaturze medycznej i psychologicznej jest oligofrenia. Terminem ten wprowadził do lietratury E. Kreapelin. Słowo oligorfenia ma korzenie greckie. Pochodzi od dwóch słów oligos – znaczący tyle, co „mały, nieznaczny, słaby“ i phren – „umysł“ (W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1983, s. 302, por. też: H. Borzyszkowska, op. cyt., s. 9). Innymi słowy olgofrenia znaczy tyle, co niedorozwój umysłowy.
Aktualnie nazwy tej używa się w odniesieniu do wczesnego zahamowania rozwoju
o etiologii prenatalnej, natalnej i postanatalnej (w tym upośledzenia wynikające z urazów okołoporodowych oraz w wyniku chorób i urazów w pierwszych latach życia) (H. Spionek, Z. Włodarski, r. XI: „Zaburzenia rozwoju“ [w:] M. Żebrowska (red.), Psychologia dzieci
i młodzieży, PWN, Warszawa 1980, s. 818
).
W literaturze przedmiotu odnaleźć można kilka określeń, stosowanych zamiennie
w odniesieniu do niepełnosprawności intelektualnej:
• niedorozwój umysłowy,
• opóźnienie w rozwoju umysłowym,
• obniżona sprawność umysłowa,
• oligofrenia (H. Borzyszkowska, Oligofrenopedagogika, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985, s. 19).
Nie wszystkie jednak z tych określeń można de facto stosować zamiennie. Spośród wyżej wymienionych opóźnienie w rozwoju umysłowym nie powinno być traktowane jako synonim niepełnosprawności intelektualnej. Może być ono bowiem chwilowym zwolnieniem tempa rozwoju, po którym nastąpi naturalne przyspieszenie i wyrównanie deficytów, czego nie ma upośledzeniu umysłowym. Z kolei w przypadku terminu obniżonej sprawności umysłowej nie powinno się stosować z racji braku możliwości odniesienia do poprzedniego stanu umysłowego. Stąd też wniosek, iż zamiennie z terminem niepełnosprawność intelektualna można stosować trzy określenia:
• upośledzenie umysłowe,
• niedorozwój umysłowy,
• oligofrenia (H. Borzyszkowska, op. cyt., s.19).
Zainteresowanie niepełnosprawnością intelektualna nie jest zjawiskiem nowym. Już starożytni interesowali się jego istotą. Można śmiało powiedzieć, że żadna z epok historycznych nie pozostawała obojętna na osoby niepełnosprawne intelektualnie. W poszczególnych okresach oligofrenicy traktowani byli w różny sposób. I tak, pierwotnie, przeważała wrogość w stosunku do osób niepełnosprawnych intelektualnie. Byli oni odrzucani przez społeczeństwo, pozostawiani sami sobie poza siedzibami ludzkimi, lub też pozbawiani życia, jako jednostki „inne“, nierokujące. Obserwacja i zainteresowanie losami oligofreników ewaluowało wraz z czasem. Stąd też po etapie wrogości w odniesieniu do osób niepełnosprawnych intelektualnie, na kolejnym etapie swoistej ewolucji sposobu myślenia zaczęło przeważać uczucie litości. Nadal jednak osoby wyglądające, myślące i zachowujące się inaczej niż reszta społeczeństwa, w której te jednostki funkcjonowały, nie mogły liczyć na zrozumienie ani – co ważniejsze – na realną pomoc czy opiekę.
Przełomem w kwestii realnego zainteresowania kwestią osób niepełnosprawnych intelektualnie był dopiero wiek XVIII i XIX. Wtedy to zaczęły pojawiać się pierwsze opracowania dotyczące funkcjonowania i wychowania osób niepełnosprawnych intelektualnie. Pojawiły się też pierwsze zapisy dotyczące indywidualnych przypadków i schorzeń. Można powiedzieć, że te badania dały podwaliny pod rozwój późniejszej pedagogiki specjalnej (H. Borzyszkowska, op.cyt., s.13).
W toku badań nad oligofrenią zaczęły pojawiać się opracowania, mające tłumaczyć przyczyny jej powstawania. Podstawowy podział funkcjonujący w literaturze przedmiotu dzieli te czynniki na dwie grupy:
• endogenne,
• egzogenne.
Uwarunkowania w każdej z tych grup mają inne podłoże. Grupa czynników endogennych skupia się na tym, co pochodzi z wewnątrz, a więc przede wszystkim na bagażu genetycznym. Druga grupa z kolei powołuje się na przyczyny zewnętrzne, mogące wpływać na rozwój i funkcjonowanie człowieka, takie jak urazy, zatrucia, przebyte choroby.
W toku rozwoju wiedzy i prowadzonych wnikliwych badań na istotą niepełnosprawności intelektualnej, grupy pierwotnie tak jasno podzielone, zaczęły ewoluować i tworzyć podgrupy, precyzujące możliwe czynniki zaburzające prawidłowy rozwój. Aktualnie chcąc się przyjrzeć dokładnemu mechanizmowi powstawania oligofrenii można posłużyć się podziałem stworzonym przez H. Borzyszkowską, która dzieli przyczyny powstawania niepełnosprawności intelektualnej na 4 grupy.
Pierwsza grupa czynników warunkujących rozwój dziecka skupiona jest wokół potencjału genetycznego rodziców. W tej kategorii mieszczą się wszelkie aberracje chromosonalne, nieprawidłowe geny przekazywane przez jednego lub obydwoje rodziców (z uwzględnieniem alleli dominujących i recesywnych). W tej grupie znajdują się też czynniki związane z przemianą materii, jak np. fenyloketonuria. Ale do niewłaściwego rozwoju umysłowego spowodowanego zmianami w genotypie dziecka, może też dojść na skutek czynników wpływających na funkcjonowanie układu rozrodczego, w tym na komórki rozrodcze matki. Czynniki te mogą powodować zaburzenia podziału materiału genetycznego u płodu, jak również mogą wiązać się z niewłaściwą budową samego chromosomu.
Druga grupa odnosi się do czynników patogennych działających już bezpośrednio na zarodek i płód. W tym punkcie należy wymienić takie patogeny, jak: choroby przebyte przez matkę, szczególnie w czasie ciąży, choroby układu krążenia, nerek lub wątroby, zaburzenia hormonalne, reakcje spowodowane przyjmowanymi przez matkę w czasie ciąży lekami, zaburzenia spowodowane konfliktem serologicznym, szczególnie w w przypadku grupy RH.
Trzecia grupa czynników umożliwiających powstanie oligofrenii związana jest z porodem. Do tej grupy zaliczyć można przede wszystkim: urazy mechaniczne okołoporodowe oraz zamartwicę.
Czwarta grupa czynników związana jest patogenami działającymi na dziecko w pierwszych latach życia. Należą do nich przede wszystkim: choroby zakaźne przebiegające z reakcjami ze strony układu nerwowego, zapalenie mózgu i opon mózgowych, urazy czaszki, zatrucia (np. rtęcią, ołowiem) (H. Borzyszkowska, op.cyt., s. 25 – 26).
Ignacy Wald pokusił się o próbę zestawienia czynników przyczynowych oraz możliwości ich zapobiegania. Autor wyróżnił cztery grupy czynników:
I. Czynniki dzialające przed poczęciem
1. Genetyczne:
a) monogeniczne
• strukturalne (częstość występowania: 1 – 2%) – zapobieganie: poradnictwo genetyczne;
• metaboliczne (2 – 4%) – zapobieganie: poradnictwo genetyczne, diagnostyka prenatalna, wczesne leczenie;
b) wieloczynnikowe (2 – 4%) – zapobieganie: poradnictwo genetyczne;
c) chromosonalne (15 – 20%) – zapobieganie: diagnostyka prenatalna.
2. Inne czynniki (o nieustalonej etiologii).
II. Czynniki działające w czasie życia płodowego
a) czynniki związane ze stanem zdrowia i trybem życia matki:
• zakażenia bakateryjne, wirusowe i inwazje pasożytnicze (częstość występowania: 2 – 3%) – zapobieganie: szczepienia ochronne, leczenie matki;
• wady żywienia (niesprecywana częstość występowania) – zapobieganie: właściwe odżywianie;
• czynniki chemiczne (niesprecywana częstość występowania) – zapobieganie: postępowanie środowiskowe;
• czynniki fizyczne (niesprecywana częstość występowania) – zapobieganie: postępowanie środowiskowe;
• czynniki immunologiczne (0,5 – 1%) – zapobieganie: postępowanie odczulające;
• transfuzje wymienne;
b) zaburzenia łożyska (niesprecywana częstość występowania) – zapobieganie: właściwa opieka położnicza;
c) hipoksja wewnątrzmaciczna (niesprecywana częstość występowania) – zapobieganie: właściwa opieka położnicza;
III. Czynniki związane z porodem:
2) zamartwica (częstość występowania: 2 – 4%) – zapobieganie: właściwa opieka położnicza i pediatryczna;
3) uraz porodowy (2 – 3%) – zapobieganie: właściwa opieka położnicza
i pediatryczna;
4) wcześniactwo (8 – 12%) – zapobieganie: właściwa opieka położnicza
i pediatryczna.
IV. Czynniki działające po urodzeniu się dziecka:
5) zakażenia (częstość występowania: 2,5 – 4,5%) – zapobieganie: szczepienia ochronne, właściwe leczenie;
6) urazy (0,5 – 1,5%) – zapobieganie: postępowanie środowiskowe, właściwe leczenie;
7) czynniki chemiczne (0,1 – 0,5%) – zapobieganie: postępowanie środowiskowe, właściwe leczenie;
8) czynniki żywieniowe (niesprecyzowana częstość występowania) – zapobieganie: właściwe odżywianie;
9) czynniki izolacji zmysłowej i kulturowej (niesprecyzowana częstość występowania) – zapobieganie: właściwa stymulacja.
V. Inne czynniki o nieustalonej etiologii i mechanizmie działania (I. Wald „Przyczyny upośledzenia umysłowego” [w:] A. Hulek (red.), Pedagogika rewalidacyjna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1977, s.165).
Nadal jednak nie są znane wszystkie mechanizmy powstawania niepełnosprawności intelektualnej u dzieci a co za tym idzie, nie ma pełnej możliwości przeciwdziałania im.

Wyświetleń: 0