Prawa człowieka są rozumiane jako uprawnienia jednostki nabywane przez nią w momencie urodzenia, wynikające z samego faktu bycia człowiekiem. Przysługują każdemu bez względu na jego przynależność państwową, etniczną czy wyznaniową, a także bez względu na to jaką zajmuje pozycję w społeczeństwie. Źródłem jest prawo naturalne, zgodnie z którym podstawą większości praw jednostki jest przyrodzona godność istoty ludzkiej. Prawa te mają charakter ponadpaństwowy, niezbywalny i nienaruszalny.
Wyróżnia się trzy generacje praw człowieka. Pierwsza dotyczy praw fundamentalnych, obywatelskich i politycznych. Druga rozszerza zwyczajowe pojęcie praw człowieka o prawa socjalne, ekonomiczne i kulturalne, takie jak prawo do wolności od głodu, prawo do pracy w sprawiedliwych i godnych warunkach, prawo opieki nad rodziną, prawo do nauki, do udziału w życiu kulturalnym. Trzecia generacja odzwierciedlać ma prawa solidarności: prawo do pokoju, do rozwoju, do środowiska naturalnego, do pomocy humanitarnej.
Prawa człowieka to również powszechne prawa moralne o charakterze podstawowym, przynależne każdej jednostce w kontaktach z państwem. Pojęcie praw człowieka opiera się na trzech głównych zasadach: 1. że każda władza jest ograniczona; 2. każdy człowiek ma sferę autonomii, do której nie ma dostępu żadna władza; 3. każda jednostka może się domagać od państwa ochrony jej praw.
Pokrewnymi pojęciami są prawa obywatelskie i wolności obywatelskie; dotyczą one stosunku państwa do obywatela lub po części – osoby przebywającej na jego terenie.
Prawa obywatelskie to uprawnienia obywatela danego państwa, wyprowadzone z prawa i służące ochronie jego interesów np.: prawo do pracy, prawo do nauki, prawo wyborcze.
Wolności obywatelskie to takie uprawnienia obywatela danego państwa, dla których prawo jedynie określa ich granice np.: wolność sumienia, wolność zgromadzeń.
Wspólne ustrojowe założenia państw zachodnich w zakresie katalogu i gwarancji swobód jednostki to:
1.uznanie, że prawa podstawowe są uprawnieniami o charakterze ponadpaństwowym, czerpiącym swe uzasadnienie z norm moralnych
2.oparcie relacji jednostka-zbiorowość na zasadzie wolności zarówno w dziedzinie praw tradycyjnych jak i socjalnych
3. przyjęcie, iż prawa socjalne są prawami człowieka tak samo jak są nimi prawa tradycyjne
4.pełnej ochrony w zakresie gwarancji podstawowych swobód ( zasada ochrony konstytucyjnej)
Wśród swobód osobistych konstytucja wymienia:
1. prawo każdego człowieka do ochrony życia
2. zakaz stosowania tortur ,okrutnego i poniżającego traktowania lub karania
3.prawo nietykalności osobistej i gwarancje bezpieczeństwa osobistego
4. prawo do obrony i obrońcy z wyboru lub urzędu
5. prawo do rzetelnego sądu
6. prawo do ochrony prywatności
7. wolność sumienia i religii
8. wolność komunikowania się
9. wolność wyboru miejsca zamieszkania i pobytu oraz wyjazdu i powrotu do kraju
10. wolność twórczości artystycznej i badań naukowych, wolność nauczania
11.zakaz ekstradycji obywateli polskich oraz osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa politycznego bez użycia siły
Jako prawa i wolności polityczne konstytucja uznaje:
1. wolność zgromadzeń
2. wolność zrzeszania się
3. prawo do uczestniczenia w życiu publicznym
a) prawo wyborcze
b) prawo obywateli do dostępu do służby publicznej na zasadach równości
c) prawo do informacji o działalności władz i instytucji publicznych
d) prawo inicjatywy ustawodawczej
4. prawo składania petycji , wniosków oraz skarg zbiorowych i indywidualnych do organów publicznych
Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne to m.in.:
1. prawo do ochrony własności i prawo dziedziczenia
2. swoboda działalności gospodarczej
3. wolności wyboru zawodu i miejsca pracy, zakaz pracy przymusowej
4. prawo do ochrony warunków pracy
5. prawo do nauki i bezpłatne nauczanie w szkołach publicznych
6. prawo do opieki zdrowotnej świadczonej przez publiczną służbę zdrowia
7. prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy
8. obowiązek państwa zapewnienia prawnej ochrony rodziny i praw dziecka
9. obowiązek państwa tworzenia warunków bezpieczeństwa ekologicznego i obowiązek ochrony środowiska
10. obowiązek prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych
11. obowiązek ochrony przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi
Podstawowe obowiązki obywatela:
1. do posłuszeństwa: a) dla porządku prawnego, b) dla ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych
2. do wierności wobec Ojczyzny – państwa

Maciej Wierzchnicki

Wyświetleń: 0