1. Czym jest twórcze myślenie?

Twórcze myślenie to próba nowego spojrzenia na sytuację, natomiast twórczość jest potrzebą biologiczną człowieka, a jej zaspokojenie jest absolutną koniecznością optymalnego rozwoju jednostki. Stanowi ona pewien rodzaj aktywności człowieka i można ją ćwiczyć, łącząc wiedzę, wyobraźnię i twórcze myślenie. Już nawet małe dziecko stara się być kreatywne, posiada umiejętność wyobrażania sobie, wymyślania, zdolność do fantazjowania, umiejętność improwizowania i duża produktywność, co wyraża się za pomocą języka mówionego, pisanego, plastyki, muzyki.
Nauczyciel powinien mieć twórczy, otwarty na modyfikacje i innowacje, stosunek do własnych działań wówczas kwitnie również aktywność twórcza ucznia, potrafi uczyć się sam, mimowolnie, poprzez własne działanie. Zatem propozycja znanego pedagoga Jana Amosa Komeńskiego jest wciąż aktualna:

„Ceńcie twórcze myślenie,
poddawajcie w wątpliwość wszystko i każcie się dziwić
wszystkiemu”.

2. Przykładowe metody i techniki rozwijające twórcze myślenie wraz
z ćwiczeniami praktycznymi.

■ SŁOWO PRZYPADKOWE

Technika ta polega na wyszukiwaniu zupełnie przypadkowych wyrazów (słów), czyli bodźców do pomysłów i łączenie ich z konkretną sprawą czy zagadnieniem. Ta technika myślenia twórczego wykorzystywana jest najczęściej przez ludzi, którzy zajmują się wymyślaniem innowacji.

▪ ĆWICZENIE

Grupa kilku osób. Każda z nich osobno zapisuje na kartce wymyślone w danej chwili słowo. Kiedy wszyscy to wykonają, zawieszają na tablicy. Polecenie brzmi następująco: Napisz krótki wiersz, którego fabułę będą tworzyły zapisane przypadkowo słowa.

■ NIEZWYKŁE ZADANIA

Istota tej metody polega na stworzeniu sytuacji dydaktycznej w oparciu
o dostępny materiał i w połączeniu z różnymi treściami nauczania (plastycznymi, muzycznymi, polonistycznymi itp..), inspirującej do działania twórczego poprzez ciekawe, różnorodne zadania do wykonania.

▪ ĆWICZENIE

Każdy z uczestników otrzymuje po trzy puste, duże, wycięte z papieru chmurki.
Na pierwszej chmurce maluje swoją ulubioną figurę geometryczną, drugą malują swym ulubionym kolorem, a na trzeciej wpisują swoje ulubione danie. Po wykonaniu polecenia uczniowie dobierają się w grupy figurami geometrycznymi, po czym wykonują niezwykłe zadanie:
Każda grupa tworzy krótkie opowiadanie, w którym głównym bohaterem będzie figura geometryczna.
Po upływie określonego czasu następuje prezentacja grupy. Następnie uczniowie dobierają się w grupy pod względem ulubionego koloru, po czym wykonują niezwykłe zadanie:
Każda grupa wyszukuje jak największą liczbę nazw przedmiotów, które są z natury w tym kolorze.
Po pewnym czasie znów następuje prezentacja.
Po wykonaniu drugiego zadania, uczniowie dobierają się w grupy pod względem ulubionego dania, po czym znów wykonują niezwykłe zadanie:
Każda grupa wymyśla fantastyczną fabułę wybranego dania.
Po wyznaczonym czasie następuje już ostatnia prezentacja.

■ FABUŁA Z KUBKA

Jest wspaniałym sposobem na zrozumienie procesu tworzenia opowiadania. Do przeprowadzenia tej metody potrzebne są pojemniki-„kubki” i kartki z różnymi informacjami. Propozycja ta inspiruje ucznia do pracy twórczej, która następuje w wyniku podania pewnego tylko ogólnego planu (postacie, fabuła, miejsce akcji).

▪ ĆWICZENIE

Mamy trzy pojemniki, na których znajdują się znane uczniom informacje.


nazwy ludzi wygląd cechy
i zwierząt zewnętrzny charakterystyczne

Zadaniem ucznia jest wybranie sobie z każdego kubka po jednej karteczce
i stworzenie historii o wybranej nazwie ludzi lub zwierząt, z zachowaniem elementów wybranej fabuły.

3. Przykładowe metody i techniki twórczego rozwiązywania
problemów wraz z ćwiczeniami praktycznymi.

Problemy są to zawiłe, zagmatwane i niejasne, trudne zadania do rozwiązania. Według najnowszych badań można wyróżnić problemy poznawcze i realizacyjne, które najczęściej ze sobą współwystępują. Rozwiązywanie problemów według proponowanej klasyfikacji przynosi odpowiedzi na pytania:
Poznawcze: Jak jest? Dlaczego tak jest?
Realizacyjne: Co zrobić? Jak postąpić? Jak działać?

Rozwiązanie problemu polega na określeniu niepożądanego stanu aktualnego (stanu A) oraz stanu oczekiwanego w przyszłości (stanu B), a także ustaleniu czynności, prowadzących od stanu A do stanu B.
Nauczyciel powinien starać się stwarzać jak najwięcej sytuacji dydaktycznych, które pozwolą uczniom samodzielnie zmierzyć się z problemami i zadecydować, co chcieliby osiągnąć i jakie widzą możliwe rozwiązania, zmierzające do osiągnięcia celu. Nie podawać gotowych rozwiązań lecz stawiać pytania i oczekiwać odpowiedzi. Bowiem uczniowie czerpią ogromną przyjemność z poszukiwania odpowiedzi, a zdobytą wiedzę przechowują długie lata.
Etapy towarzyszące twórczemu rozwiązywaniu problemów to:
a) Zdefiniowanie problemu.
b) Szczegółowy jego opis i analiza.
c) Ustalenie możliwych rozwiązań problemu.
d) Ocena wariantów i wybór optymalnego.
e) Zastosowanie wybranego rozwiązania w praktyce.

■ KARTA KOŁOWA

Jest to technika, za pomocą której można twórczo rozwiązywać problemy. Karta zawiera koło, podzielone na cztery ćwiartki. Każda ćwiartka to kolejny krok w drodze do rozwiązania problemu:

KROK I: Przedstawienie problemu: co jest źle?
KROK II: Analiza- zbadanie przyczyn.
KROK III: Podejście- pomysły na rozwiązanie.
KROK IV: Pomysły działania - co można zrobić?




▪ ĆWICZENIE

Przedstawienie problemu, nad którym będą pracowali uczniowie, np.:
Jak pomóc Kaziowi, aby mógł poprawić ocenę z języka polskiego?
Następnie dzielimy klasę na kilka grup i każdej z nich rozdajemy karty kołowe
z pytaniami.
KROK I: Jakie efekty w nauce języka polskiego osiąga Kazio?
KROK II: Jakie są tego przyczyny?
KROK III: Jakie macie pomysły na rozwiązanie problemu?
KROK IV: Co można zrobić, aby poprawił oceny niedostateczne z języka polskiego?

Po zastanowieniu grupy wypełniają ćwiartki odpowiedziami na postawione pytania. Następuje prezentacja, po czym wybieramy pomysły możliwe do zrealizowania.

■ DYWANIK POMYSŁÓW

Jest poszukującą metodą polegającą na prowadzeniu w grupach dyskusji, mającej na celu twórcze rozwiązywanie problemu. Nazwa pochodzi od powstałego końcowego efektu, jakim jest dywanik. Dyskusja połączona jest z techniką wizualizacji, w wyniku której możliwe staje się wartościowanie różnych propozycji rozwiązań problemu. Dyskusja przebiega w pięciu fazach:
a) Rozpoznawanie problemu.
b) Propozycja rozwiązań problemu.
c) Deklaracja intencji.
d) Ewaluacja.
e) Podsumowanie.

▪ ĆWICZENIE

Dzielimy klasę na kilka grup, dajemy im flamastry, trzy paski papieru
w trzech różnych kolorach dla każdego ucznia.

FAZA I
a) Podajemy problem do rozwiązania, np.:
Dlaczego ludzie często chorują?
b) Wykorzystując „burzę mózgów” znajdują odpowiedź na pytania, zapisując je na paskach papieru w jednym kolorze.
c) Liderzy grup prezentują wyniki na forum klasy.

FAZA II
a) Uczniowie odpowiadają na pytanie:
Co należałoby zrobić, aby ograniczyć rozmiary tego zjawiska?
b) Grupy za pomocą „burzy mózgów” odpowiadają na kolejne pytanie,
zapisując odpowiedzi w krótkich stwierdzeniach na paskach w innym
kolorze.
c) Przedstawiciele grup prezentują wypracowane pomysły na rozwiązanie
problemu.

FAZA III
a) Na trzecim pasku uczeń na zasadzie deklaracji intencji odpowiada na pytanie:
Co ja zrobię już teraz, aby ograniczyć zjawisko częstego chorowania?
b) Teraz następuje prezentacja stanowisk zadeklarowanych
w poszczególnych grupach.

FAZA IV
a) Rozdajemy uczniom po trzy cenki sklepowe w różnych kolorach: żółta-
3 pkt, zielona- 2 pkt, czerwona- 3 pkt.
b) Zadaniem uczniów jest odczytanie deklaracji zawartych na wszystkich
paskach i przyklejenie punktów przy tych propozycjach, które ich zdaniem są najlepsze.

FAZA V
Uczniowie podliczają punkty, a my podsumowujemy pracę grup.

■ ASOCJOGRAM

Jest techniką, za pomocą której można definiować pojęcia tworząc różne skojarzenia, diagnozować aktualny stan, twórczo rozwiązywać problemy poprzez tworzenie listy pomysłów na ich rozwiązanie. Pracując jednocześnie
w dwóch grupach, można postawić dwa bliskie sobie problemy i rozwiązać je
w twórczy sposób, poprzez wymianę plakatów w grupach.

▪ ĆWICZENIE

Uczniowie podzieleni są na dwie grupy. Każda z nich otrzymuje: flamastry, kartki samoprzylepne w dwóch kolorach (jednej grupie kartki jednego koloru, drugiej innego) oraz szary papier, na którym wpisujemy dla grup hasła:
I GRUPA Jak dbać o środowisko?
II GRUPA Jak dbać o czystość wód?

Zadaniem I grupy będzie zapisanie na kartkach odpowiedzi na pytanie „Jak dbać o środowisko?” i przyklejenie ich na swoim plakacie, a zadaniem II grupy-zapisanie pomysłów na rozwiązanie problemu „Jak dbać o czystość wód?”
Po upływie wyznaczonego czasu grupy wymieniają się plakatami i uzupełniają asocjogramy o własne pomysły i odpowiedzi, zapisując je na kartkach swojego koloru. W ten sposób grupy wypracowały listę pomysłów.



































Załącznik nr 1

KARTA PRACY

MOJE UMIEJĘTNOŚCI MYŚLENIA TWÓRCZEGO

1. Masz do dyspozycji 10 wyrażeń. Napisz bajkę w taki sposób, aby każdy
kolejny wyraz znalazł się w kolejnym zdaniu. Możesz zmienić formę
gramatyczną wyrażeń.
● ogród
● małpa
● klatka
● ranek
● tajemnica
● ucieczka
● mgła
● zaskoczenie
● ludzie
● szczęście.

.................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. Odczuwasz ból żołądka. Wymyśl jak najwięcej sposobów, aby się go pozbyć.

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................

4. Wymyśl jak najwięcej nazw do maszyny, która uwielbia jeść stare
samochody.

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................

5. Uzupełnij na kilka możliwych sposobów poniższe porównanie:

„ Księżyc jest jak złoto, ponieważ.............”

.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................




























Załącznik nr 2

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ PRAKTYCZNYCH Z WYKORZYSTANIEM PAKIETU EDUKACYJNEGO „ŻYWIOŁY”

1. CO WIDZISZ?

CELE:

● pobudzanie wrażliwości zmysłowej,
● rozwijanie spostrzeżeń,
● uczenie nazw rzeczy i zjawisk.

POMOCE: niepotrzebne.

PRZEBIEG ĆWICZENIA:

Ćwiczenie odbywa się na wolnym powietrzu lub-jeśli panują złe warunki atmosferyczne-w sali z dużymi oknami. Nauczyciel prosi, by dzieci rozejrzały się uważnie i zapamiętały jak najwięcej rzeczy i zjawisk, które zauważą (może zadać pytanie: Co widzisz, gdy się rozejrzysz wokół siebie?). Po 3-5 minutach prosi o podanie zaobserwowanych rzeczy i zjawisk według następujących pytań:

● Co widać najbliżej was, a co najdalej?
● Co z tych rzeczy rusza się, a co jest nieruchome?
● Co jest duże, a co małe?
● Co jest kolorowe, a co jednobarwne?
● Co wydaje odgłosy, a co jest milczące?
● Co jest pachnące, a co nie?
● Co jest twoim zdaniem piękne (ładne), a co brzydkie?
Jeśli zajęcia odbywają się na wolnym powietrzu, nauczyciel prosi, by dzieci dobrały się w pary. Każda para otrzymuje zadanie do wykonania. Przykłady:
Odszukać rzecz (np. roślinę):

● najbardziej i najmniej zieloną,
● najbardziej i najmniej pachnącą,
● najbardziej i najmniej okrągłą,
● najbardziej miękką i najtwardszą,
● najcieplejszą i najzimniejszą,
● najgłośniejszą i najcichszą,
● najbardziej gładką i najbardziej szorstką.
O ile się nie da, dzieci powinny odszukane rzeczy przynieść ze sobą do kręgu i zaprezentować całej klasie. Każda para uzasadnia, dlaczego właśnie „to” uznała za najbardziej zielone, okrągłe, szorstkie itp. Końcowym etapem ćwiczenia jest narysowanie znalezionych rzeczy.
2. CO BY BYŁO GDYBY...?

CELE:

● pobudzanie płynności antypacyjnej,
● rozwijanie zdolności myślenia metaforycznego.

POMOCE:

● kartony, kredki, farby,
● inne materiały do prac plastycznych.

PRZEBIEG ĆWICZENIA:

Nauczyciel informuje dzieci, iż za chwilę zada im nieprawdopodobne sytuacje i poprosi ich o wymyślenie równie nieprawdopodobnych konsekwencji. Na przykład: Co by było, gdyby codziennie padał deszcz? Dzieci przez krótki czas zastanawiają się nad niezwykłymi konsekwencjami takiego stanu rzeczy, po czym malują swoje wyobrażenia i wizje na kartonach. Nauczyciel może wykorzystać inne zadania pobudzające wyobraźnię:

● Co by było, gdyby wyschły wszystkie rzeki, strumyki i jeziora?
● Co by było, gdyby zaczęły topnieć wszystkie lodowce i śniegi?
● Co by było, gdyby ryby umiały latać?
● Co by było, gdyby człowiek umiał pływać jak delfiny?
● Co by było, gdyby w naszej klasie zamiast podłogi był basen?
● Co by było, gdyby woda była czerwona?
● Co by było, gdyby ogień był zimny?
● Co by było, gdyby przez cały rok nie świeciło słońce?

Na zakończenie nauczyciel i dzieci organizują wystawkę i wernisaż prac. Poszczególne dzieci wyjaśniają, co i dlaczego narysowały na swoich wizjach plastycznych.

LITERATURA:

1. Krzyżewska J., Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej,
Część I, Suwałki 1998.
2. Krzyżewska J., Aktywizujące metody i techniki w edukacji, Część II, Suwałki
2000.
3. Szmidt J. K., Bonar J., Pakiet edukacyjny Żywioły. Lekcje twórczości
w nauczaniu zintegrowanym, Warszawa 1998, obejmujący:
-program edukacyjny,
-przewodnik metodyczny dla nauczyciela,
-materiały do klasy I do tematu „Ziemia”,
-materiały do klasy II do tematu „Woda i ogień”,
-materiały do klasy III do tematu „Powietrze”.

Wyświetleń: 0