WSTĘP
Geneza programu
O pełnym akcie komunikacyjnym możemy mówić, gdy jedna osoba wysyła drugiej wiadomość, a ta jest odbierana i rozumiana. Każdy człowiek, niezależnie od wieku, poziomu intelektualnego, zaburzeń rozwojowych
czy niepełnosprawności wysyła komunikaty. Może to być płacz, poczerwienienie lub poblednięcie, ruch ciała, pojawiający się grymas na twarzy, i wiele innych. Najważniejszą kwestią jest jednak spowodowanie, by informacje, które są przekazywane przez nadawcę, były właściwie odczytywane i rozumiane, a w rzeczywistości szkolnej jest to priorytet.
Pewna grupa uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi nigdy nie opanuje języka mówionego, inne zaczną mówić znacznie później niż rówieśnicy, ale każde dziecko ma potrzebę porozumiewania się. Należy więc je wspierać. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r.
w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci
i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym wskazuje komunikację wspomagającą
i alternatywną jako pomoc w porozumiewaniu się. Dzięki temu mogą dokonywać wyborów, podejmować decyzje, pytać, opowiadać, wyrażać myśli
i uczucia – pokonywać bariery w porozumiewaniu się i stawać się niezależnymi.
Ponieważ do oddziału przedszkolnego Szkoły Podstawowej im. Zofii Przewłockiej w Woli Gałęzowskiej , w której pracuję jako oligofrenopedagog, uczęszcza dziewczynka niemówiąca, należy stworzyć jej optymalne warunki
do nabywania jak najwyższego, na miarę jej możliwości poziomu sprawności, umiejętności, a także wiedzy niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania
w szeroko pojętym środowisku.

Adresaci programu
Program ten powstał z myślą o jednej uczennicy Szkoły Podstawowej
im. Zofii Przewłockiej w Woli Gałęzowskiej. Kinga jest dzieckiem z Zespołem Downa, niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym. Jak wynika z dokumentów i z rozmowy z mamą, komplikacje zdrowotne
u dziewczynki rozpoczęły się już podczas porodu i tuż po nim. Kinga była też hospitalizowana i operowana z powodu niedosłuchu przewodzeniowego
i wymaga stałej kontroli w poradni laryngologicznej, ma też wadę wzroku.
Uczennica jest ufna, nawet wobec nowo poznanych osób. Częściowo współpracuje z nauczycielami podczas zajęć przedszkolnych, jest silnie związana z mamą i potrzebuje jej obecności w sali.
Kinga jest miłą, pogodną, wdzięczną i akceptowaną przez dzieci dziewczynką. Lubi przebywać wśród rówieśników, siedzieć z nimi przy stoliku, bawić się, układać konstrukcje z klocków, uwielbia rzucać i kopać piłkę. Troszczy się o swoje przybory i zauważa potrzeby kolegów (podaje kredki, zabawki), chętnie im pomaga, jednak nie podporządkowuje się kierowanym do grupy poleceniom. Na ogół robi to, co w danej chwili ją interesuje. Chociaż
z radością przychodzi do przedszkola i lubi towarzystwo dzieci, to zauważyć można trudne zachowania: płacz, uciekanie z sali, zabieranie innym zabawek, przytulanie, które jest kłopotliwe dla innych, agresja.
Rozumie i wykonuje polecenia kierowane do niej przez nauczyciela, ale jest bardzo ruchliwa, szybko się dekoncentruje i zniechęca podczas pracy. Dziewczynka jest w szkole pogodna i czuje się w niej bezpiecznie, jednak komunikacja z pracownikami szkoły i z rówieśnikami jest niezwykle trudna
ze względu na znacznie zaburzony rozwój mowy (posługuje się jedynie wyrazami dźwiękonaśladowczymi). Dziecko podejmuje wprawdzie próby kontaktu z innymi osobami, ale nie potrafi zakomunikować nawet najprostszych potrzeb w zrozumiały dla otoczenia sposób, co stanowi dużą barierę komunikacyjną.
Kinga ma pełną rodzinę, w której jest akceptowana i wspierana.

Charakterystyka programu
Wprawdzie program został opracowany dla konkretnego dziecka, ale
po modyfikacji może być też wykorzystywany w pracy z innymi uczniami
z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym oraz uczniów z autyzmem w różnym wieku, którzy z różnych powodów
nie komunikują się w pełnym zakresie, używając mowy. Program ów daje możliwość uzupełnienia lub zastąpienia zaburzonej lub nieistniejącej mowy
i może być modyfikowany w zależności od poziomu funkcjonowania uczniów
i ich potrzeb.

W związku z tym, że zajęcia rewalidacyjne mają ułatwić dzieciom niepełnosprawnym funkcjonowanie w roli ucznia, przy minimalizowaniu ograniczeń wynikających z niepełnosprawności, w celu osiągnięcia postępów edukacyjnych uznałam, że swoją działalność rozszerzę o aspekt komunikacji.
W oparciu o powyższe przemyślenia postanowiłam opracować „Program stymulowania rozwoju dziecka niemówiącego z niepełnosprawnością intelektualną poprzez wprowadzenie alternatywnej komunikacji”.

Diagnoza:
• szczegółowa analiza orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego przez Poradnię Psychologiczno – Pedagogiczną,
• obserwacja uczennicy w różnych sytuacjach społecznych,
• przeprowadzenie wywiadu z rodzicami,
• konsultacja z nauczycielką oddziału przedszkolnego oraz logopedą
i pedagogiem, którzy pracują z dzieckiem.
Po tak przeprowadzonej diagnozie wspólnie z pracownikami poradni stwierdziliśmy, że u dziewczynki pojawiają się symptomy intencjonalności, więc można wprowadzać naukę komunikacji alternatywnej w postaci segregatora komunikacyjnego z wykorzystaniem obrazków jako komunikatów.
Warunki realizacji programu
Program jest realizowany w roku szkolnym 2016/2017 na zajęciach rewalidacyjnych, w sali przedszkolnej podczas zajęć oraz w domu rodzinnym dziewczynki we współpracy z poradnią psychologiczno – pedagogiczną i jego uczestnikami są:
• osoba wspierająca, która pomaga dziecku uczącemu się komunikacji - stosuje podpowiedź manualną,
• cała rodzina dziewczynki,
• nauczyciel przedszkola,
• społeczność szkolna, która ma kontakt z dzieckiem.
Osobą koordynującą jest oligofrenopedagog prowadzący zajęcia rewalidacyjne. Podczas realizacji programu wykorzystywana będzie wiedza i umiejętności zdobyte podczas szkolenia: „Jak pracować słowem, obrazem, gestem”. Dotyczyło ono m. in. skutecznych metod pracy z dziećmi z deficytami porozumiewania się. Ponadto autorka programu będzie konsultowała się telefonicznie i poprzez Internet z osobą prowadzącą to szkolenie.

CELE GŁÓWNE
Nadrzędnymi celami programu jest:
• wyposażanie uczennicy w narzędzia do komunikacji (segregator komunikacyjny),
• rozwijanie jej umiejętności komunikacyjnych, co ułatwi dziewczynce funkcjonowanie w szkole, w domu i w otoczeniu,
• wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju zgodnie
z jej potrzebami i możliwościami.

CELE SZCZEGÓŁOWE
Uczeń:
• rozumie polecenia i wykonuje je, np. usiądź, znajdź taki sam obrazek,
• reaguje na polecenia: „Stop”, „Czekaj”,
• współpracuje z nauczycielem,
• wymienia obrazek na ulubiony przedmiot lub aktywność,
• wykorzystując obrazek, wyraża prośbę o pożądaną rzecz – zaspokaja swoje potrzeby,
• wykorzystując obrazek, wyraża prośbę o pomoc – zaspokaja swoje potrzeby,
• wykorzystując obrazek, wyraża prośbę o przerwę – zaspokaja swoje potrzeby,
• wyraża emocje,
• przestaje komunikować się z odbiorcami za pomocą zachowań trudnych, nieakceptowanych społecznie, które przed wprowadzeniem programu zastępowały porozumiewanie się, np. agresja, bierność, płacz i inne,
• nawiązuje i zacieśnia więzi społeczne, zwłaszcza poza domem,
• czuje się akceptowane,
• ma poczucie bezpieczeństwa,
• lepiej radzi sobie w różnych sytuacjach życiowych.

METODY PRACY
• wprowadzenie symbolu obrazkowego zamiast mowy,
• zabawa,
• naśladownictwo.

FORMY PRACY
• indywidualna – początkowo podczas zajęć rewalidacyjnych,
• binarna – w późniejszym etapie podczas zajęć w grupie przedszkolnej (ćwiczenia w parach: dziecko niemówiące z rówieśnikiem z grupy przedszkolnej),
• grupowa – na koniec podczas naturalnych kontaktów z rówieśnikami
z grupy przedszkolnej.



ZASADY PRACY PODCZAS REALIZACJI PROGRAMU:
zasada systematyczności – praca musi przebiegać zgodnie z przyjętymi regułami i etapami, ważna jest także rytmiczność zajęć,
zasada stopniowania trudności – pracę należy zaczynać od treści łatwiejszych,
a po ich opanowaniu przechodzić do trudniejszych,
zasada utrwalania – każdą wyćwiczoną umiejętność należy powtarzać, aż do wprowadzenia jej w nawyk,
zasada aktywnego i świadomego udziału dziecka – aktywność dziecka należy wzmacniać poprzez właściwą motywację, istotne jest tu również wprowadzanie atrakcyjnych ćwiczeń, które są dla dziecka interesujące,
zasada współpracy z najbliższym otoczeniem – rodzina dziecka powinna być poinformowana o założeniach programu, przebiegu jego realizacji, a także włączana w tę realizację w taki sposób, by program był wprowadzany w domu rodzinnym, przy wsparciu najbliższych.

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW - ETAPY REALIZACJI PROGRAMU
Zakłada się, że program ten wprowadza się, gdy nauczyciel oligofrenopedagog pozna dziecko. Niezbędne jest zgromadzenie informacji
o tym, co uczeń lubi, a czego nie lubi robić, jeść, bawić się, na czym dłużej koncentruje uwagę, co powoduje jego sprzeciw, lęk i wreszcie czym można go uspokoić, rozbawić. Taka wiedza pozwoli dać dziecku poczucie bezpieczeństwa i zapewnić atmosferę zaufania i radości. Jednocześnie pozwoli na zdobycie informacji dotyczących sposobów motywowania i nagradzania dziecka. Motywację do komunikowania zwiększamy także poprzez pokazanie dziecku, że czekamy na to, co nam przekaże, że to jest dla nas ważne. Aby osiągnąć sukces, trzeba być zawsze elastycznym i gotowym na konieczność dostosowania się do np. złego samopoczucia lub zmiennych nastrojów.
1. Etap przygotowawczy
Na początku współpracy z dzieckiem należy wypracować zachowania, które są podstawą wszelkich aktywności opartych na współpracy z drugą osobą - najprostszych czynności, które są podstawą pracy z dzieckiem niepełnosprawnym intelektualnie. Są to:
 wprowadzenie rytuału radosnego powitania,
 nauka spokojnego siedzenia przy stoliku,
 wydłużanie czasu siedzenia przy stoliku,
 utrzymywanie kontaktu na poziomie dziecka – poprzez wspólną zabawę (najpierw uczymy utrzymywania kontaktu wzrokowego
z drugą osobą, potem uczymy utrzymywania uwagi na konkretnym przedmiocie – wspólne pole uwagi),
 pozwalanie na wybieranie przez dziecko zabawki,
 rozwijanie rozumienia mowy (wskazywanie przedmiotów, części ciała, osób, siebie, reagowanie na proste polecenia typu połóż, daj, weź),
 nauka reagowania na polecenie: „Stop” lub „Czekaj”,
 wprowadzanie naprzemienności czynności (czeka nauczyciel, potem dziecko lub czynność (zabawę) wykonuje nauczyciel, potem dziecko).
2. Etap rozwijania form zabawy
 naśladowanie przez dziecko ruchów ciała, ruchów ust, gestów,
 identyfikacja, kategoryzacja, różnicowanie przedmiotów, obrazków, bliskich osób, dźwięków,
 dostrzeganie podobieństw (dopasowywanie identycznych elementów, np. reagowanie na polecenie: „Znajdź taki sam obrazek”),
 rozpoznawanie zgodności pomiędzy przedmiotem, a jego zdjęciem,
 nauka reagowania na intencjonalny komunikat: „daj”.
3. Etap nauki fizycznej wymiany
 ten etap wymaga pomocy drugiego nauczyciela i poprzedzony jest przygotowaniem odpowiednich środków dydaktycznych:
• segregator, którego gabaryty muszą być przystosowane do możliwości dziecka,
• zabawka, którą lubi bawić się dziecko,
• zalaminowany obrazek, na którym widnieje zabawka,
• rzepy samoprzylepne do „przyklejania” i „odklejania” obrazków komunikacyjnych od segregatora;
 pokazywanie dziecku przez nauczyciela ulubionej zabawki
w możliwie najatrakcyjniejszy sposób, by dziecko chciało ją wziąć (należy kłaść nacisk na inicjowanie chęci!); potrzebna jest tu pomoc drugiej, przeszkolonej osoby wspierającej, która stosuje podpowiedź manualną, czyli pomaga dziecku uczącemu się komunikacji:
 jeżeli dziecko sięga po zabawkę, osoba pomagająca bierze jego dłoń i sięga po obrazek „przyklejony” rzepem
do segregatora, a następnie razem z dzieckiem podaje ją nauczycielowi; nauczyciel podnosi jednocześnie obrazek
i zabawkę w taki sposób, by były obok siebie i wyraźnie,
z radością mówi nazwę zabawki; dziecko dostaje zabawkę
i może się nią pobawić, czynność powtarzana jest kilka razy
aż do uzyskania samodzielności dziecka w wymianie;
stopnie podpowiedzi manualnej ze stopniowym jej wycofywaniem:
 całkowite wyręczanie dziecka - osoba pomagająca w pełnym zakresie kieruje ręką dziecka,
 delikatna i wymuszona podpowiedź manualna (dotykanie lub popychanie dłoni w kierunku obrazka),
 delikatna podpowiedź manualna z zachowaniem dystansu (lekkie prowadzenie dłoni dziecka poprzez dotykanie łokcia albo ramienia),
 ręka osoby pomagającej podąża jak cień za ręką dziecka,
ale jej nie dotyka,
 osoba pomagająca z odległości tylko porusza swoją dłonią dla zainicjowania ruchu,
 sama obecność osoby pomagającej – dziecko podaje (wymienia obrazek na zabawkę samo),
 dziecko podaje (wymienia obrazek na zabawkę samo).
Czynności muszą być powtarzane systematycznie na zajęciach rewalidacyjnych aż do ich utrwalenia. Ćwiczenia mogą być wykonywane jednorazowo tylko przez kilka minut i nie powinny wymagać od dziecka zbytniego wysiłku, by go nie zniechęcić. Należy też pamiętać o motywowaniu ucznia, ponieważ to zachęci go do podejmowania kolejnych prób.
4. Etap wprowadzania różnych symboli
 nauka wybierania właściwego, reprezentującego konkretny przedmiot obrazka,
 stopniowe zwiększanie liczby obrazków.
5. Etap układania zdań
 nauka układania zdań pojedynczych na pasku z rzepem,
 wprowadzanie znaku: „chcę” jako początku zdania będącego odpowiedzią na pytanie: Czego chcesz?,
 kontynuowanie poszerzania słownictwa „obrazkowego”.
6. Etap poszerzania terytorium, na którym wykorzystywany jest segregator komunikacyjny ze stopniowym poszerzaniem słownictwa
 wychodzenie poza salę rewalidacyjną, np. z prośbą o piłkę skierowaną do nauczyciela wychowania fizycznego lub do innych pracowników szkoły,
 stosowanie segregatora w domu – na tym etapie konieczne jest poszerzenie katalogu obrazków o zalaminowane części opakowań
z produktów, których dziecko potrzebuje w domu,
 stosowanie segregatora w sali przedszkolnej sukcesywnie
w relacjach: z nauczycielem, z rówieśnikami w parach,
z grupą przedszkolną podczas swobodnych kontaktów.
Zapoznawanie dziecka z obrazkami, które zastępują słowa, odbywa się poprzez następujące ćwiczenia:
1) dobieranie, czyli łączenie obrazka z jego rzeczywistym odpowiednikiem,
2) dobieranie obrazka do ilustracji,
3) dobieranie dwóch takich samych obrazków,
4) dobieranie dwóch jednakowych obrazków, które różnią się wielkością,
5) wskazywanie wymienionego przez nauczyciela obrazka spośród większej ilości obrazków,
6) dobieranie przedmiotów pasujących do siebie ze względu na funkcję, przeznaczenie, segregację przedmiotów według grup i klas.

PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA
Zakładam, że po wprowadzeniu segregatora komunikacyjnego dziecko będzie:
• nawiązywało i utrzymywało kontakt wzrokowy z nauczycielem prowadzącym zajęcia,
• rozumiało polecenia i wykonywało je,
• reagowało na polecenia: „Stop”, „Czekaj”,
• współpracowało z nauczycielem,
• prosiło o potrzebne mu przedmioty za pomocą obrazków,
• wyrażało swoje potrzeby za pomocą obrazków,
• wyrażało emocje,
• nawiązywało komunikację w szkole, w domu i w dalszym otoczeniu,
• rozumiało znaczenie rzeczowników, czasowników, przymiotników,
• zredaguje proste odpowiedzi na zadane przez osobę mówiącą pytanie, wykorzystując obrazki,
• w łatwiejszy sposób zdobywało wiedzę i umiejętności,
• bardziej samodzielna w grupie przedszkolnej i niezależna od mamy,
• coraz rzadziej komunikowało się za pomocą trudnych, nieakceptowanych społecznie zachowań,
• nawiązywało komunikację z pracownikami szkoły i nauczycielami,
• nawiązywało i zacieśnia więzi społeczne, zwłaszcza poza domem,
• czuło się akceptowane,
• miało poczucie bezpieczeństwa,
• lepiej radziło sobie w różnych sytuacjach życiowych.


EWALUACJA
Miarą rozumienia przez dziecko znaczenia obrazków jest ich używanie
w naturalnych sytuacjach w szkole i w domu, dlatego aby ocenić postępy dziecka, będzie prowadzona systematyczna obserwacja. Ponadto po zakończeniu realizacji programu rodzice dziewczynki oraz pracujący z nią nauczyciele i pracownicy poradni wypełnią ankiety.

Wyświetleń: 0