„Rozwój” to termin, który odnosi się do zmiany i używany jest w różnych dyscyplinach wiedzy, w tym i w mowie potocznej. W psychologii odnosi się on do rozwoju psychicznego, który może byd ujmowany z pozycji różnych perspektyw.

Na każdym etapie rozwoju zmiany dotyczą trzech sfer:
• biologicznej (sprawność fizyczna,),
• społecznej (zmiany związane ze stosunkiem do innych ludzi)
• poznawczej (zmiany zachodzące w myśleniu, pamięci, rozwiązywaniu problemów
W procesie rozwoju możemy wyróżnić trzy rodzaje zmian:
• uniwersalne (występujące powszechnie)
• wspólne (zachodzące u osób należących do określonej, szerszej grupy (np. klasa społeczna) lub węższej (np. rodzina) grupy ludzi
• indywidualne (unikatowe, związane z niepowtarzalnym układem czynników oddziałujących na konkretną osobę), które są rezultatem różnych zdarzeń życiowych: punktualnych, i niepunktualnych
Podział rozwoju człowieka na etapy:
:1. Okres prenatalny (od poczęcia do urodzenia).
2. Okres wczesnego dzieciństwa (od 1. do 3. roku życia).
3. Okres średniego dzieciństwa — wiek przedszkolny (od 4. do 6. roku życia).
4. Okres późnego dzieciństwa — młodszy wiek szkolny (od 7. do 10.–12. roku życia).
5. Okres adolescencji (od 10.–12. roku życia do około 20. roku życia).
6. Okres wczesnej dorosłości (od 20.–23. do 35.–40. roku życia).
7. Okres średniej dorosłości — wiek średni (od 35.–40. do 55.–60. roku życia).
8. Okres późnej dorosłości — wiek starzenia się (powyżej 60. roku życia)

ROZWÓJ PRENATALNY
Rozwój człowieka zaczyna się w momencie połączenia komórki jajowej z plemnikiem. Powstaje zygota, pojedyncza komórka. Następnie rozwój dzieli się na trzy fazy
1. Faza jajowa (stadium powstawania listków zarodkowych) — trwa około dwóch tygodni. W momencie zapłodnienia następuje przekazanie 23 chromosomów od matki i 23 od ojca, co składa się na wyposażenie genetyczne człowieka. Komórka dzieli się bardzo szybko, przemieszcza przez jajowód i zagnieżdża w ściance macicy, co kończy 1. fazę rozwoju prenatalnego.
2. Faza embrionalna— trwa od około 2. do około 8. tygodnia po zapłodnieniu. Zaczynają tworzyć się i funkcjonować wszystkie poszczególne narządy. Tworzy się worek owodniowy wypełniony płynem oraz łożysko i pępowina. W fazie tej przypada okres krytyczny rozwoju poszczególnych narządów i układów (orga-nogeneza), tj. układu nerwowego, serca, nóg, oczu, zębów, zewnętrznych narządów płciowych. Bicie serca można wykryć około 4. tygodnia. Zawiązki układu nerwowego tworzą się już 13. dnia od poczęcia, a 19. dnia powstaje cewa nerwowa, z które później rozwinie się rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe. Około 21. dnia powstają pierwsze komórki ośrodkowego układu nerwowego.
3. Faza płodowa— trwa od 9. do 38. tygodnia. Rozwijają się struktury zewnętrzne i wewnętrzne organizmu. Postępuje rozwój aktywności płodu i rozwój zmysłów Już około 6.–7. miesiąca staje się on zdolny do życia pozamacicznego. Pod ko-niec okresu płodowego waga dziecka waha się ś rednio między 2,9 a 3,5 kg, a je-go długo ść między 49 a 54 cm.

OKRES WCZESNEGO DZIECIŃSTWA
W okresie tym wyróżnia się dwie fazy: okres niemowlęcy, przypadający na 1. rok życia — a w nim fazę noworodka, czyli miesiąc po urodzeniu, oraz okres poniemowlęcy, trwający od 2. do 3. roku życia.
Faza noworodka
Pierwszy miesiąc życia jest czasem przystosowania do życia w środowisku pozamacicznym. Dziecko przystosowuje się do:
— zmian temperatury,
— nowego sposobu oddychania,
— nowego sposobu przyjmowania pokarmu i wydalania
Zaraz po urodzeniu oceniany jest poziom rozwoju dziecka w Skali Apgar, służącej do oceny podstawowych funkcji, takich jak: czynność serca, oddech, zabarwienie skóry, napięcie mięśniowe i odruchy. Dzieci z niskimi wynikami tej skali mogą potrzebować specjalnej opieki w późniejszych okresach życia, ze względu na możliwość opóźnienia rozwojowego.
Noworodek wyposażony jest w następujące odruchy bezwarunkowe, typowe tylko w tej fazie, a zanikające zwykle w drugim półroczu życia:
— odruch Babińskiego (unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy),
— odruch marszu automatycznego (ruchy chodzenia przy dotknięciu stóp do pod-łoża),
— odruch Moro (unoszenie kończyn i przyciąganie ich do ciała w geście obejmowania),
— odruch chwytny (zaciskanie dłoni na przedmiocie i mocne trzymanie),
— odruch toniczno-szyjny (wraz z odwróceniem głowy wyprostowują się kończyny po tej samej stronie, a kurczą po przeciwnej).
Poza tym występują u noworodka odruchy wspólne dla noworodka i człowieka do-rosłego, tj. odruch mrugania, ssania, połykania, odruch źrenicowy, odruch połykania i wydalania. Dziecko śpi przeciętnie 16.–18. godzin na dobę




OKRES NIEMOWLĘCY
Dziecko nabiera umiejętności względnego panowania nad postawą i motoryką.
W zakresie kontroli postawy dziecko rozwija się następująco:— w 3. miesiącu ciała potrafi trzymać sztywno głowę podniesione do pozycji pio-nowej, — w 8. miesiącu samodzielnie siedzi,— w 10. miesiącu stoi trzymając się oparcia, a w 11. bez oparcia.W zakresie lokomocji:— w 3.–4. miesiącu obraca się z pleców na bok i na brzuch,— w 5.–6. miesiącu obraca się z brzucha na plecy,— w 8. miesiącu siada i pełza,— w 9. miesiącu raczkuje, wstaje samo, gdy może się czegoś uchwycić,— w 12. miesiącu próbuje stawiać samodzielnie pierwsze kroki.
W zakresie spostrzegania wzrokowego noworodek widzi zmiany światła, bliskie obiekty (twarz), a już u dziecka 12-miesięcznego ostrość widzenia jest taka, jak u dorosłego.
Komunikacja niewerbalna niemowlęcia odbywa się przez płacz, spojrzenie, ruchy ciała, gest, mimikę, wokalizację. Z czasem każda matka rozróżnia różne rodzaje płaczu (inny jest wtedy, gdy dziecko jest głodne, inny, gdy zmęczone). W komunikacji niemowlęcia zaczynają się pojawiać gesty: wskazujące— około 9.––13. miesiąca — wyrażają prośbę o pokazanie przedmiotu, reprezentujące— powyżej 14. miesiąca — reprezentują informację
Rozwój emocjonalny w okresie niemowlęcym
Do 3. miesiąca występuje głównie zadowolenie lub niezadowolenie. Pod koniec okresu niemowlęcego dziecko doświadcza różnych emocji, na przykład radości, miłości, zazdrości. Są to jednak nietrwałe i zmienne stany. Kształtuje się przywiązanie do opiekuna, które jest niezbędne dla prawidłowego rozwoju.
OKRES PONIEMOWLĘCY
Okres ten trwa od 2. do 3. roku życia
W SFERZE FIZYCZNEJ Charakterystyczne jest zwolnienie przyrostu wagi, szybko postępujący wzrost i wyszczuplenie sylwetki.
Myślenie wciąż związane jest z praktycznym działaniem, jednak z czasem staje się czynnością w coraz większym stopniu uwewnętrznioną
Pojawia się zabawa tematyczna, dziecko w pewnym stopniu powtarza czynności wykonywane przez dorosłych
Dziecko w okresie poniemowlęcym potrafi inicjować kontakty społeczne dzięki zdolnościom werbalnym. Poszerza się jego repertuar zachowań przez obcowanie z rówieśnikami— pierwsze kontakty z nimi to spojrzenia i zachowania zaczepne, zaś zabawy to zabawy samotne lub równoległe.






Średnie dzieciństwo wiek przedszkolny
Okres średniego dzieciństwa trwa od 4. do 6. roku życia. Wchodząc w ten czas, dziecko potrafi już zupełnie samodzielnie się poruszać i docierać do interesujących je obiektów. Potrafi porozumieć się słownie, a przywiązanie w relacjach z rodzica-mi jest podstawą jego dalszego rozwoju społeczno-emocjonalnego.
Zmiany jakie zachodzą:
• udoskonalenia rozwoju ruchowego (głównie motoryka mała) –warunek osiągnięcia gotowości do nauki pisania
• samodzielności i automatycznego wykonywania podstawowych czynności (jedzenie, ubieranie się itp.)
• opanowania mowy -poprawnośd gramatyczna i artykulacyjna
• dowolności procesów poznawczych –zdolności ukierunkowania uwagi zgodnie z poleceniem, odtwarzania na żądanie wierszyków, treści piosenek itp.
• zdolności budowania wyobrażeń na temat własnego „ja” –odzwierciedlenie opinii dorosłych. Pojawiają się pierwsze standardy stanu idealnego np. co to znaczy być „grzecznym dzieckiem”
• identyfikacji z własną płcią
• stadium moralności heteronomicznej -zasady ustalone przez dorosłych i obowiązują ze względu na możliwość kary za nieprzestrzeganie reguł
• zwiększania dystansu wobec rodziców, poddawania się wpływowi innych osób dorosłych i rówieśników –uspołecznianie dziecka
• zdolności do współdziałania –podporządkowywania się zewnętrznym ograniczeniom
• samodzielności w nawiązywaniu kontaktów
• Dziecko, kończąc okres przedszkolny stopniowo zdobywa kontrolę nad własnym zachowaniem, potrafi nawiązać współpracę z rówieśnikami oraz osiąga gotowość do podjęcia nauki w szkole
• Główną formą aktywności dziecka w wieku przedszkolnym jest zabawa. Przechodzi ona od form zabawy indywidualnej ku zespołowej. Najczęstszymi rodzajami zabaw dzieci w wieku przedszkolnym są zabawy tematyczne oraz konstrukcyjne
• Aktywność twórcza jest również jednym z wyznaczników rozwoju dziecka w okresie przedszkolnym. Wyraża się poprzez różne formy, jedną z preferowanych jest rysunek, będący jednocześnie formą ekspresji dla dziecka. Można rozróżnić kolejne fazy rozwoju rysunku dziecka w wieku przedszkolnym: bazgrotę, poszukiwanie schematu, stadium stereotypowego (geometryzacja) i udoskonalonego schematu


Młodszy wiek szkolny
Okres ten obejmuje wiek od 7. do 10.–12. roku życia i stanowi dla dziecka swego rodzaju pomost między dzieciństwem a adolescencją. Klasa pierwsza szkoły pod-stawowej stanowi przejście z okresu przedszkolnego do młodszego wieku szkolnego, zaś klasa szósta stanowi przejście z fazy dzieciństwa do fazy dorastania.
Młodszy wiek szkolny czy inaczej wiek szkolny charakteryzuje się radykalnymi zmianami w sytuacji życiowej dziecka, które rozpoczyna naukę. Podejmuje ono stałe obowiązki, a to jak się z nich wywiązuje podlega ocenie. Zwiększa się samodzielność dziecka, a relacje społeczne stają się bardziej rozbudowane i złożone. Dziecko zaczyna przynależeć do różnych środowisk w szkole oraz poza nią. Obowiązują w nich różne normy współżycia i konieczność podjęcia różnych ról.
Podsumowując ten okres rozwojowy można wskazać:
• rozwój fizyczny jest powolny, ale stały, zmiany nie są tak spektakularne, obserwuje się doskonalenie i wzrost szybkości i precyzji ruchów, występuje wówczas mniej chorób
• czynności umysłowe charakteryzuje odwracalność, wzrasta zdolność do logicznego zapamiętywania materiału oraz wykorzystywania innych efektywnych strategii zapamiętywania, dla bogacenia się wiedzy znaczenie ma opanowanie mowy pisanej, a także wzrost świadomości językowej
• dziecko potrafi kontrolować już swoje reakcje emocjonalne
• w relacjach społecznych zauważa się coraz mniej związków o charakterze przywiązaniowym do rodziców, zmienia się natomiast ilość i jakoś relacji z rówieśnikami, coraz powszechniejsza staje się przyjaźń, która jest bardziej trwała i trwa dłużej; na ten etap życia dziecka przypada kulminacja w zakresie segregacji płciowej podczas zabaw grupowych


Rozwój w okresie adolescencji
Adolescencja jest okresem szczególnych przemian prowadzących człowieka ku dorosłości. Obejmuje czas od około 10.–12. roku życia do około 20. roku życia. Fizyczne zmiany w tym okresie są tak gwałtowne i przełomowe, że znacząco wpływają na inne sfery
Adolescencja dzieli się na dwa etapy –wczesną i późna fazę adolescencji rozdzieloną zazwyczaj kryzysem tożsamości około 16 r.ż.
W pierwszym etapie dominują zmiany biologicznei związane z nimi przemiany w sferze psychiki, w drugim etapie następuje wyciszenie i stabilizacja w zakresie tych zmian.
Zmiany ciała w okresie dorastania spowodowane są działaniem hormonów. Z odpowiednich części mózgu wysyłane są sygnały do produkcji gonadotropin, które z kolei pobudzają jajniki u dziewcząt i jądra u chłopców do zwiększenia produkcji estrogenów (dziewczynki) i testosteronu (chłopcy). Zaobserwować można tzw. skok pokwitaniowy, czyli nagły wzrost ciała, który występuje u dziewcząt średnio dwa lata wcześniej niż u chłopców. Zmienia się budowa ciała. Organizm uzyskuje dojrzałość płciową, pojawiają się zewnętrzne cechy płciowe. Wiele z dostrzeganych zmian wyglądu może być dla dorastających powodem zmartwień, np. okres mutacji w chłopców, zmiany skórne w postaci tzw. trądziku młodzieńczego, zwiększona potliwość i ogólna pobudliwość . Konsekwencje emocjonalne tych zmian zależą także od tego, czy nastolatek zacznie wcześnie, czy późno dojrzewać. W zakresie motoryki na początku okresu dojrzewania następuje przejściowe pogorszenie sprawności motorycznej— pojawia się ociężałość ruchów, zanika lekkość i harmonia. Jednak w drugiej fazie powraca płynność i dokładność ruchów. W tym zakresie zaznaczają się także różnice między chłopcami i dziewczętami — ruchy dziewcząt są bardziej płynne i precyzyjne, zaś u chłopców zaznacza się wzrost siły.
• W sferze poznawczej następuje rozwój myślenia logicznego i abstrakcyjnego; z kolei procesy informacyjnej przebiegają szybciej i dokładniej. Te nowe możliwości poznawcze sprzyjają rozwojowi krytycznego myślenia
• Konflikty młodzieży z dorosłymi wynikają z ich nieokreślonego statusu-adolescent nie jest już dzieckiem, ale nie jest jeszcze osobą dorosłą. Rodzice jednak są nadal kimś ważnym w życiu nastolatków
• Zmienia się znaczenie i pozycja rówieśników jako ważnej grupy odniesienia, określającej normy, wartości, styl życia; młodzi tworzą własną kulturę
• Obok nauki szkolnej aktywność młodzieży stale się poszerza o nowe dziedziny i staje się bardziej zróżnicowana
• Późną adolescencję cechuje stabilizowanie się uczuć oraz tożsamości; rozwijają się związki erotyczne, a relacje z rodzicami stają się mniej konfliktowe.
• Światopogląd młodzieży oraz uznawane przez nią wartości są bardzo zróżnicowane i zależą od poziomu wykształcenia nastolatków
• Zróżnicowane jest zaangażowanie młodzieży w aktywność społeczno-polityczną; zainteresowania współczesnej młodzieży koncentrują się bardziej na osobistym życiu oraz przyszłej pracy zawodowej

Zaznacza się kryzys w rozwoju tożsamości, co wymaga od nastolatka scalenia dotychczasowej wiedzy o sobie i zintegrowania wiedzy z przeszłości i teraźniejszości z planami na przyszłość . Jeśli otoczenie społeczne młodego człowieka nie dostarcza mu wyraźnych wzorców identyfikacyjnych, brak jest stabilności w rodzinie, a nadmiar informacji wzmaga poczucie niepewności, struktura tożsamości nie może się scalić. Brak rozwiązania kryzysu tożsamości prowadzi do trudności w relacjach z ludźmi, wynikających z rozproszenia ról i poczucia dezorientacji co do tego, kim się jest.

WCZESNA DOROSŁOŚĆ
OKRES wczesnej dorosłości obejmuje lata od 20.–23. roku życia do 35.–40. roku życia. Przez lata nie interesowano się nim szczególnie, kończąc badania rozwoju człowieka na adolescencji. Jednak w ostatnich latach problematyka ta zyskała na znaczeniu.
Wczesna dorosłość jest okresem rozwojowym, wymykającym się precyzyjnym opisom. Wynika to zarówno z późnego zainteresowania się badaczy tym etapem ludzkiego życia, jak również z braku uniwersalnych zmian, jakie obserwowane były we wcześniejszych fazach rozwoju człowieka, a przede wszystkim z bardzo zindywidualizowanych ścieżek życia poszczególnych jednostek. I tak zwraca się uwagę na takie aspekty rozwoju:
• Okres wczesnej dorosłości jest szczytowym okresem rozwoju fizycznego i psychicznego jednostki. Proces ten może zostać zakłócony przez niewłaściwy styl życia oraz nieumiejętne rozwijanie konfliktów wynikających z wielości podejmowanych ról związanych przede wszystkim z podjęciem pracy i rodzicielstwem
• W rozwoju umysłowym stwierdza się zmiany jakościowe rozwój myślenia postformalnego, dialektycznego, wykraczające poza stadium operacji formalnych. Wynikają one z konieczności rozwiązywania problemów codziennego życia. Badania potwierdzają utrzymywanie się wysokich wyników w standaryzowanych testach inteligencji wykonywanych przez młodych dorosłych
• Na rozwój społeczny człowieka wpływ wywiera dalsze różnicowanie i poszerzanie się środowisk, w którym jednostka działa. Ważny wpływ na kształtowanie osobowości wywierają pozytywne i negatywne konsekwencje wynikające z intymnych relacji z drugą osobą
• W osobowości młodych dorosłych pojawiają się zmiany odnoszące się do podtrzymywania i dopełniania poczucia własnej tożsamości, niezależność w podejmowaniu decyzji i branie za nie odpowiedzialności
• Sprostanie wyzwaniom dorosłości wymaga pewnego poziomu dojrzałości, na którą składa się m.in.: stan osiągania dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego, rozwinięty system wartości, realistyczne pojęcia własnej osoby, realistyczne ocenianie zdolność do realizacji marzeń i ideałów, planowanie, umiejętne radzenie sobie z problemami życiowymi
• Ćwiczenia i nawyki żywieniowe nabyte już wcześniej, ale kształtowane także przez przyjęty we wczesnej dorosłości styl życia wpływają na całe późniejsze życie jednostki. Dlatego też w tym okresie życia ważna jest aktywność fizyczna, ale też zdrowy styl życia wiążący się z właściwym odżywaniem
• Wybór zawodu, a także praca i kariera to ważne zadania rozwojowe związane ze wczesną dorosłością. Współtworzą one tożsamość jednostki oraz zaspokajają potrzeby samorealizacji
• Stworzenie udanego związku oraz rodzicielstwo stanowią zadania rozwojowe wczesnej dorosłości. Wiąże się to drugie z satysfakcją życiową człowieka, ale może także prowadzić do zmniejszenia zadowolenia ze związku z drugą osobą
• Chociaż zadaniem rozwojowym wczesnej dorosłości jest wybór partnera i założenie rodziny, to jednak współcześnie coraz częściej dochodzi do rozpadu związków, kończących się separacją i rozwodem. Rozwód jest traumatycznym wydarzeniem i przebiega na wielu poziomach, ma szerokie konsekwencje dla każdej ze stron.
•Na rozwój społeczny człowieka wpływ wywiera dalsze różnicowanie i poszerzanie się środowisk, w którym jednostka działa. Ważny wpływ na kształtowanie osobowości wywierają pozytywne i negatywne konsekwencje wynikające z intymnych relacji z drugą osobą•W osobowości młodych dorosłych pojawiają się zmiany odnoszące się do podtrzymywania i dopełniania poczucia własnej tożsamości, niezależnośd w podejmowaniu decyzji i branie za nie odpowiedzialności•Sprostanie wyzwaniom dorosłości wymaga pewnego poziomu dojrzałości, na którą składa się m.in.: stan osiągania dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego, rozwinięty system wartości, realistyczne pojęcia własnej osoby, realistyczne ocenianie zdolnośd do realizacji marzeo i ideałów, planowanie, umiejętne radzenie sobie z problemami życiowymi•Wśród teorii, które starają się wyjaśnid specyfikę wczesnej dorosłościwymienia się teorie: R. Havighursta –koncentrującą się na wypełnianiu przez jednostkę zadao rozwojowych, E. Eriksona –przywiązującego uwagę do kryzysów psychospołecznych oraz D. Levinsona –akcentującą zmiany w strukturze życia•Dwiczenia i nawyki żywieniowe nabyte już wcześniej, ale kształtowane także przez przyjęty we wczesnej dorosłości styl życia wpływają na całe późniejsze życie jednostki. Dlatego też w tym okresie życia ważna jest aktywnośd fizyczna, ale też zdrowy styl życia wiążący się z właściwymodżywaniem•Wybór zawodu, a także praca i karierato ważne zadania rozwojowe związane ze wczesną dorosłością. Współtworzą one tożsamośd jednostki oraz zaspokajają potrzeby samorealizacji•Stworzenie udanego związku oraz rodzicielstwostanowią zadania rozwojowe wczesnej dorosłości. Wiąże się to drugie z satysfakcją życiową człowieka, ale może także prowadzid do zmniejszenia zadowolenia ze związku z drugą osobą•Chociaż zadaniem rozwojowym wczesnej dorosłości jest wybór partnera i założenie rodziny, to jednak współcześnie coraz częściej dochodzi do rozpadu związków, kooczących się separacją i rozwodem. Rozwód jest traumatycznym wydarzeniem i przebiega na wielu poziomach, ma szerokie konsekwencje dla każdej ze stron

Rozwój w okresie średniej dorosłości
Okres średniej dorosłości to czas między 35-40 a 55-60 r.ż. Brak jest jednoznacznych kryteriów wytyczających granice tego etapu w życiu człowieka. Wskazuje się, że:
• istotą rozwoju we wczesnej dorosłości jest duża jego plastyczność i zindywidualizowany charakter
• obserwuje się spadek zdrowia oraz wydolności w zakresie niektórych funkcji biologiczno-fizjologicznych, które mogą być rekompensowane, a ich skutki psychologiczne nie muszą być negatywne
• na wiek średniej dorosłości przypada czas tzw. przekwitania, którego symptomy występuje zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn
• wskazuje się, że negatywne skutki zmian fizycznych są uwarunkowane w dużej mierze czynnikami środowiskowymi; zauważa się przede wszystkim liczne mity, stereotypy na temat obrazu kobiet i mężczyzn w fazie przekwitania i traktowanie spraw związanych ze starzeniem się jako tematów tabu
• wiek średniej dorosłości może być czasem osiągania satysfakcji z pracy zawodowej, ale i czasem stresu wynikającego z aktywności zawodowej
• inteligencja człowieka w okresie średniej dorosłości wykazuje zarówno tendencje związane ze zmianami progresywnymi i regresywnymi, widoczna jest indywidualizacja inteligencji, co zależne jest od rodzaju dominującego rodzaju aktywności, zawodu, zainteresowań
• spadek zdolności umysłowych nie musi być czymś nieuniknionym i nieodwracalnym, nie wpływa w zasadniczy sposób na praktyczny wymiar życia; braki te można rekompensować ćwiczeniami
• znacząca rolę do wymagań otoczenia ma mądrość rozumiana jako wiedza oparta na doświadczeniu
• wyzwaniem stojącym przed jednostkami w okresie średniej dorosłości jest rozwiązanie problemu „opuszczonego gniazda”
• dla części osób znajdujących się w omawianej grupie wiekowej jest to okres opieki nad starzejącymi się rodzicami, który to czas może być źródłem pojawiających się napięć, ale i czas rekompensujących go zdarzeń
• stres jest nieodłącznie związany z życiem człowieka w dorosłości. Może wiązać się z każdym aspektem rozwoju, stanowiąc czynnik napędzający lub też wypaczający rozwój jednostki –w zależności od swojej ilości, natężenie, cech indywidualnych podlegającej mu jednostki, w tym jej odporności na sytuacje stresogenne
• okres ten może być czasem dużej satysfakcji czerpanej z pracy. Jednak mogą tutaj również pojawiać się różnorakie dolegliwości emocjonalne i fizyczne związane z takimi problemami jak wypalenie zawodowe, pracoholizm, utrata pracy
• w okresie tym szczególnie widoczne są pewne mechanizmy dyskryminacji kobiet na rynku pracy –zwłaszcza dotyczące mniejszych możliwości awansu oraz niższych zarobków
• jedną z ważnych kwestii w okresie średniej dorosłości jest powolne przygotowanie się do emerytury oraz ogólnie –do starości. Chociaż ten proces trwać powinien przez całe życie, to jednak w literaturze tematu podkreśla się szczególne znaczenie właśnie średniej dorosłości dla jego osiągnięcia

Okres późnej dorosłości (wiek starzenia się)
Wiek późnej dorosłości tradycyjnie nazywany jest starością. Jego początek wiąże się z momentem przejścia na emeryturę i przypada zwykle po 60. roku życia. Należy jednak pamiętać, że tempo starzenia się jest sprawą indywidualną, a nasilenie procesów starzenia jest inne dla każdego człowieka. Szerokie zainteresowanie problematyką starości rozpoczęło się stosunkowo niedawno, a związane jest między innymi z postępującym starzeniem się społeczeństw. W okresie późnej dorosłości następuje zmniejszenie się fizycznej wydolności organizmu, wzrasta podatność na choroby i trudność w ich leczeniu. Oprócz fizycznych zaburzeń (np. pogorszenia wzroku, słuchu, obniżenie odporności, choroby przewlekłe) mogą występować za-burzenia psychiczne, takie jak depresja czy różne postacie otępienia (np. choroba Alzheimera).

Wskazuje się, że niektórym negatywnym konsekwencjom psychicznego starzenia się można skutecznie zapobiec poprzez odpowiednie ćwiczenia i stymulowanie, np. funkcji umysłowych
Jednymi z ważniejszych zadań człowieka jest pogodzenie się z odejściem na emeryturę, nauczenie się rozumienia i akceptowania śmierci. Mądrość transcendentna jest efektem rozwoju podmiotowego i przejawia się w osiąganiu równowagi psychicznej i braku lęku przed śmiercią
Wyzwaniem edukacyjnym „starzejących się społeczeństw” XXI wieku staje się nie tylko edukacja dorosłych oraz przygotowanie dzieci i młodzieży do starości

Wyświetleń: 0