„Wychowanie prozdrowotne dzieci i młodzieży”.

Zdrowie to wartość, osobisty kapitał każdego człowieka. Dzieci i młodzież często nie zdają sobie sprawy z tego, że zdrowie można stracić, że o zdrowie należy dbać. Dlatego też jednym z celów prawidłowo przebiegającego procesu wychowawczego powinno być kształtowanie umiejętności dbania o zdrowie własne i społeczności, w której się żyje. Edukacja prozdrowotna polega na przekazywaniu, nabywaniu oraz dokonywaniu korekty wiedzy, umiejętności i wartości niezbędnych do utrzymania, a także polepszania swojego stanu zdrowia.
W płaszczyźnie etycznej przyjmuje się, że zdrowie, poczucie zadowolenia, piękno, prawda są rzeczami wartymi tego, aby o nie zabiegać, bo lepiej żeby były, niż aby ich nie było. Tadeusz Kotarbiński jako prakseolog tak hierarchizuje działania życiowe: „Idzie o to, aby zapewnić zdrowie, wikt, opierunek i dach nad głową, zanim się pomyśli o rozrywkach, chodzi o pierwszeństwo gospodarstwa przed ozdobnikami…”
Zdrowie oznacza pełną integrację ciała, brak bólu, obniżonej sprawności, stan optymalnego funkcjonowania – słowem niezauważalny organizm. Ale stan, o którym mowa, uchodzi za wielce pożądany, chociaż niezauważalny tak długo, jak długo trwa. Dobre zdrowie zaczyna się cenić dopiero wtedy, kiedy się je straci. Jan Kochanowski pisał we fraszkach: „Szlachetne zdrowie, nikt się nie dowie jako smakujesz, aż się zepsujesz…”, a Adam Mickiewicz w przepięknej parafrazie pisał „Litwo, Ojczyzno moja, ty jesteś jak zdrowie, ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie kto cię stracił…”. W tego rodzaju sformułowaniach zdrowie występuje jako abstrakcyjna antyteza realnej choroby. Konsekwencje takiego pojmowania zdrowia dosadnie oddaje paradoks Balzaka: „Nie ma nic bardziej niebezpiecznego od zdrowia – to przecież otwarte wrota do wszystkich chorób! ”.
Dbając o prawidłowe funkcjonowanie organizmu, znacznie zwiększamy swoje szanse na długie życie. Obserwując zachodzące w nas zmiany fizyczne i poddając się regularnym badaniom okresowym, możemy wychwycić schorzenia, które wymagają uwagi lekarza.
Nasze ciało jest cudowną maszynerią, którą dzięki pielęgnacji, poświęceniu jej odpowiedniej uwagi, możemy utrzymać w doskonałym stanie przez całe życie. Jednak w dzisiejszym, pełnym pośpiechu świecie zdrowie łatwo zaniedbać. Wielu ludzi bardziej dba o swoje samochody, dokonując corocznego przeglądu w specjalnym serwisie, aby gładko się toczyły, niż o swoje zdrowie. Spodziewają się oni, że ich ciało będzie dobrze funkcjonowało bez żadnej konserwacji. Kluczem do zachowania dobrego zdrowia jest profilaktyka.
Jednym z najlepszych sposobów troszczenia się o swoje ciało jest poznanie, jak ono wygląda, jak pracuje i reaguje. Zrozumienie tych zjawisk zarówno od środka, jak i od zewnątrz może pomóc nam w monitorowaniu ogólnego stanu zdrowia i dostrzec w porę potencjalne problemy. Wiele zaburzeń może być leczonych skuteczniej, jeśli zostaną wcześniej wykryte. Regularne kontrolowanie samego siebie pomaga zaufać własnemu ciału i być spokojnym o zdrowie fizyczne.
W profilaktycznym krzepieniu fizycznych i psychicznych sił jednostki i społeczeństw obowiązuje przestrzeganie podstawowych i naukowo udowodnionych zasad, prowadzenie higienicznego trybu życia, na który składają się aktywność fizyczna i psychiczna, efektywny odpoczynek, umiar, czujność na destrukcyjne wpływy, czerpanie z rad ludzi mądrych, pogoda i równowaga ducha w pokonywaniu przeciwieństw i stałe doskonalenie własnego poznawania, myślenia i działania.
Zorganizowana działalność, której celem jest utrzymanie w dobrym stanie zdrowia człowieka w środowisku, w którym rozwija się, żyje i pracuje, oraz zapobieganie chorobom i ich leczenie, nazywa się ochroną zdrowia. Nasze zdrowie nie jest dziś sprawą czysto prywatną, nie jest więc obojętne, jak się je chroni.
Lekarze uważają, że o wiele łatwiej jest zapobiegać chorobom niż je leczyć. Likwidowanie przyczyn chorób, tworzenie takich warunków, w których choroba nie może się ujawnić i rozwinąć – nazywa się zapobieganiem, czyli profilaktyką. Zostało dowiedzione, że palenie papierosów może przyczynić się do częstych zachorowań na raka płuc, może także upośledzić czynność serca. A więc prościej jest nie palić niż potem długo, czasem bezskutecznie, walczyć z ciężką chorobą. Profilaktyka – to przede wszystkim higieniczny tryb życia, odpowiednie dla wieku i sposobu życia odżywianie się, określona porcja snu, ruch na świeżym powietrzu. Również szczepienia ochronne zapobiegają chorobom zakaźnym. W Polsce istnieje obowiązek szczepień ochronnych przeciwko najważniejszym chorobom zakaźnym: ospie, błonicy, gruźlicy, durowi brzusznemu, chorobie Heinego _ Medina. Innym nakazem profilaktyki jest poddawanie się okresowym badaniom lekarskim.
Wielkie straty ponosi społeczeństwo z powodu nałogów jego obywateli. Należy do nich – oprócz wymienionego już palenia tytoniu, szczególnie niebezpiecznego dla organizmów słabszych lub jeszcze nie dorosłych – alkoholizm, picie nieumiarkowane, wyniszczające organizm, osłabiające wolę i umysł człowieka.
Inną plagą naszych czasów są choroby o dużym znaczeniu społecznym z powodu częstego występowania. Spotyka się je częściej wśród ludności krajów o szybko wzrastającym przemyśle, rozbudowujących się miastach. Choroby te nazywane są chorobami społecznymi, czasem też „chorobami cywilizacji”. Zagęszczenie ludzi na małych obszarach, hałas, tłok, pośpiech, praca w nieodpowiednich warunkach, brak ruchu – wszystko to powoduje właśnie, że dawne miejsce chorób zakaźnych w tabelach zgonów zajęły choroby serca, nowotwory złośliwe, wypadki i zatrucia. W Polsce stworzono warunki, by całe społeczeństwo mogło korzystać z osiągnięć profilaktyki, leczenia i rehabilitacji – czyli możliwości powrotu do czynnego życia po przebytej chorobie.
O zdrowiu myślimy wszyscy, o zdrowiu najczęściej rozmawiamy, ale czy o nie dbamy? Warto pamiętać, że higiena jest to – w najogólniejszym znaczeniu – zespół warunków wpływających dodatnio na zdrowie ludzkie. Należą do nich między innymi: czystość, odpowiednie odżywianie, warunki mieszkaniowe, odpowiedni tryb życia, a więc wystarczająca ilość snu (dla uczniów około 9 – 10 godzin), oraz ruchu na świeżym powietrzu – spacerów, gimnastyki, sportu. Natomiast czynniki szkodliwe dla organizmu jak już wspomniano wyżej, to przede wszystkim alkohol, niszczący umysł człowieka i różne narządy wewnętrzne, a także tytoń zawierający szkodliwą nikotynę. W wielu krajach zrodziło się w ostatnich latach niebezpieczeństwo nowego nałogu, zwanego lekomanią i polegającego na nadużywaniu różnych leków, a szczególnie środków przeciwbólowych i uspokajających. Jak wiadomo, każde lekarstwo pomaga tylko wtedy, gdy jest odpowiednio dobrane do rodzaju choroby i używane według przepisów lekarza. Jeśli jest używane samowolnie i w nadmiarze, staje się wtedy groźną dla człowieka trucizną. Powodem lekomanii jest przeważnie to, że człowiek nie leczy swojej choroby tak jak trzeba, lecz ucieka się do środków, które przynoszą mu chwilową ulgę i w końcu staje się ich niewolnikiem. Często tak dzieje się z ludźmi, którzy mają zniszczony system nerwowy z powodu niekorzystnych warunków życia i zamiast starać się je zmienić, używają leków na uspokojenie. Tak więc zapewnienie dobrych warunków dla zdrowia nie polega tylko na higienie ciała, ale także na tak zwanej higienie psychicznej.
Zdrowie ludzkie ponosi także wiele uszczerbków z powodu nerwowego, pośpiesznego trybu życia, kłótni, lekceważenia, zawiści, pogardy, jakie ludzie okazują sobie nawzajem. Ciało i psychika człowieka są ze sobą bardzo ściśle związane i niektóre choroby naszych czasów, jak zawały, czy wrzody żołądka, mają swoją przyczynę w życiu pełnym zdenerwowania i napięcia. Człowiek może znieść wiele nieprzyjemnych sytuacji, jeśli ma jakieś miejsce, w którym czuje się bezpieczny, które daje mu oparcie i siłę. Tym miejscem jest najczęściej dom rodzinny. Stąd też tak ważne jest przestrzeganie w nim zasad zgodnego współżycia, wzajemnej życzliwości i wszelkich innych zasad higieny psychicznej. Wśród sytuacji rodzinnych niekorzystnych dla zdrowia dziecka znajdują się nieporozumienia i kłótnie w rodzinie, brak zaufania rodziców, nadmierna kontrola albo brak zainteresowania ze strony rodziców. Zapewnienie człowiekowi równowagi, spokoju i bezpieczeństwa jest więc bardzo ważnym zadaniem współczesnej rodziny.
Najważniejszym jednak zadaniem myślącego człowieka jest troska o należyte wychowanie rosnących pokoleń, mających przejąć z naszych dłoni ster. Uważa się, za fundamentalną zasadę, że najpierw trzeba być wychowanym człowiekiem, a następnie dopiero jakimkolwiek fachowcem – jeśli nie chce się utonąć w morzu przeciętności. Prawdy te trzeba wpajać od najmłodszych lat każdemu i wszędzie, jako elementarz człowieczeństwa.
Człowiek w każdej fazie swego życia potrzebuje wiedzy o zdrowiu i sposobach jego ochrony. Refleksja nad aktywnością edukacji zdrowotnej zakłada jednak konieczność udzielania odpowiedzi na pytanie: w których fazach życia ludzkiego oddziaływania edukacyjne mają szansę przynieść najlepsze rezultaty?
Nie ulega wątpliwości, że są nimi dzieciństwo i młodość, okresy najważniejsze w procesie socjalizacji człowieka. Proces socjalizacji zwany inaczej procesem uspołecznienia z pewnym uproszczeniem można by sprowadzić do przygotowania jednostki do pełnienia różnorodnych społecznych zadań związanych z pełnionymi rolami. Bierze w nim udział całe otoczenie społeczne: rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza i inne. Oddziaływania, którym młody człowieka jest poddawany, obejmują także sferę zachowań związanych ze zdrowiem. Wzory zachowań przekazywane w ramach procesu socjalizacji, zważywszy na to, iż wyznaczone są przede wszystkim przez kontekst socjokulturowy, na który składają się między innymi obowiązujący system wartości, istniejące normy zachowania itp. mogą stać w jawnej sprzeczności z zachowaniami prozdrowotnymi. Stąd wbudowanie nowocześnie pojętej edukacji zdrowotnej w proces socjalizacji dzieci i młodzieży stanowi warunek skutecznego oddziaływania. Ogromną rolę w tym względzie odgrywa wpływ szeroko pojętego środowiska. Stąd działania edukacyjne mają na celu promocję zdrowia, muszą być podejmowane na wielu obszarach wśród których najważniejsze to:
• stwarzanie warunków sprzyjających wyborom korzystnym dla zdrowia,
• ukształtowanie właściwego pojmowania szacunku dla siebie samego i innych,
• dostarczenie właściwej wiedzy i umiejętności niezbędnych dla promowania zdrowia,
• stworzenie otoczenia sprzyjającego zdrowiu,
• umożliwienie udziału w działaniach na rzecz promocji zdrowia młodych ludzi, ich rodzin i społeczności, w których żyją,
• poprawa i rozwój służb działających na rzecz zdrowia,
• ochrona przed produktami zagrażającymi zdrowiu,
• umożliwienie uczestnictwa w działaniach bezpiecznych korzystnych dla zdrowia,
• stałe podnoszenie jakości wiedzy i umiejętności osób odpowiedzialnych za młodych ludzi.
Zarówno w ramach edukacji formalnej prowadzonej w szkołach, jak i nieformalnej, za którą odpowiedzialna jest głównie rodzina i grupy rówieśnicze, akcent powinien być położony na eksponowanie tych argumentów, które świadczą o korzyściach płynących z dbania o własne zdrowie, takich jak: powoływanie się na możliwość osiągnięcia atrakcyjniejszego wyglądu, imponującej sprawności fizycznej czy intelektualnej, zdobycie popularności wśród innych itd. Pozytywne podejście do problemu zdrowia zwiększa bowiem skuteczność edukacyjnego oddziaływania. Formalny system edukacji daje ogromną szansę wpływu na zdrowie dzieci i młodzieży. Ranga nadana temu problemowi w szkołach na świecie jest jednak bardzo różna. W krajach uprzemysłowionych, gdzie promocja zdrowia nabiera szczególnego znaczenia, prowadzone są specjalne szkolne programy wychowania zdrowotnego, wspierające młodych ludzi w dokonywaniu prozdrowotnych wyborów. Programy te obejmują trzy główne obszary oddziaływania: szkolny personel medyczny i paramedyczny, materiały z zakresu edukacji zdrowotnej oraz środowisko szkolne. Jedną z głównych idei tych programów, obok dążenia do podniesienia poziomu wiedzy i umiejętności w zakresie ochrony zdrowia, jest zwiększenie integracji środowisk szkolnych, zapewnienie uczniom społecznego wsparcia.
Rodzina jest potencjalnie najpoważniejszym sojusznikiem szkoły w kreowaniu prozdrowotnych zachowań uczniów. Generalnie można przyjąć, że rodzicom zależy na zdrowiu dziecka i niewielkie jest prawdopodobieństwo tego, by świadomie uczyli je zachowań szkodliwych ze zdrowotnego punktu widzenia. Sami mają jednak często złe przyzwyczajenia, których szkodliwości nie rozumieją lub nie doceniają. Większość rodziców nie ma istotnych szans na zaszczepienie dzieciom aktywnego sposobu życia. Wskutek mechanizacji pracy, usprawnienie wielu czynności związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego, a przede wszystkim upowszechniania się wzorów biernego sposobu odpoczywania, sami przyzwyczajeni są do bezruchu. Trudno więc oczekiwać, aby bez specjalnej inspiracji rozbudzali w dzieciach potrzebę dużej aktywności w życiu rodzinnym.
Wpływ grup rówieśniczych na przebieg edukacji zdrowotnej powinien być brany pod uwagę szczególnie w tych krajach, bądź na tych obszarach, gdzie dostęp do szkół jest ograniczony, bądź tam, gdzie grupy dzieci i młodzieży nie objęte systemem szkolnym (tzw. młodzież trudna) stanowią grupę istotną z punktu widzenia promocji zdrowia, w tym prewencji chorób. Oddziaływanie poprzez kluby młodzieżowe daje szansę uzyskania pewnych wpływów. Docieranie do członków nieformalnych grup młodzieżowych jest niezwykle trudne, a jednocześnie niezwykle istotne. Jak wykazały liczne badania, z młodzieżą wiąże się wiele negatywnych zjawisk zdrowotnych, takich jak palenie, nadużywanie alkoholu, wypadki drogowe, narkomania. Aby osiągnąć zmianę nawyków zdrowotnych, należy stosować różnorodne techniki. Niewątpliwie, internalizacji przekonań zdrowotnych, uznania ich za własne, sprzyja wyrabianie w młodych ludziach przeświadczenia o odpowiedzialności za własne zdrowie i umiejętności rozumienia własnego organizmu. Bardzo interesujący z tego punktu widzenia jest program edukacji zdrowotnej przeznaczony dla dzieci szkół podstawowych. Głównym zadaniem jest budzenie w uczniach świadomości złożoności budowy i funkcji własnego organizmu oraz uznania dla niego, wyrabianie w nich umiejętności dokonywania wyboru i podejmowania życiowych decyzji oraz udzielanie pomocy w zakresie pozytywnej koncepcji samego siebie.
Styl życia człowieka w znacznym stopniu determinuje jego stan zdrowia. Oznacza to, że można i należy kształtować prozdrowotny styl życia, a także przekształcić szkodliwy styl życia w styl prozdrowotny. Za leczenie chorych jest odpowiedzialna medycyna naprawcza, za zdrowie własne zaś i najbliższego środowiska (rodziny) odpowiedzialny jest każdy człowiek. Dlatego powinien on zdobyć odpowiedni zasób wiedzy i umiejętności dotyczących tego, co szkodzi, a co pomaga w utrzymaniu bądź poprawie stanu zdrowia. Temu zagadnieniu ma służyć szeroko pojęta promocja zdrowia, której zadaniem jest przekonanie o potrzebie prozdrowotnego stylu życia. Współcześnie promocja zdrowia jest definiowana następująco: „działania społeczne i polityczne na poziomie indywidualnym i zbiorowym, których celem jest podniesienie stanu świadomości zdrowotnej społeczeństwa, krzewienie zdrowego stylu życia i tworzenie warunków sprzyjających zdrowiu”. Promocję zdrowia cechuje to, że obejmuje ona wszystkich ludzi (nie tylko tych z grup podwyższonego ryzyka) i zajmuje się czynnikami, które mają istotny wpływ na potencjał zdrowia.
Promocja zdrowia jest ideą ogólnoświatową. Składają się na nią działania mające na celu stwarzanie szeroko pojętych warunków dla ochrony i umacniania zdrowia. Jest to proces, który pozwala ludziom zwiększyć kontrolę nad własnym zdrowiem i umacniać je. Działania promujące zdrowie zorientowane są na ludzi zdrowych, gdyż to oni mają je utrzymać, umacniać i rozwijać, wybierając właściwy styl życia. Promocja zdrowia służy zarówno jednostce jak i społeczeństwu. Musi być więc lokalizowana tam, gdzie ludzie się uczą, pracują, bawią, korzystają z opieki zdrowotnej. W doborze treści, których dotyczy promocja zdrowia, należy brać pod uwagę wiek odbiorcy. Młodym ludziom trzeba najpierw przekazać wiedzę o jakości życia i zdrowia, a dopiero potem o chorobach. Dlatego też szczególne miejsce należy się promowaniu zdrowia w szkole. Kształtowanie zachowań prozdrowotnych odbywa się bowiem przede wszystkim w rodzinie i w szkole, a więc w bezpośrednim, najbliższym otoczeniu społecznym.
Kształtowanie zachowań sprzyjających zdrowiu traktowane jest w programach promocyjnych jako cel nadrzędny, który może zostać osiągnięty poprzez:
• uświadomienie, przekonywanie, zachęcanie do tego, by żyć w sposób sprzyjający zdrowiu, czyli eliminować te zachowania, które szkodzą zdrowiu,
• stwarzanie warunków do tego, aby zalecany styl życia mógł zostać zrealizowany możliwie jak najniższym kosztem, a dokonywane przez ludzi wybory w tej dziedzinie miały charakter trwały.
Edukacja prozdrowotna stanowi nieodłączną część promocji zdrowia. Rzetelna informacja jest bowiem podstawowym warunkiem umożliwiającym ludziom dokonywanie racjonalnych wyborów. Zwiększenie kontroli ludzi nad własnym zdrowiem i osiągnięcie dobrego samopoczucia we wszystkich sferach życia człowieka można uzyskać między innymi przez edukację zdrowotną określoną jako proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie swoje i społeczności w której żyją. Przez wielu badaczy zajmujących się problematyką zdrowia człowieka edukacja zdrowotna jest uważana za najbardziej skuteczną formę działań podejmowanych na rzecz zdrowia i jego promocji. Szkoła jest najważniejszym miejscem dla edukacji zdrowotnej, gdyż tutaj odbywa się przekazywanie wiedzy oraz uruchamianie różnych procesów, w których uczestniczą nie tylko uczniowie, ale również rodzice, nauczyciele, przedstawiciele społeczności lokalnej. W edukacji prozdrowotnej głównym celem dla nauczyciela jest przekazanie, a dla uczniów nabywanie, kształtowanie i korekta:
• sposobów rozumienia zdrowia,
• postaw, czyli struktur poznawczo – afektywnych, ukierunkowujących działania wobec zdrowia i jego głównych komponentów,
• wiedzy o zdrowiu, a szczególnie czynnikach zagrażających mu lub podnoszących poziom,
• umiejętności niezbędnych do podejmowania działań prozdrowotnych, radzenia sobie z sytuacjami trudnymi, świadomego dokonywania wyborów zachowań charakterystycznych dla zdrowego stylu życia,
• dyspozycji do zachowania się w określony sposób w różnych sytuacjach życiowych.
Lekarze tradycyjnie określają zdrowie jako nieobecność choroby, ale dziś wiemy, że można zrobić dużo więcej dla poprawy samopoczucia, niż tylko unikać choroby. Ogólnie rzecz biorąc, czynniki wpływające na zdrowie możemy podzielić na niezależne, których nie możemy zmienić, jak geny, oraz wynikające z wyboru, które możemy modyfikować, jak na przykład dieta.
Czynniki niezależne to środowisko, w jakim żyjemy (jakość powietrza i wody, dostępna żywotność i opieka lekarska, tempo życia itd.) oraz skład genetyczny (skłonność do pewnych chorób oraz siła i długowieczność organizmu). Wiadomo, że pewne uwarunkowania genetyczne mogą prowadzić do problemów zdrowotnych, włączając w to choroby dziedziczne i skłonność do niektórych schorzeń. Tego niestety nie możemy zmienić, przynajmniej w tej chwili. Natomiast znając historię zdrowia swojej rodziny, możemy łatwiej zabezpieczyć się przed chorobami, do których mamy wrodzone skłonności i we właściwym czasie podjąć działania zapobiegawcze chroniące nasze zdrowie. Na przykład możemy obniżyć ryzyko choroby serca, odpowiednio się odżywiając, uprawiając gimnastykę i podejmując starania, by obniżyć ciśnienie tętnicze.
Dobra szkoła posiada pełny program wychowawczo - profilaktyczny, w skład którego muszą wchodzić zagadnienia zdrowia, a to przynajmniej z dwóch powodów:
• Po pierwsze dlatego, że zdrowie jest kardynalnym warunkiem przebiegu procesu wychowania. Jak powiada Marcin Kasprzak, nie mózg dziecka chodzi do szkoły, lecz ono całe. Liczyć się więc trzeba z całym splotem uwarunkowań zdrowotnych, które mogą ograniczać, a czasem nawet wykluczać poczynania dydaktyczne i wychowawcze.
• Po drugie – i to jest teza mniej znana – wychowanie stanowi jeden z istotnych warunków zdrowia.
Zdrowie to nie dar z niebios dany raz na zawsze. Nad zdrowiem trzeba pracować i praca ta ma charakter pedagogiczny. Chodzi bowiem o wykształcenie trwałych nawyków higieniczno – kulturalnych, odpowiednich postaw wobec kwestii zdrowia fizycznego i psychicznego, wreszcie o pewne kwantum wiedzy i umiejętności. W związku z tym podstawowe cele edukacji prozdrowotnej, realizowane w szkole są następujące:
• ukazanie uczniowi zdrowia jako potencjału, który posiada,
• zapoznanie ze sposobami zachowania i umacniania zdrowia, a także jego poprawy,
• przekazanie i utrwalenie głównych zasad zdrowego stylu życia,
• przekazanie informacji o różnych zagrożeniach zdrowia człowieka i możliwościach eliminowania lub minimalizowania ich skutków,
• kształtowanie i rozwijanie zdolności do samokontroli i samopielęgancji swojego zdrowia,
• kształtowanie umiejętności rozwiązywania różnych problemów zdrowotnych,
• kształtowanie postawy odpowiedzialności za swoje zdrowie oraz umiejętności przewidywania skutków swoich zachowań.
Wiodącą ideą edukacji prozdrowotnej jest pokazanie uczniowi, jak można kontrolować i polepszać swoje zdrowie. Współczesną edukację zdrowotną w szkole, spełniającą pokładane w niej nadzieje i oczekiwania, musi charakteryzować:
1. Podejście holistyczne (zgodne z definicją zdrowia przyjętą przez Światową Organizację Zdrowia).
2. Wszechobecność, co oznacza, że elementy związane ze zdrowiem człowieka powinny być realizowane w trakcie nauczania wszystkich przedmiotów (ścieżka międzyprzedmiotowa) na różnych poziomach edukacji.
3. Dążenie do demitologizacji oraz zharmonizowania informacji otrzymywanych przez uczniów z różnych źródeł (mass media, rodzina, rówieśnicy, reklama itp.).
4. Aktywność działań w celu zachęcenia do zdrowego stylu życia od najmłodszych lat oraz stwarzanie do tego warunków w szkole.
Kto chce być zdrowy, powinien prawidłowo się odżywiać, regularnie uprawiać ćwiczenia fizyczne oraz nauczyć się radzić sobie ze stresem. Powinien również utrzymywać kontakty z innymi ludźmi oraz zadbać, by jego dom był zdrowym miejscem, w którym nikt nie pali tytoniu. Jeśli zatroszczymy się o siebie w ten sposób, zyskamy dobre samopoczucie i cały organizm – tętnice i nerwy, przewód pokarmowy i gruczoły wydzielania wewnętrznego – będzie zdrowszy. Wzmocni się też układ immunologiczny, który będzie nas skuteczniej chronić przed zakażeniami, uczuleniami, nawet nowotworami.
Warto pamiętać, że aktywność fizyczna pomaga utrzymać w dobrej kondycji kości, stawy i mięśnie, zwiększa tempo przemiany materii, przeciwdziała stresom i sprzyja zwalczaniu depresji.
Dobre samopoczucie nie zależy tylko od sprawności fizycznej i dobrego odżywiania, ale także od przyjaznych warunków otoczenia. Ważna jest też wystarczająca ilość snu, unikanie nadmiernego spożycia alkoholu, wdychania dymu tytoniowego i przebywania w zanieczyszczonym środowisku.
„(…) wychowywać należy tak, aby każdy chciał i umiał zdrowie doskonalić, chronić i ratować (…)” - to słowa Hanny Wentlandtowej. Te czasowniki – może w nieco innej kolejności – są dogodnym punktem wyjścia do piętrowego uporządkowania treści wychowania zdrowotnego, przyjmując trzy poziomy.
Do spraw elementarnych zaliczamy te, które mają na celu ochronę zdrowia i zapobieganie jego uszkodzeniu, jak higiena osobista, higiena otoczenia, higiena żywienia, higiena pracy i wypoczynku, a dalej wychowanie w zasadach bezpieczeństwa osobistego i zbiorowego, ochrona zdrowia psychicznego, walka z nałogami (alkoholizm, nikotynizm) oraz zapobieganie chorobom, a zwłaszcza zakaźnym.
Do następnej grupy wpiszemy kwestie ratownictwa, a więc pierwszą pomoc w nagłych wypadkach i zachorowaniach, zasady korzystania z usług służby zdrowia, świadomość granic własnych kompetencji „medycznych”, aktywne współdziałanie pacjenta w procesie leczenia i rehabilitacji, reguły związane z użyciem leków.
Do grupy ostatniej należą działania najwyższego typu, to znaczy te, które zmierzają do czynnego doskonalenia zdrowia: hartowanie, rozumiane jako poszerzanie granic tolerancji na wszelkie bodźce (nie tylko termiczne) i to zarówno hartowanie fizyczne jak i psychiczne, zasady samokontroli zdrowia i rozwoju, ćwiczenia ruchowe stosowane świadomie według indywidualnego programu, ćwiczenia doskonalące zdrowie psychiczne oraz zdrowie społeczne (trening interpersonalny, psychodrama).
Z powyższego katalogu tematów można zorientować się, że wychowanie zdrowotne czerpie z uformowanych wcześniej dyscyplin (jak medycyna, higiena, wychowanie fizyczne i inne) to wszystko, co wiąże się z uświadomieniem oraz z kształtowaniem, utrwalaniem postaw i zachowań, a także praktycznym nauczaniem stosownych umiejętności mających znaczenie dla zdrowia i rozwoju. Natomiast nie interesuje się tym, w czym nie można dopatrzeć się świadomości, aktywności lub współdziałania wychowanka, czyli tym, co nie kształci i nie wzbogaca jego osobowości. Nie należą przeto do wychowania zdrowotnego te formy opieki, w których dziecko występuje jako bierny przedmiot, choćby służyły jego zdrowiu i bezpieczeństwu (np. krata w oknie). Nie mieszczą się w wychowaniu zdrowotnym zabiegi lekarskie dokonywane na człowieku nieprzytomnym lub choćby biernym, zaliczymy doń te wszelkie okoliczności, w których medycyna modyfikuje zachowania pacjenta, kształtuje właściwe postawy np. pozytywny stosunek do zabiegu operacyjnego, aktywny jego udział w zapobieganiu, leczeniu i rehabilitacji.
Poza wspólnym polem higieny i wychowania zdrowotnego pozostają te działania, które – aczkolwiek służą zdrowiu i rozwojowi – nie wychowują człowieka. Nie dość jest odżywiać dziecko racjonalnie, trzeba je do tego wdrożyć. Nie dość wietrzyć i sprzątać pokój dziecka, trzeba je tego nauczyć, wzbudzać w nim potrzebę czystości i powietrza. Dopiero wówczas proste zabiegi higieniczne zyskują walor intencji wychowawczej.
To samo dotyczy ćwiczeń ruchowych, które wchodzą w zakres wychowania zdrowotnego tylko wtedy, gdy są podjęte z myślą o zdrowiu i to poprzez samego ucznia, gdy są narzucone, stanowią tylko zabiegi.
Tak więc, wychowanie zdrowotne jest integralną częścią składową kształtowania pełnej osobowości, a polega ono na:
• wytwarzaniu nawyków bezpośrednio lub pośrednio związanych z ochroną i doskonaleniem zdrowia fizycznego i psychicznego,
• wyrabianiu odpowiednich sprawności,
• nastawieniu woli i kształtowaniu postaw umożliwiających stosowanie zasad higieny, skuteczną pielęgnację, zapobieganie chorobom i leczenie ich,
• pobudzaniu pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia przez epizodyczne i systematyczne wzbogacenie i pogłębianie wiedzy o sobie, jak też o prawach rządzących zdrowiem publicznym.
We wszystkich tych zakresach należy kłaść szczególny nacisk na wyrobienie poczucia odpowiedzialności za zdrowie własne i zdrowie publiczne (które są wzajemnie uzależnione), a także na uspołecznienie postaw, czyli wykształcenie wrażliwości na potrzeby zdrowotne innych ludzi.
Wychowanie prozdrowotne nie musi być nudne, bowiem można i trzeba je wiązać z najgłębszymi motywami postępowania, zważywszy, że współuczestniczy ono w realizacji generalnych celów wychowania, zmierzając do poznania i rozumienia samego siebie oraz opanowania najtrudniejszej ze sztuk – „sztuki życia”.
Należy pamiętać, że nie tylko ludzie młodzi wymagają edukacji zdrowotnej. To przecież świat ludzi dorosłych otacza młodego człowieka i oddziałuje na jego poglądy i zachowania. System wartości, normy społeczne, wiedza i umiejętności w sferze promowania zdrowia decydują ostatecznie o kształcie tego oddziaływania. Nauczyciele, rodzice, pracownicy służby zdrowia i inni muszą nauczyć się myśleć o zdrowiu w kategoriach jego promowania. Oddziaływaniem powinny być także objęte całe społeczności lokalne oraz ich samorządy.
Wychowanie prozdrowotne – jak każde wychowanie – wymaga bezpośredniego i stałego kontaktu z wychowankiem. Niezmiernie ważne jest kształtowanie u dzieci i młodzieży postaw sprzyjających dokonywaniu samodzielnych wyborów zachowań właściwych z punktu widzenia utrzymania pełni zdrowia.
Mam nadzieję, że referat ten będzie pomocny w realizacji edukacji prozdrowotnej i pozwoli uzyskać satysfakcjonujące efekty wychowawcze, a także będzie stanowić zachętę do promocji zdrowia.



Bibliografia:
Roik J. „Jak zdrowo żyć”. Warszawa 1990.
Gniazdowski A. „Zachowania zdrowotne”. Łódź IMP 1990.
Kuński H. „Ruch i zdrowie”. Warszawa IWZZ 1987.
Korczak C. „Higiena – ochrona zdrowia”. Warszawa PZWL 1990.
Woynarowska B. „Szkoła promująca zdrowie”. Lider 1992 nr 9 (s. 15-18).
Woynarowska B. „Opieka zdrowotna w sporcie dzieci i młodzieży”. Warszawa AWP 1989.
Woynarowska B., Mazur J. „Zachowania zdrowotne i samoocena zdrowia”. Warszawa 1999.
Gaś Z. „ Profilaktyka uzależnień”. Warszawa 1993.
Ochnio-Brudzyńska A. „Bądź zdrów , czuj się wspaniale”. Warszawa 2005.
Sutcliffe J., Ziemkiewicz P. „Jak utrzymać sprawne ciało?”. Warszawa 2004.

Wyświetleń: 0