Katalog

Justyna Dudek-Cholewa, 2020-05-22
Piekary Śląskie

Różne, Artykuły

Zmysł wzroku w rozwoju dziecka

- n +

Zmysł wzroku w rozwoju dziecka

Zmysł wzroku jest bardzo dobrze rozwinięty u człowieka (Feldman 2000); dzięki oczom człowiek zdobywa 80 % wiedzy o otoczeniu (Walpole 1991: 28); to „zdolność układu nerwowego do odbierania bodźców świetlnych i przetwarzania ich w mózgu na wrażenia wzrokowe” (Janicki 1990: 19, Zaremba 1970 a: 158).
Oczy pełnią w życiu człowieka jeszcze jedną funkcję. Biorą udział w wyrażaniu ekspresji niewerbalnej. Jednym z rodzajów ekspresji niewerbalnej jest badanie mimiki twarzy. Oczy, a dokładniej kontakt wzrokowy pomiędzy ludźmi pozwala ustalić kontakty – pozytywne bądź negatywne, bliższe, bądź dalsze. Brak kontaktu wzrokowego przy przekazywanych nawet negatywnych treściach, nie ma znaczenia osobistego. W wielu kulturach wpatrywanie jest oznaką złego uroku (Zimbardo 2005).
Dzieci wierzą w to, co widzą; poznają świat dzięki percepcji (Zimbardo 2005).
Narząd postrzegania został uformowany po czterech miliardach lat; rozwinął się jako jedyny ze zmysłów do (prawie) wyłącznie „przedmiotowego zmysłu”; jednakże według przeprowadzonych badań, temu zmysłowi też nie udało się oderwać od biologicznej przeszłości, bowiem spełnia u człowieka biologiczną funkcję wegetatywną (Homar von Ditfurth 1989: 146).
Zanim przejdę do ujęcia wzroku jako narządu poznawania, przyjrzymy się jego budowie. Narząd wzroku składa się „z gałki ocznej, aparatu ochronnego i aparatu ruchowego oka oraz z połączeń nerwowych siatkówki oka ze strukturami mózgu” (Janicki 1990: 19; Zaremba 1970: 158).
Gałka oczna jako aparat odbiorczy narządu wzroku jest tworem kulistym o średnicy około 2, 5 cm, znajdującym się w przedniej części oczodołu na obfitej i miękkiej podściółce tłuszczowej; porusza się za pomocą ruchów mięśni ocznych w zagłębieniu utworzonym przez tkankę tłuszczową i liczne powiezie; wychodzi z niej nerw wzrokowy, który przechodzi przez otwór kostny do wnętrza czaszki (Janicki 1990: 19; Zaremba 1970: 158). Jest ona „poruszana we wszystkich kierunkach przez 6 drobnych mięśni przymocowanych do tylnej ściany oczodołu i do włóknistej powierzchni gałki. Oko jest doskonale chronione przez kości oczodołu oraz przez powieki z rzęsami, spojówkę i narząd łzowy” (Janicki 1990: 20).
Każde oko ma 125 milionów podstawowych elementów receptorowych (Zimbardo 2005). Gałka oczna jest osłonięta powiekami, czyli dwiema ruchowymi fałdami skórno-mięśniowymi, wyścielonymi od wewnątrz spojówką, która przechodzi na uwypuklającą się z oczodołu część gałki ocznej, to tzw. worek spojówkowy (Janicki 1990: 20; Zaremba 1970: 158-159).
Ciało szkliste, czyli przezroczysta galaretowata masa wypełnia wnętrze gałki ocznej. Funkcja oka polega na odbieraniu obrazu i przesyłaniu go do mózgu, jednakże nie na utrwalaniu zapisu. Obraz może być odbierany i przesyłany dalej jedynie w przypadku, gdy cały czas zmienia swoje położenie, czyli drażni inne receptory siatkówki (Janicki 1990: 20).
Gałki oczne są w nieustannym ruchu, dlatego też przedmioty nieruchome mogą być cały czas obserwowane (Janicki 1990: 20).
Za widzenie czarno-białe odpowiedzialne są pręciki, a za widzenie barwne czopki. Zarówno pręciki, jak i czopki są właściwymi receptorami siatkówki. Nerw wzrokowy tworzony poprzez wypustki nerwowe komórek siatkówki, „po opuszczeniu gałki ocznej częściowo krzyżuje się na podstawie mózgu z częścią włókien nerwu drugiej gałki” (Janicki 1990: 20; Walpole 1991: 28), tak tworzy się wrażenie wzrokowe. Do wzgórza mózgowego, a później do kory mózgu w okolicy potylicy docierają włókna skrzyżowane i nieskrzyżowane. Uświadomiony obraz obserwowanego powstaje w korze mózgowej, zwanej wzrokową. Natomiast utrata możliwości interpretacji widzianego obrazu zostaje spowodowana ślepotą korową, czyli uszkodzeniem okolicy potylicznej mózgu (Janicki 1990: 20).
Postrzeganie barw odbywa się zgodnie z teorią trójkolorową, która polega na tym, iż przez różne rodzaje czopków są odbierane podstawowe barwy (fioletowa / niebieska, zielona i żółta / czerwona). Z czopków impulsy są przekazywane oddzielnie do komórek dwubiegunowych, później rozwojowych aż do ośrodkowego układu nerwowego (Sawicki 2003: 351).
Komórki nerwowe zwojowe receptorowe mają dwa fotoczułe barwniki: melanopsynę i kryptochrom. Barwniki te regulują zegar biologiczny, odbierają sygnały świetlne o natężeniu oświetlenia otoczenia, powodują zwężanie źrenicy, zmieniają nastrój i aktywność zależne od oświetlenia (Sawicki 2003: 351).
Siatkówka jako trzecia błona oka, wewnętrzna, posiada najbardziej istotny element narządu wzroku, którymi są komórki nerwowe nastawione na odbieranie bodźców świetlnych . W zależności od długości fali świetlnej, odbierają różne natężenia światła, a także barwy (Zaremba 1990: 161).
Każdy człowiek widzi kolor nieco inaczej, za to odpowiedzialne są geny (Duch 2009).
Przez bodźce wzrokowe skojarzone z przeżyciem mogą być wywoływane wspomnienia emocjonalne (Zimbardo 2005).
Niemowlęta mogą rozróżniać kształty, percypują głębię oraz zachowują w spostrzeganiu stałość kształtów, mimo że siatkówka oka w momencie urodzenia nie jest jeszcze w pełni wykształcona (Zimbardo 2005).
W zakresie postrzegania kształtów, które są wrodzone, już pięciodniowe niemowlęta potrafią różnicować powierzchnie czarno-białe i powierzchnie jednobarwne. Niemowlęta o kilka dni starsze potrafią jeszcze bardziej dokonać wzrokowego różnicowania (Frantz 1963).
Na podstawie badań stwierdzono, że niemowlęta preferują kształty o dziesięciu kątach (Hershenson, Munsinger i Kessen 1965).
Około 10. dnia po urodzeniu niemowlęta potrafią śledzić ruch danych przedmiotów, chociaż zdają się spoglądać w dwóch kierunkach na raz, ponieważ mięśnie oczu nie są jeszcze skoordynowane (Zimbardo 2005).
Niemowlęta spostrzegają też barwy: czteromiesięczne dziecko preferuje barwy czerwone i niebieskie, jednak czynnikiem wpływającym na preferencje był kształt (Zimbardo 2005).
U niemowląt występuje też stałość wielkości, która jest wrodzona, jednakże co do postrzegania głębi przez niemowlę badania nie dowiodły, że preferencja ta jest wrodzona (Zimbardo 2005).
Początki oka wykształcają się w 3. tygodniu życia płodowego - wtedy w brzuszno-bocznej ścianie przodomózgowia tworzy się płytkie uwypuklenie przylegające do ektodermy naskórkowej otaczającej okolice głowową. Gdy zostaje zamknięta cewa nerwowa i wytworzy się pęcherzyk przodomózgowia, wpuklenie, czyli rowek oczny lub bruzda oczna, przekształca się w pęcherzyk oczny (Bartel 1999: 375).
Rozwój soczewki kończy się około 7. tygodnia życia płodowego, wtedy następuje połączenie brzegów szczeliny ocznej oraz brzegów kubka ocznego, a w odcinku przednim, zwanym „ustami” kubka ocznego, tworzy się okrągły otwór przyszłej źrenicy. Zawiązek soczewki podlega sukcesywnym przekształceniom. Dołek soczewki, czyli zagłębienie tworzy się w środkowej części plakody (płyta soczewki – Kałużny 2007). Kulisty pęcherzyk soczewki powstaje poprzez zbliżanie się do siebie brzegów zagłębienia. W 5. tygodniu życia płodowego pęcherzy soczewki zostaje umieszczony w przedniej części kubka ocznego, traci połączenie z ektodermą powierzchniową (Bartel 1999: 378).
Dziecko reaguje na światło słoneczne około 16. tygodnia, w 24. tygodniu zaobserwowano złożone ruchy oka: w górę, w dół, na boki, natomiast szczyt rozwoju przypada na 8. miesiąc życia płodowego, następnie postępuje degeneracja tego narządu (Kornas-Biela 1988).
Bibliografia:
1. Bartel H., 1999: Embriologia. Warszawa.
2. Feldman R., 2006: Narządy zmysłów. Artykuł dostępny na stronie: www.resmedica.pl
3. Janicki K., 1990 (red.): Domowy poradnik medyczny. Warszawa.
4. Kornas-Biela D., 1988: Z zagadnień psychologii prenatalnej. W: W imieniu dziecka poczętego. Red. Gałkowski J. W., Gula J. Rzym-Lublin.
5. Sawicki W., 2003: Histologia. Warszawa.
6. Zimbardo P., 2005: Psychologia i życie. Warszawa.



Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.