Katalog

Małgorzata Grabska-Kokosz, 2021-06-02
Chodzież

Religia, Referaty

Uczeń z FAS na katechezie

- n +

Wśród uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych znajdują się uczniowie ze zdiagnozowanym Alkoholowym Zespołem Płodowym (FAS). Jest to zespół wad wrodzonych dzieci, których matki spożywały w czasie ciąży alkohol. Praca katechetyczna z uczniem dotkniętym tym schorzeniem bywa nie lada wyzwaniem.
Pierwszym krokiem do poradzenia sobie w takiej sytuacji, czyli do znalezienia skutecznych metod pracy z uczniem z FAS, jest zdobycie stosownej wiedzy. Badania wskazują, że znajomość problematyki związanej z Alkoholowym Zespołem Płodowym jest wśród nauczycieli wciąż niewystarczająca. Wynika to zapewne ze stosunkowo krótkiej historii diagnostyki FAS. Po raz pierwszy termin Fetal Alkohol Syndrome został opisany w roku 1973 w Stanach Zjednoczonych, w Polsce pierwsze publikacje na ten temat pojawiły się dwadzieścia lat później. Ponadto jest on niepełnosprawnością ukrytą. Nie zawsze dziecko, zwłaszcza adoptowane, może mieć postawioną jednoznaczną diagnozę, choć jego zachowanie może wskazywać na spektrum FAS. Dlatego warto poszerzyć swoją wiedzę w tym zakresie, aby zrozumieć swoich uczniów i umieć im pomóc. Pragnę pokrótce scharakteryzować Płodowy Zespół Alkoholowy oraz ukazać specyfikę pracy z dzieckiem dotkniętym FAS w czasie lekcji religii, korzystając również ze swojego doświadczenia.

Czym jest FAS?
Wszystkie zaburzenia, spowodowane spożywaniem alkoholu przez matkę w czasie ciąży, określa się jako Spektrum Poalkoholowych Zaburzeń Rozwojowych (FASD). Warto wspomnieć, że w praktyce, słabsze w nasileniu odmiany spektrum, nie są w ogóle diagnozowane.
Medyczna diagnoza FAS (w ICD-10 pod kodem Q 86.0) stawiana jest na podstawie czterech aspektów: udokumentowanego faktu spożywania alkoholu przez ciężarną matkę; niską masę urodzeniową i dalszy deficyt wzrostu, wagi oraz mały obwód głowy dziecka; zmiany w wyglądzie (dysmorfia twarzy, deformacja kończyn, narządów wewnętrznych) a także trudności intelektualne, emocjonalne i społeczne. Skutki te mogą trwać przez całe życie.
Nie wszystkie osoby narażone w czasie życia płodowego na działanie alkoholu cierpią na zaburzenie z FASD. Jednak nie ustalono najmniejszej bezpiecznej dawki alkoholu dla ciężarnej. Nawet niewielka ilość etanolu przyjęta jednorazowo w czasie ciąży może spowodować bardzo poważne skutki rozwojowe dla dziecka.

Uczeń z FAS
Dziecko z FAS ma charakterystyczne cechy dysmorficzne twarzy: szeroko rozstawione oczy z wąskimi szparami powiekowymi, spłaszczoną środkową część twarzy, krótki nos, brak rynienki podnosowej, cienką górną wargę, nisko osadzone uszy, małą żuchwę, mały obwód głowy. Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego może powodować opóźnienie rozwoju, zaburzenia zachowania oraz trudności w uczeniu się. Dodatkowo u dzieci dotkniętych tym zaburzeniem często pojawiają się wrodzone wady rozwojowe innych narządów (m.in. wady serca, rozszczep podniebienia, uszkodzenia nerek).
Uczeń szkoły podstawowej z FAS ma problem z koncentracją uwagi, jest impulsywny, może mieć wybuchy złości i mieć problem z uspokojeniem się. Nie potrafi generalizować (umiejętności zdobyte w jednej sytuacji nie zostaną przeniesione na inne), nie potrafi czekać na swoją kolej ani przestrzegać zasad i granic. Dziecko może sprawiać wrażenie, że opanowało pewne umiejętności, jednak nie potrafi ich powtórzyć w innym czasie i w innych okolicznościach. Nie rozumie związku przyczynowo – skutkowego oraz nie zauważa różnic i podobieństw. Nie potrafi planować i przypuszczać, ani przewidywać konsekwencji swoich działań. Trudność sprawia mu myślenie abstrakcyjne, rozumienie fikcyjnych pojęć. Widoczne są problemy z przejściem z jednej czynności do drugiej. Niekiedy dziecko może przejawiać bardzo silną potrzebę dokończenia danej czynności, przerwanie jej, bardzo go frustruje. Uczeń z FAS często nie rozumie pojęcia własności, zabiera przedmioty należące do innych osób. Nie potrafi współpracować i nawiązywać relacji. Często nie rozumie długich wypowiedzi, skomplikowanych poleceń, ma problem z pracą samodzielną oraz z pracą w grupie. Niektóre dzieci z FAS potrafią wypowiadać się używając bogatego słownictwa, dlatego czasem mogą być postrzegane jako inteligentne. Prawdą jest jednak fakt, że najczęściej nie rozumieją pojęć, których używają. Zdarza się, że odtwarzają z pamięci automatycznie czyjeś wypowiedzi zasłyszane wcześniej, jednak nie rozumiejąc ich znaczenia. Co drugie dziecko z FAS ma stwierdzone upośledzenie umysłowe. Jednocześnie mogą przejawiać zdolności w niektórych dziedzinach (muzyczne, plastyczne, sportowe itp.).
Na funkcjonowanie każdego dziecka, ogromny wpływ ma nawiązana w okresie dzieciństwa bezpieczna relacja przywiązania. Jeżeli diagnoza FAS została postawiona w przypadku dziecka pochodzącego z rodziny alkoholowej lub adoptowanego, możemy domyślać się, że brak poczucia bliskości i prawidłowej relacji za matką były jego doświadczeniem. Powoduje to pogłębienie poziomu problemów, z jakimi boryka się dziecko. Pojawiają się zaburzenia wtórne np. sztywność zachowań, wycofanie, stany lękowe, depresja, niska samoocena, zachowania agresywne. Nie są to zaburzenia wrodzone, więc często można im zapobiec lub skutecznie pomóc dziecku.

Jak pracować z dzieckiem z FAS?
Trzeba mieć świadomość, że FAS jest niewyleczalne, ponieważ nie jest chorobą, lecz zespołem wielu zaburzeń. Oznacza trwałe uszkodzenia powstałe na poziomie życia płodowego. Dlatego osoby, u których zdiagnozowano spektrum FAS, potrzebują wielospecjalistycznego systemu wsparcia. Skuteczność udzielonej pomocy zależy od dostosowania terapii do indywidualnych potrzeb dziecka oraz od ścisłej współpracy wszystkich specjalistów. Dlatego każdy katecheta powinien odnaleźć swoje miejsce wśród osób wspierających dziecko, mając tym bardziej świadomość, że może wpłynąć znacząco na jego rozwój duchowy.

Wytyczne do pracy z dzieckiem z FAS
Po zapoznaniu się z literaturą oraz bazując na własnym doświadczeniu sformułowałam najważniejsze wytyczne pomocne w pracy z dzieckiem z FAS, które przedstawiam poniżej.

• Bazowanie na mocnych stronach dziecka
Sednem pracy z dzieckiem o specjalnych potrzebach edukacyjnych jest zwykle rozpoznanie mocnych stron ucznia, jego potrzeb; docenianie włożonej pracy, a nie efektów. Ogólnie o dzieciach z FAS można powiedzieć, że są spontaniczne (choć czasem impulsywne), mają bujną wyobraźnię, bogate słownictwo, dobrze uczą się przez dotyk, doświadczanie, obserwację, bardzo lubią zadania manualne i konstruowanie, są wrażliwe i opiekuńcze, potrafią wytrwale dążyć do celu.
Każde dziecko ma swoje indywidualne uzdolnienia i własny potencjał. Odkrycie go umożliwia oparcie na nich pracę z dzieckiem, aby stymulować rozwój obszarów słabszych.

• Praca na konkrecie
Zwłaszcza na lekcjach religii, na których konieczne jest posługiwanie się pojęciami abstrakcyjnymi, należy dobrze przemyśleć realizowany temat, aby praca dziecka oraz przekazane treści były oparte na konkretach. Przygotowując się do katechezy warto, wyznaczając sobie cele lekcji, zaplanować jakie informacje i umiejętności mają opanować wszystkie dzieci, jakie tylko część z nich, a co zapamiętają nieliczni.

• Metoda JETS
W pracy z dziećmi, które mają trudności z koncentracją uwagi, pomocne jest zastosowanie metody JETS: praca, wyposażenie, czas, zadowalające rezultaty. Polega na przygotowaniu dziecka do zajęć poprzez wyjaśnienie: co ma zrobić; na czym będzie polegała jego praca; określeniu i przygotowaniu tego, co będzie potrzebne; wyznaczeniu potrzebnego czasu oraz opisaniu, co można jeszcze zrobić, aby osiągnąć satysfakcjonujący efekt. Dzieci, które nie lubią zmian i łatwo się dekoncentrują, kiedy są dobrze przygotowane do lekcji, dużo lepiej na niej pracują.

• Stopień trudności zadań oraz wydawanie poleceń
Zadania powinny być skonstruowane w taki sposób, aby nie były ani za trudne, ani za łatwe, czyli takie, które dziecko wykona z pomocą nauczyciela.
Polecenia powinny być wypowiadane wielokrotnie, zawsze w prosty sposób, należy pokazać dziecku co i jak ma wykonać. W miarę możliwości zdobywana umiejętność powinna być powtarzana w różnych okolicznościach. W wypowiedziach kierowanych do dziecka z FAS należy unikać abstrakcyjnych sformułowań (np. prawdopodobnie, być może). Dziecko potrzebuje też więcej czasu na udzielenie odpowiedzi. Niekiedy wyjaśnianie poleceń nie jest skuteczne, należy częściej pokazać co i jak należy zrobić.

• Unikanie nadmiernej stymulacji
Dzieci z FAS mogą być nadwrażliwe sensorycznie, rozpraszają się w klasie, w której jest duża ilość kolorowych pomocy naukowych, gazetek ściennych itp. Zmiana sali lekcyjnej również wpływa destabilizująco na zachowanie ucznia. Przestymulowanie może doprowadzić do wybuchów złości lub agresji. Nadmiar bodźców sensorycznych, problemy z przetwarzaniem informacji i ze zrozumieniem skomplikowanych poleceń mogą skutkować trudnym zachowaniem dziecka. Sytuacjom takim można zapobiegać ograniczając bodźce, stosując proste polecenia, zachowując spokój w odnoszeniu się do ucznia. Zachowanie dziecka może być spowodowane dyskomfortem wynikającym z uczucia głodu, zmęczenia, przeładowania sensorycznego. Zadaniem dorosłego jest rozpoznanie przyczyn takiego zachowania, które należy rozumieć jako sposób, w jaki dziecko komunikuje swoje potrzeby. Uspokajanie dziecka polega na zaprowadzeniu go w ciche, spokojne miejsce, trzeba samemu zachować spokój, mało mówić, radzić dziecku, aby oddychało głęboko.
Praca z dzieckiem dążąca do zmniejszania nadwrażliwości sensorycznej zaczyna się od uważnej obserwacji dziecka, jego sposobu reagowania na bodźce, co umożliwia określenie poziomu bodźców stymulujących lub w innym przypadku - hamujących. Czasem dziecko reaguje lękowo w kontaktach społecznych, źle znosi zmiany, a innemu czasem brakuje stymulacji i będzie jej poszukiwał. Wszystkie te obserwacje są znaczące dla owocnej pracy z dzieckiem.

• Oddziaływanie polisensoryczne i konsekwencja
Praca z dzieckiem z FAS staje się najskuteczniejsza wówczas, kiedy angażuje w miarę możliwości wszystkie zmysły. Dziecko powinno nie tylko widzieć i słyszeć, ale też dotykać, manipulować, wykonywać prace manualne oraz zmieniać pozycję ciała. Na katechezie możemy zastosować wiele pomocnych przedmiotów, prac plastycznych oraz zabaw i piosenek z pokazywaniem. Wcześniej jednak trzeba zaobserwować, czy dziecko nie ma nadwrażliwości słuchowej. Wówczas słuchanie głośnego śpiewu całej klasy, będzie dla niego trudne do zniesienia.

Klucz do sukcesu: relacja z dzieckiem
Osiągnięcie efektów nauczania w pracy z każdym dzieckiem zależy w znacznej mierze od relacji między dzieckiem a nauczycielem. W przypadku dziecka z FAS stanowi to trudne zadanie. Zwłaszcza, gdy dziecko nie nawiązało we wczesnym dzieciństwie prawidłowej relacji z matką i przejawia zaburzenie więzi. Katecheta powinien być przygotowany na nagłe zmiany nastroju i nieuzasadnione fazy akceptacji i odrzucania osoby nauczyciela. Czasem wydaje się, że relacja z dzieckiem jest już zbudowana, a nagle bez powodu możemy spotkać się z wyraźną niechęcią i buntem. Ważne, aby nie brać do siebie takich zachowań, traktować dziecko ze stałą z cierpliwością i wyrozumiałością.
Sposób w jaki dziecko było traktowane przez rodziców ma wpływ na jego wyobrażenie Boga, dlatego praca katechetyczna musi opierać się na budowaniu więzi z uczniem. Relację buduje się na pełnej akceptacji dziecka z jego zaburzonym rozwojem oraz na wnikliwej obserwacji zachowań, które wskazują na niezaspokojone potrzeby naszego ucznia. Proces ten wymaga czasu, konsekwencji w postępowaniu, stawiania realnych wymagań, a także cierpliwości i szacunku dla ucznia.
Podsumowując, przytoczę zdanie Danuty Hryniewicz: ”Patrz na dziecko z FAS nie jak na osobę, która przysparza Ci trudności, ale jak na osobę, dzięki której możesz się rozwijać” . Zanim rozpoczniemy zajęcia, warto zastanowić się nad sobą, czy mamy wystarczając wiedzę, jakie są nasze mocne strony jako nauczyciela i co możemy najlepszego z naszej strony dziecku zaoferować.



Literatura:
D. Hryniewicz, Specyfika pomocy psychologiczno – pedagogicznej dzieciom z FAS, Warszawa 2007.
A. Piekacz, Wielowymiarowość diagnozy i terapii FASD, Warszawa 2020.
K. Liszcz, Dziecko z FAS w szkole i w domu, Kraków 2011.
D. Kot, Praca z uczniem z FAS. Zarys problemu, w: Praca z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Tom II, red. A. Guza, B. Niesporek – Szamburska, Kielce 2013.

Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.