Podstawy teoretyczne stymulacji sensorycznej zostały opracowane w latach 60-tych ub. wieku przez Carla Delacato, pedagoga i naukowca, który prowadził intensywne badania nad wspieraniem rozwoju dzieci niepełnosprawnych. Własną teorię i propozycję terapii dzieci z autyzmem przedstawił po raz pierwszy w 1971 roku w książce „Dziwne, niepojęte – autystyczne dziecko”.
Podstawowym założeniem Carla Delacato było przekonanie, że mózg osób ze spektrum autyzmu nieprawidłowo analizuje i syntetyzuje informacje przesyłane z receptorów zmysłów. Programy stymulacyjne wg teorii tego wybitnego pedagoga są opracowywane dla rodziców do przeprowadzenia w domu. Ich celem jest normalizacja pracy zmysłów. Nie wymagają szczególnego przygotowania ani sprzętu. Mogą być przeprowadzone przez każdą osobę, której zostaną dokładnie zaprezentowane. Metoda Delacato stała się ważnym początkiem dla innych terapii m. in. Ayres (metoda integracji sensorycznej) i Dennisona (gimnastyka mózgu).

Symptomy zaburzeń autystycznych wg Carla Delacato:
• Dzieci z autyzmem nie są psychotyczne, ale występują u nich uszkodzenia mózgu.
• Uszkodzenia mózgu przejawiają się dysfunkcjami percepcji.
• Uszkodzenie mózgu może spowodować następujące zakłócenia pracy kanałów sensorycznych:
- nadwrażliwość – obniżenie progu wrażliwości dla danego zmysłu,
- zbyt mała wrażliwość – podwyższenie progu wrażliwości dla danego zmysłu,
- biały szum – wytwarzanie wrażeń zmysłowych przez układ nerwowy danej osoby bez udziału czynników środowiskowych.
• Dziwne, powtarzające się zachowania dziecka autystycznego są symptomami uszkodzenia mózgu.
• Sensoryzmy są zachowaniami mającymi na celu próbę naprawienia uszkodzonego kanału sensorycznego.
• Obserwacja umożliwia określenie specyfiki zaburzeń sensorycznych.
• Terapia polega na dostarczeniu poszczególnym kanałom sensorycznym odpowiednich bodźców.
• Normalizacja działania kanałów percepcyjnych powoduje stopniowe zanikanie zachowań autostymulacyjnych, a tym samym poprawia poziom funkcjonowania dziecka autystycznego w środowisku.

Narzędzie diagnostyczne stosowane w metodzie:
Sensory Profil Checklist – Revised (SPCR):
• Zawiera 27 kategorii w obrębie których przeprowadzana jest obserwacja dziecka.
• Wyniki nanoszone są na specjalny wykres, gdzie koduje się je za pomocą „tęczy kolorów”.
• Analiza profilu pozwala opracować strategię pomocy dziecku i porównywać wyniki badań po zastosowaniu interwencji.
• Profil może być wypełniany przez rodziców lub specjalistów na podstawie obserwacji dziecka.
• Pozwala określić modalność u dziecka i daje możliwość określenia mocnych i słabych stron danej osoby.

Założenia metody:
Spostrzeganie bodźców to aktywny, subiektywny oraz twórczy proces odbioru przetwarzania danych. Pojawiające się nieprawidłowości w jego zakresie powodują, iż poszczególne reakcje na doświadczenia sensoryczne stają się odmienne od przeciętnych oraz mogą powodować dyskomfort, a nawet utrudniać normalne funkcjonowanie. Obniżona lub podwyższona wrażliwość na bodźce często występuje w zróżnicowanym zakresie. Może przejawiać się w postaci nieprawidłowych reakcji dotykowych, wzrokowych, słuchowych, węchowych lub smakowych, a także zaburzeń w odczuwania ruchu i świadomości pozycji własnego ciała w przestrzeni.
Metoda Stymulacji Sensorycznej polega na dostarczaniu kontrolowanej ilości bodźców sensorycznych we wszystkich obszarach, w sposób szczegółowo opracowany i zindywidualizowany dla danej osoby. Poprawia ogólne funkcjonowanie organizmu oraz pomaga rozwijać funkcje neurologiczne. Celem jest wyrobienie tolerancji na bodźce pochodzące z zewnątrz i kontrolowanie ich przez terapeutę, a nie przez samo dziecko. Polega na dostarczaniu przez zaburzone kanały odpowiednich bodźców. Bodźce układa się w sekwencje, dozuje odpowiednio w czasie. Normalizuje się działanie bodźców co wpływa korzystnie na zmiany w zachowaniu dziecka. Terapia polega na normalizacji działania kanałów percepcyjnych – przyczynia się ona do stopniowego zanikania zachowań autostymulacyjnych. Wraz z zanikaniem zachowań autostymulacyjnych zwiększa się uwaga dowolna dziecka i możliwości uczenia się oraz współdziałania z innymi ludźmi.
Według teorii Carla Delacato, jeżeli udrożnimy zatkane kanały sensoryczne, to dziecko będzie mogło skupić się na czymś innym niż tylko potrzebie autostymulacji zmysłów.

Główne cele terapii:
1. Obserwować i interpretować zachowanie jako objaw.
2. Zapewnić dziecku podstawy, zmieniać środowisko by mogło zmieniać swoje zachowanie.
3. Opracować indywidualny program terapii sensomotorycznej.

Obszary terapii:
Programy realizowane muszą być codziennie, regularnie. Ćwiczenia wykonuje się 2-3 razy dziennie, zależnie od potrzeb dziecka i możliwości.
Ćwiczenia te muszą być odpowiednio uszeregowane:
• Masaże powierzchniowe i proprioceptywne – dla poprawy rozumienia schematu ciała, odczuwania ciała jako całości.
• Ćwiczenia słuchowe – dla poprawy rozumienia języka i możliwości właściwego interpretowania otoczenia słuchowego.
• Ćwiczenia wzrokowe – dla poprawy widzenia obuocznego, koordynacji wzrokowo – ruchowej.
• Stymulacja smaku i zapachu – dla poprawy komfortu dziecka, zmniejszenia uwagi mimowolnej na korzyść dowolnej.
• Stymulacja zmysłu równowagi – usprawniają ruchowo, zwiększają poczucie bezpieczeństwa, redukują hiperaktywność.
• Ćwiczenia sensomotoryczne – usprawniają ruchowo, utrwalają skuteczność stymulacji podstawowej.

Zasady konstruowania programów stymulacyjnych:
• Ćwiczenia muszą być wykonywane o tej samej porze i w tym samym miejscu.
• Czas trwania ćwiczeń regulujemy timerem, stoperem.
• Ćwiczenia muszą być indywidualnie dopasowane do dziecka.
• Ćwiczenia muszą być umieszczone w sekwencji w sposób naprzemienny dla poszczególnych zmysłów. Uwaga na zmysł słuchu i równowagi.
• Czas ćwiczeń musi być podany dokładnie, muszą być krótkie (do 2, 3 minut).
• W miarę rozwoju dziecka odchodzimy od ćwiczeń typowo biernych na rzecz angażujących aktywność dziecka.

Propozycje ćwiczeń stymulacyjnych

Stymulacja czucia głębokiego całego ciała:
1. Dziecko kładzie się na podłodze na brzuchu w prawidłowej postawie. Masujemy jego plecy i kończyny rękami. Wybieramy niektóre lub stosujemy wszystkie z poniższych ruchów: - oklepywanie - rozcieranie - opukiwanie -ugniatanie – uciskanie. Obserwujemy dziecko i dostosowujemy siłę ucisku do jego reakcji.
Czas trwania: 1 minuta plecy, po 15 sekund każda kończyna.
2. Dziecko kładzie się na podłodze na brzuchu w prawidłowej postawie. Masujemy jego plecy i kończyny wałkiem kuchennym, dociskając. Obserwujemy dziecko i dostosowujemy siłę ucisku do jego reakcji. Unikamy uciskania kręgosłupa.
Czas trwania: 1 minuta plecy, po 15 sekund każda kończyna.
3. Dziecko kładzie się na podłodze na brzuchu w prawidłowej postawie. Dociskamy punktowo jego plecy kończyny twardą poduszką. Obserwujemy dziecko i dostosowujemy siłę ucisku do jego reakcji.
Czas trwania: 1 minuta plecy, po 15 sekund każda kończyna.
4. Dziecko kładzie się na plecach. Dociskamy zgięte w kolanach nogi dziecka do jego brzucha, co chwilę zmniejszając docisk. Obserwujemy dziecko i dostosowujemy siłę ucisku do jego reakcji.
Czas trwania: 30 sekund.
5. Dziecko kładzie się na podłodze na brzuchu w prawidłowej postawie. Masujemy jego plecy i kończyny butelką wypełnioną dość ciepłą, ale nie gorącą wodą.
Czas trwania: 1 minuta plecy, po 15 sekund każda kończyna.

Stymulacja czucia w obrębie dłoni:
1. Siadamy naprzeciwko dziecka. Masujemy jego dłonie naszymi rękami mocno dociskając. Unikamy przesuwania palców po skórze dziecka. Obserwujemy dziecko i dostosowujemy siłę ucisku do jego reakcji.
Czas trwania: 30 sekund / dłoń
2. Siadamy naprzeciwko dziecka. Masujemy jego dłonie piłką „jeżykiem” mocno dociskając. Obserwujemy dziecko i dostosowujemy siłę ucisku do jego reakcji.
Czas trwania: 30 sekund / dłoń
3. Siadamy naprzeciwko dziecka. Opukujemy jego dłonie drewnianą łyżką kuchenną, staramy się nie uderzać w stawy.
Czas trwania: 30 sekund / dłoń
4. Siadamy za dzieckiem. Chwytamy jego dłoni i - dociskając – przesuwamy je po dywanie.
Czas trwania: 30 sekund.
5. Siadamy naprzeciwko dziecka. Masujemy jego dłonie twardą szczotką wykonując koliste ruchy. Masujemy zarówno spód jak i wierzch dłoni.
Czas trwania: 30 sekund / dłoń

Stymulacja czucia w obrębie stóp:
1. Siadamy naprzeciwko dziecka. Rolujemy jego stopy w naszych dłoniach. Kończyna dziecka powinna być rozluźniona.
Czas trwania: 30 sekund / stopę
2. Siadamy naprzeciwko dziecka. Masujemy jego stopy naszymi rękami mocno dociskając. Unikamy przesuwania palców po skórze dziecka. Dziecko może być na boso. Obserwujemy dziecko i dostosowujemy siłę ucisku do jego reakcji.
Czas trwania: 30 sekund / stopę
3. Siadamy naprzeciwko dziecka. Opukujemy jego stopy drewnianą łyżką kuchenną, staramy się nie uderzać w stawy.
Czas trwania: 30 sekund / stopę
4. Masaż temperaturowy. Siadamy naprzeciwko dziecka. Naprzemiennie przykładamy do jego stopy np. butelki z ciepłą i zimną wodą w sekwencji 10 sekund zimne – 10 sekund ciepłe – 10 sekund zimne. Łącznie czas trwania:
30 sekund / stopę. Zaczynamy od bodźca preferowanego przez dziecko.
5. Siadamy naprzeciwko dziecka. Masujemy jego stopy szorstką gąbką okrężnymi ruchami, dociskając.
Czas trwania: 30 sekund / stopę

Stymulacja słuchu:
1. Siadamy za dzieckiem. Opukujemy jego głowę palcami. Zaczynamy od czoła i przechodzimy przez środek głowy, potylicę do obszaru za uszami. Obserwujemy reakcje dziecka i dostosowujemy siłę opukiwania.
Czas trwania: 15 sekund.
2. Siadamy naprzeciwko dziecka. Przy jego uchu szeleścimy papierem.
Czas trwania: 10 sekund / ucho.
3. Siadamy naprzeciwko dziecka. Do jego ucha przykładamy plastikowy kubek, w który pukamy palcem. Obserwujemy reakcje dziecka i dostosowujemy siłę pukania.
Czas trwania: 10 sekund / ucho.
4. Siadamy za dzieckiem. Za jego głową gramy grzechotką. Obserwujemy reakcje dziecka i dostosowujemy głośność grania na instrumencie.
Czas trwania: 10 sekund
5. Lokalizowanie źródła dźwięku. Dziecko siada na podłodze z zasłoniętymi oczami. W różnych punktach pokoju gramy np. na trójkącie i prosimy dziecko, aby wskazywało kierunek, z którego dobiega dźwięk.
Czas trwania: 30 sekund

Stymulacja wzroku:
1. Siadamy naprzeciwko dziecka. Zasłaniamy jedno oko dziecka dłonią, a w drugie – z odległości ok. 30 cm świecimy latarką przez 1 sekundę. Następnie 5 sekund przerwy i znów 1 sek. świecimy latarką w oko. Czynność powtarzamy 3 razy. Następnie ćwiczymy z drugim okiem.
2. Siadamy naprzeciwko dziecka. Prosimy, aby patrzyło na przedmiot, który trzymamy w dłoni na wysokości jego oczu. Przedmiot powinien być atrakcyjny dla dziecka. Z odległości ok. 50 cm zbliżamy powoli przedmiot do nosa dziecka zachęcając je, aby na niego patrzyło. Czynność powtarzamy 3 razy.
3. Siadamy naprzeciwko dziecka. Mamy przygotowany podziurkowany karton, przez który świecimy latarką. Zachęcamy dziecko, aby obserwowało światło.
Czas trwania: 30 sekund
4. Bawimy się z dzieckiem w „łapanie zajączka” w zaciemnionym pomieszczeniu. Przesuwamy latarkę po podłodze, dziecko ma dłonią „łapać zajączki”.
Czas trwania: 30 sekund
5. Siadamy naprzeciwko dziecka. Prosimy, aby patrzyło na przedmiot, który trzymamy w dłoni na wysokości jego oczu w odległości ok. 15 cm. Przesuwamy przedmiot w poziomie (w pionie) zachęcając dziecko, aby wodziło samym
wzrokiem za przedmiotem (bez ruchu głowy).
Czas trwania: 10 sekund

Stymulacja w obrębie twarzy i jamy ustnej:
1. Siadamy naprzeciwko dziecka. Palcami dłoni wykonujemy masaż okrężnymi ruchami. Masujemy policzki, kości jarzmowe i czoło.
Czas trwania: 10 sekund
2. Siadamy naprzeciwko dziecka. Z odległości ok. 30 cm pryskamy na twarz dziecka wodą (w temp. pokojowej) z rozpylacza. Warto osłonić ubranie dziecka np. papierowym ręcznikiem. 5 powtórzeń.
3. Siadamy naprzeciwko dziecka. Opukujemy palcami jego żuchwę, kości policzkowe i czoło nad łukami brwiowymi.
Czas trwania: 15 sekund
4. Siadamy naprzeciwko dziecka. Masujemy jego twarz gumową piłką jeżykiem, dociskając. Siłę docisku regulujemy obserwując reakcje dziecka.
Czas trwania: 15 sekund
5. Masaż jamy ustnej elektryczną szczoteczką do zębów. Masujemy policzki od wewnątrz, język, podniebienie. Obserwujemy reakcje dziecka.
Czas trwania: 20 sekund

Stymulacja układu przedsionkowego:
1. Dziecko siada na fotelu obrotowym. Wykonujemy obroty krzesła szybkość dostosowując do reakcji dziecka.
Wykonujemy 10 obrotów w jedną stronę i 10 w odwrotną.
2. Dziecko kładzie się na podłodze z ramionami wzdłuż ciała. Turlamy dziecko 5 razy do przodu i następnie 5 razy z powrotem.
3. Siadamy za dzieckiem i chwytamy je za dłonie lub obejmujemy. Kołyszemy się na boki (albo w przód i w tył).
Czas trwania: 20 sekund
4. Siadamy za dzieckiem, które siada na naszych skrzyżowanych nogach. Razem z dzieckiem wykonujemy tzw. „kołyskę”.
Czas trwania: 20 sekund
5. Siadamy na krześle. Dziecko kładziemy sobie na kolanach na brzuchu, tak, aby nogi i głowa dziecka swobodnie zwisały w dół. Bujamy kolanami na boki.
Czas trwania: 20 sekund

Stymulacja zmysłów węchu / smaku:
1. Podajemy dziecku na łyżeczce odrobinę czegoś do zjedzenia (np. kwasek cytrynowy, przyprawa, cukier itp.). Nazywamy smak (słodkie, gorzkie itp.). Stosujemy jeden smak w sekwencji, zmieniamy smaki. Należy uwzględnić
zalecenia dietetyczne.
2. Podajemy dziecku do powąchania na krótko jakiś aromat (mogą to być przedmioty z otoczenia). Nazywamy zapach. Stosujemy jeden aromat w sekwencji, zmieniamy zapachy. Nie wolno podawać do wąchania substancji toksycznych.
3. Dziecko siada na podłodze z zawiązanymi oczami. Wachlujemy przed nosem dziecka kartonikiem nasączonym jakimś aromatem.
Czas trwania: 10 sekund
4. „Memory” zapachowe. Przygotowujemy dwie pary wacików nasączonych dwoma aromatami. Podajemy kolejno do powąchania dziecku pierwszą parę wacików. Następnie podajemy drugą, a dziecko dopasowuje odpowiednie aromaty do siebie. Uwaga: nie wymagamy od dziecka prawidłowego wykonania zadania. Celem jest powąchanie zapachów.

Przykładowe ćwiczenia sensomotoryczne:
1. Na podłodze rozkładamy dwie linie. Dziecko ma za zadanie przeskoczyć kolejno przez linie obunóż. Następnie odwraca się i przeskakuje w odwrotną stronę.
2. Przepychanie zabawki na kółkach popychając ją głową. Dziecko wykonuje ćwiczenia idąc na „czworaka” lub czołgając się.
3. Dziecko leży na brzuchu z wyciągniętymi do przodu ramionami. Podajemy dziecku książkę lub poduszkę, którą ma położyć na niskim krzesełku tylko unosząc tułów.
4. Dziecko staje na podłodze ze złączonymi stopami i ramionami wyciągniętymi na boki, dłonie wierzchem do góry. Na dłonie kładziemy dziecku dwie książki i prosimy, aby utrzymało je jak najdłużej.
Czas trwania: 20 sekund
5. Dziecko siada w siadzie skrzyżnym twarzą do ściany. Siadamy tak, aby dotykać dziecko plecami. Wychylamy się do tyłu tak, aby dziecko musiało odpychać się rękami od ściany. Zachęcamy dziecko, aby „siłowało się” z nami.
Czas trwania: 1 minuta

Źródło: materiały ze szkolenia „Diagnoza i terapia stymulacyjna metodą C. Delacato” Szkolenie I i II stopnia (Fundacja Prodeste)

Wyświetleń: 0