Kompleksy przyczyn, które wywołują powstawanie niepowodzeń szkolnych, są bardzo różnorodne. Szkoła powinna sprzyjać rozwojowi dziecka, a często jest źródłem lęku. Niepokój jest najczęstszą postacią lęków dziecięcych. Występuje wówczas, gdy sytuacje lękowe mają charakter chroniczny, np. lęk przed niepowodzeniami szkolnymi. Lęk przedmiotowy jest związany z konkretnymi przedmiotami czy sytuacjami. Lęki szkolne wiążą się z lękami przed niepowodzeniami szkolnymi, przed ekspozycją społeczną, przed nauczycielami, a także przed rywalizacją. Skutki lęku są zwykle negatywne.1
Pytanie o przyczyny niepowodzeń, czynimy fundamentalnym dla rozważań
o problemie niskich osiągnięć szkolnych, bowiem tylko znając źródło niepowodzenia można szukać skutecznych środków zaradczych i odpowiednio modyfikować organizację kształcenia. Przyczyny niepowodzeń szkolnych dzielimy na trzy podstawowe grupy: społeczno-ekonomiczne, biopsychiczne i pedagogiczne.2
Natomiast Kupisiewicz Cz. wyróżnia następujące przyczyny niepowodzeń szkolnych:
Społeczno – ekonomiczne, biologiczno – psychologiczne.3
Przyczyny społeczno – ekonomiczne obejmują całokształt warunków materialnych, społecznych i kulturalnych, które powodują niekorzystną sytuację życiową dzieci zarówno w środowisku rodzinnym, jak i poza szkolnym.
O warunkach materialnych decydują: dochody rodziców, mieszkanie rodziny, zaopatrzenie dzieci w odzież i przedmioty potrzebne do nauki, zabawy i wypoczynku, sposób odżywiania oraz udział dzieci w pracach dorosłych członków rodziny.
Sytuację społeczną dzieci wyznaczają takie czynniki, jak: wykształcenie i zawód rodziców, jego pozycja w rodzinie oraz środowisku, udział w pracach organizacji młodzieżowych.
Kulturalne warunki życia w środowisku rodzinnym i pozaszkolnym uzależnione są od poziomu potrzeb kulturalnych rodziców i rówieśników oraz możliwości ich zaspokajania, poziomu życia umysłowego rodziny, kultury ogólnej i językowej, potrzeb estetycznych, życia towarzyskiego, autorytetu intelektualnego i moralnego osób z otoczenia uczniów, kultury technicznej, dostępu do środków służących upowszechnianiu kultury, poziomu opieki intelektualnej i moralnej nad dziećmi sprawowanej przez rodziców lub wychowawców.
Do biologiczno – psychologicznych przyczyn niepowodzeń szkolnych zalicza autor temperament, cechy charakteru, wadliwe funkcjonowanie narządów zmysłów, niestałość emocjonalną, zły stan zdrowia oraz zaburzenia procesów poznawczych4.
Istotna grupę czynników wpływających na niepowodzenia dziecka w szkole stanowią czynniki pedagogiczne. Do najważniejszych należą: treść, formy, metody oraz środki wychowania i nauczania, a ponadto warunki, w jakich przebiega praca dydaktyczno – wychowawcza, np. nauka na jedną lub dwie zmiany, stan liczbowy klasy, określony poziom kwalifikacji nauczycieli, ich pozycja społeczna itp.
Halina Spionek przedstawia nieco inny podział przyczyn niepowodzeń szkolnych. Za główną przyczynę uważa zaburzenia rozwoju dzieci. Zaburzenia te mogą mieć różne podłoże przyczynowe. Autorka wyodrębnia następujące przyczyny zaburzeń rozwoju dziecka:
• biologiczne,
• społeczne,
• biopsychiczne5
J. Konopnicki dzieli przyczyny niepowodzeń szkolnych na cztery grupy:
• intelektualne;
• emocjonalne;
• społeczne;
• szkolne.6
Przyczyny intelektualne, a zwłaszcza niski poziom umysłowy, uważa za decydujące uwarunkowania niepowodzenia w nauce szkolnej. Podkreśla jednak, że mało jest dzieci o niskim poziomie umysłowym.
Przyczyny emocjonalne, to wszelkie zaburzenia emocjonalne ujawniające się w braku zaufania we własne siły, braku ochoty i ambicji do nauki, a przede wszystkim w braku umiejętności skupiania się.
Przyczyny społeczne wiążą się ściśle z przyczynami emocjonalnymi. Autor zalicza do nich wszelkie formy społecznego upośledzenia dziecka, utrudniające mu osiągnięcie powodzenia w szkole. Upośledzenie to jest wytworem warunków domowych, opartych na braku wpływu wychowawczego, bądź na złym wpływie. Czasem jego źródłem jest szkoła.
Przyczyny szkolne dzielą się na organizacyjne i dydaktyczne. Pierwsze wiążą się
z samą organizacją szkoły i jej programami, zwłaszcza z brakiem elastyczności w organizacji roku szkolnego i w treści kształcenia, z lekceważeniem różnic indywidualnych między uczniami. Przyczyny dydaktyczne zależą od samego nauczyciela.7
Innego podziału przyczyn niepowodzeń szkolnych dokonała M. Marek – Ruk (1976). Podała dwie grupy przyczyn:
• Przyczyny tkwiące w osobowości ucznia;
• Przyczyny tkwiące w środowisku.8
Do pierwszej grupy przyczyn należą wszystkie fizyczne i psychiczne właściwości ucznia utrudniające mu osiągnięcie powodzenia w szkole. Są to głównie: upośledzenie umysłowe, pogranicze normalnego i upośledzonego rozwoju umysłowego, wady wzroku i słuchu parcjalne zaburzenia i uszkodzenia w rozwoju i funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, niezadowalający stan zdrowia, nieznaczne kalectwo i opóźnienia w rozwoju umysłowym.
Do drugiej grupy przyczyn należą: rozbicie rodziny i jej rozkład, alkoholizm rodziców i brak pozytywnego oddziaływania wychowawczego na dzieci, niedostatki systemu szkolnego i podręczników, zły system kształcenia nauczycieli, niewłaściwe metody pracy nauczycieli, brak opieki nad uczniami słabszymi i nieznajomość uczniów.9
Analiza przyczyn niepowodzeń szkolnych dowodzi, że współcześnie, w warunkach szybkiego rozwoju nauki i techniki, a w związku z tym wzrostu wymagań szkoły, nauka w szkole jest obecnie bardzo trudna i nie wszyscy uczniowie potrafią sprostać stawianym im wymaganiom. Szczególnie ważne staje się więc w tych warunkach wykrycie i poznanie czynników utrudniających, a niekiedy wręcz uniemożliwiających powodzenie dziecka w szkole.

Wyświetleń: 0