Katalog

Kamila Binkiewicz, 2022-05-11
Kępie

Zajęcia przedszkolne, Artykuły

Teatrzyk lalkowy w przedszkolu waldorfskim

- n +


SPIS TREŚCI


1. CHARAKTERSYSTYKA PEDAGOGIKI WALDORFSKIEJ I PRZEDSZKOLA WALDORFSKIEGO


1.1.Cele i założenia pedagogiki waldorfskiej

Sformułowanie „pedagogika waldorfska” pochodzi od pierwszej szkoły tego typu założonej jesienią roku 1919 z inicjatywy Rudolfa Steinera1. Szkołę założono przy zakładach wyrobów tytoniowych Waldorf-Astoria w Stuttgarcie i stąd pochodzi nazwa pedagogiki. Terminy „pedagogika waldorfska” i „pedagogika steinerowska” używane są często zamiennie. Pedagogikę waldorfską określa się jako „pedagogikę normatywną, opartą na antropozofii i wyróżnia się ją wśród innych kierunków tzw. pedagogiki reformy”2. Pedagogikę waldorfską można też opisać jako pedagogikę, która jest „zorientowana przede wszystkim na wyzwalanie twórczych sił, wrodzonych każdemu dziecku, na umożliwienie każdemu dziecku odnoszenia sukcesów, na możliwości przekraczania jego obecnych granic poznania”3.
Głównymi celem wychowania w pedagogice waldorfskiej jest rozwój intelektualny jednostki z uwzględnieniem jej niepowtarzalnej indywidualności oraz własnych możliwości. Pedagogika Rudolfa Steinera kładzie nacisk na harmonijny rozwój człowieka w aspekcie duchowym, fizycznym i psychicznym, a więc „na harmonijny rozwój uczuć, woli i myślenia i traktuje każde dziecko-człowieka jako całkowicie indywidualną, niepowtarzalną istotę”4.
Naczelną ideą tej pedagogiki jest wychowanie w wolności i ku wolności. Wolność5 jest tu rozumiana nie jako samowola ale jako wolność ludzkiego ducha lub „wyraźne odniesienie do prawdy i miłości, a także do drugiego człowieka i dobra wspólnego, wolność ku czemuś, wolność do czynienia dobra”6. Bardzo duży nacisk kładzie się w tej pedagogice na rozwijanie postawy badawczej u wychowanków, rozbudzanie naturalnej ciekawości, chęci zrozumienia i poznania świata, wyzwalanie sił twórczych oraz umożliwienie każdemu dziecku odnoszenia sukcesów.
W pedagogice waldorfskiej ogromną wagę przywiązuje się do ekologii i zrównoważonego rozwoju odnoszącego się nie tylko do środowiska przyrodniczego ale także rozwoju człowieka i społeczeństwa. Chodzi tutaj o podnoszenie świadomości ekologicznej u nauczycieli, dzieci i wychowanków, a przede wszystkim o szacunek dla każdego życia i zachwyt nad pięknem Ziemi. Duże znaczenie ma kontakt z przyrodą i odpowiedzialność za nią.
Znaczącą rolę w wychowaniu młodego pokolenia przypisuje się wartościom i świętom chrześcijańskim. Przygotowanie i obchodzenie świąt jest integralną częścią każdego przedszkola i szkoły steinerowskiej. Święta i obyczaje świąteczne7 oraz okresy je poprzedzające, jak Adwent czy Wielki Post, poprzez stawiane sobie zadania i wyrzeczenia stają się okazją do kształtowania swojej woli i uczuć. Obchodzenie świąt ma na celu głębsze wniknięcie w ich treść, zaangażowanie się dzieci, nauczycieli i rodziców oraz ich duchowy rozwojowi. Odpowiedni nastrój, atmosfera miłości i symbole świąteczne pozwalają dzieciom na wewnętrzne, głębokie i autentyczne ich przeżywanie. Pedagodzy waldorfscy uświadamiają wychowankom, że święta religijne są drogą przekazywania wartości i tradycji z pokolenia na pokolenie.
W pedagogice waldorfskiej duży nacisk kładzie się na współpracę pomiędzy palcówką a rodzicami. Rodzice współpracują z nauczycielami, biorą czynny udział w przygotowaniu świąt i życiu placówki. Nauczyciele i rodzice traktują siebie jako równych partnerów. Współpraca pomiędzy rodzicami a nauczycielami opiera się na zaufaniu, lojalności i służy wspólnemu celowi jakim jest dobro dziecka. 8
Zarówno w przedszkolach jak i szkołach waldorfskich duże znaczenie mają wszelkie zajęcia artystyczne. Praca wychowawcza i nauczanie powinny być przeniknięte działaniami artystycznymi, dlatego „już od samego początku musimy przykładać szczególna wagę do pielęgnowania w dziecku elementu artystycznego”9. Rudolf Steiner podczas wykładów w Stuttgarcie, wygłoszonych przed otwarciem pierwszej szkoły waldorfskiej, mówił: „W metodyce naszej zadanie powinno polegać na tym, by zawsze angażować całego człowieka. Nie moglibyśmy jednak tego uczynić, gdybyśmy nie skierowali naszej uwagi na rozwijanie w człowieku wrażliwości artystycznej wrażliwości obecnej już w nim jako założenie, jako predyspozycja. W ten sposób osiągniemy także to, że później człowiek całą swoją istotą będzie się interesować otaczającym światem”10. Wszelkie działania artystyczne jak malowanie, rysowania, lepienie z wosku, śpiew czy gra na instrumencie prócz tego, że sprawiają wiele radości pobudzają dziecięcą fantazję, uczą wrażliwości, kreatywności i poszanowania dla pracy własnej i innych.


1.2.Fazy rozwoju jako podstawa kształcenia w placówkach waldorfskich

Podstawę kształcenia, fundament dydaktyki i metodyki, organizacji pracy i doboru treści nauczania w pedagogice waldorfskiej stanowią fazy rozwoju człowieka. W pedagogice waldorfskiej wyróżnia cztery „narodziny” człowieka i trzy odpowiadające im kolejno fazy rozwoju, a mianowicie:

narodziny ciała fizycznego w momencie rozpoczęcia samodzielnego życia-
pierwsza faza rozwojowa trwająca od 0 do 7 roku życia
narodziny ciała eterycznego w chwili zmiany zębów mlecznych na stałe-
druga faza rozwojowa trwająca od 7 do 14 roku życia
narodziny ciała astralnego w okresie rozpoczęcia dojrzałości płciowej-
trzecia faza rozwojowa trwająca od 14 do 21 roku życia
narodziny ciała „Ja” z chwilą ukończenia 21 roku życia11

W pierwszej fazie rozwojowej zaczynającej się w chwili rozpoczęcia samodzielnego życia najważniejsze jest aby dać dziecku bezpieczeństwo, zaufanie, poczucie że jest kochane. Ciepło i miłość utwierdzają go w przekonaniu że świat jest dobry. W okresie do 7 roku życia najintensywniejszemu rozwojowi podlega ciało fizyczne w zwłaszcza a „narządy fizyczne muszą w tym czasie przyjąć pewne formy; ich powiązania strukturalne muszą otrzymać określone kierunki i tendencje”12. Tak więc zadaniem dziecka jest poznanie i kształtowanie swojego ciała. Dziecko poznaje otoczenie całym sobą, chłonie wszystko z otoczenia. Jest to czas aktywnego działania, doświadczania świata, czas zabawy a przede wszystkim naśladowania dlatego też ta faza rozwoju życia nazwana jest też fazą naśladownictwa.
Faza naśladownictwa jest bardzo istotna dla rozwoju dziecka i dzieli się na trzy okresy. Pierwszy okres trwający do trzeciego roku życia nosi nazwę okresu przekory. W tym bowiem czasie budzi się w dziecku poczucie jaźni, a przeżywanie własnej woli jest coraz silniejsze. Do trzeciego roku życia dziecko uczy się panować nad własnym ciałem i fizjologią. Dużą rolę w tym okresie odgrywa naśladowanie, przyzwyczajenie i nieświadome ciągłe powtarzanie. Poprzez naśladowanie osób dorosłych dziecko „samo zmierza do celu uzyskując dzięki temu nowy stosunek do otaczającej go przestrzeni. Następnie w podobny sposób opanowuje umiejętność mówienia, która jest podstawą myślenia”13.
Kolejnym okresem pierwszej fazy rozwojowej, trwającym pomiędzy trzecim a piątym rokiem życia jest okres fantazji. W tym czasie pojawiają się u dziecka nowe uzdolnienia jak dziecięca fantazja i pamięć. Dziecko za pomocą fantazji posiada zdolność przeobrażania i przemieniania rzeczy z otoczenia w inne oraz używania ich w trakcie zabawy niezgodnie z przeznaczeniem. W tym okresie dla zabawy charakterystyczne jest to, że pobudzana jest z przyczyn zewnętrznych, dlatego w otoczeniu dziecka powinny znajdować rzeczy proste i pierwotne w wyrazie aby dać dziecięcej fantazji pole do działania. Zabawa jest bardzo zmienna a stałym motywem zabaw są najczęściej wydarzenia codzienne, które dzieci chętnie naśladują
Dla trzeciego okresu fazy naśladownictwa, trwającego od piątego do siódmego roku życia, charakterystyczne jest tworzenie wyobrażeń i zabawa zaplanowana. W tym czasie bodźce do działania nie są wywoływane przez przedmioty lecz pochodzą od samego dziecka. Zabawa w dalszym ciągu polega na naśladowaniu świata ludzi dorosłych, ale zanim dziecko podejmie jakąś czynność w zabawie najpierw powstaje u dziecka obraz i wyobrażenie tego, co chce zrobić.
Druga faza rozwojowa nosi nazwę fazy autorytetu i trwa od siódmego do czternastego roku życia. Zadaniem pedagogiki waldorfskiej w tym okresie jest dostarczenie do procesu wychowawczego przeżyć artystycznych. W tym czasie najsilniejszy jest rozwój uczuciowy dziecka. Treści nauczania powinny być przedstawione w takiej formie, aby działały jednocześnie na uczucia, intelekt i wolę wychowanka. Bardzo ważną rolę w tym okresie spełnia autorytet nauczyciela lub innej konkretnej osoby, która „musi stanowić bezpośredni wzór duchowy, podług którego młody człowiek kształci swoje sumienie, przyzwyczajenia i skłonności, dzięki któremu ukierunkowuje się jego temperament, którego oczyma patrzy na świat”14.
Kolejna faza rozwojowa człowieka nosi nazwę fazy wolności. Faza ta rozpoczyna się wraz z osiągnięciem dojrzałości płciowej i trwa do dwudziestego pierwszego roku życia. W tej fazie akcent położony jest przede wszystkim na rozwój myślenia. Jest to czas intensywnego rozwoju zdolności intelektualnych i umiejętności abstrakcyjnego myślenia i uwewnętrznienia autorytetu.15


1.3.Charakterystyka przedszkola waldorfskiego

Pomimo tego, że każde przedszkole wladorfskie ma swój niepowtarzalny charakter i klimat to oparte jest na ogólnych zasadach pedagogicznych, którymi kierują się pedagodzy waldorfscy.
W przedszkolach waldorfskich duże znaczenie ma swobodna i spontaniczna zabawa, dlatego też jest to stały punkt każdego przedszkolnego dnia. W trakcie zabawy swobodnej każe dziecko może poświęcić się indywidualnej aktywności zgodnej z własnymi upodobaniami. Forma zabawy jest dowolna, dzieci mogą bawić się same lub z innymi, wykorzystując materiały dostępne w przedszkolu. Dzieci bawią się w grupach mieszanych wiekowo. Młodsze dzieci obserwują i uczą się od starszych, te zaś opiekują się i pomagają młodszym. Po czasie przeznaczonym na zabawę swobodną następuje sprzątanie, które rozpoczyna wychowawca sprzątając swoje miejsce pracy, a następnie zaczyna się sprzątanie sali, w które dzieci włączają się w różny sposób w zależności od wieku.
Pomiędzy czasem swobodnej zabawy w przedszkolu i ogrodzie odbywają się zajęcia wymagające spokoju i koncentracji. Rozkład dnia jest tak ułożony aby czynności wymagające skupienia, czyli okresy „wdechu”, i takie w których dziecko podążałoby swobodnie za swoimi impulsami, czyli okresy „wydechu”, odbywały się naprzemiennie. Do okresów „wdechu” można zaliczyć czas wspólnej zabawy rytmiczno-muzycznej, zajęcia manualne odbywające się w danym dniu, posiłki, słuchanie baśni, oglądanie teatrzyku lalkowego. Okres „wydechu” to czas swobodnej, spontanicznej zabawy w przedszkolu i na świeżym powietrzu. Zgodnie z naturą małego dziecka okresy „wydechu” są bardzo długie, a czas „wdechu” bardzo krótki, zachowana jest jednak równowaga między nimi.16
W przedszkolach waldorfskich dużo uwagi poświęca się na zabawy paluszkowe oraz rytmiczo-ruchowe zabawy zwane korowodami. Każdego dnia jest też czas na określone zajęcie artystyczne, jak na przykład: malowanie farbami akwarelowymi, muzykowanie, lepienie z wosku pszczelego czy filcowanie na mokro. Osoby prowadzące grupę łagodnie lecz konsekwentnie wyznaczają granice i wprowadzają zasady. Odbywa się to także poprzez dawanie przykładu własnym zachowaniem i bazowaniem na dużej zdolności naśladowania w wieku przedszkolnym. W placówkach waldorfskich unika się wyróżniania osiągnięć i oceniania, ponieważ tworzy to atmosferę niezdrowej konkurencji i rywalizacji. Zwraca się natomiast uwagę na poszanowanie i akceptację siebie i innych osób, podziw dla świata, szacunek dla pracy własnej i innych oraz tolerancję, także religijną.
Uderzającą cechą przedszkoli waldorfskich jest ich niepowtarzalny i charakterystyczny wystrój. Wnętrza urządzone są estetycznie i przytulnie a w salach przedszkolnych panuje domowa atmosfera. Każdy element wyposażenia i dekoracji jest starannie dobrany i dopasowany oraz wykonany z naturalnych materiałów. Kolorystyka ścian utrzymana jest w pastelowych i ciepłych barwach o odcieniu jasnoróżowym. Na sali przedszkolnej w widocznym miejscu znajduję się, zbudowany z chust i naturalnych materiałów przyrodniczych, kącik pór roku (fot. 1. i 2.). Kącik nawiązuje do tego co w danej porze dzieje się w świecie przyrody bądź jego treść i wystrój związane są z aktualnym świętem. Na chustach w pastelowych kolorach można znaleźć gałązki z baziami, kwiaty, nasiona o ciekawych kształtach, owoce, bukiety jesiennych liści, muszelki, korzenie o niepowtarzalnych kształtach a także atrybuty związane ze świętami jak pisanki czy bożonarodzeniowa szopka.

W przedszkolach waldorfskich dużą wagę przykłada się do zabawek, które są wykonane z naturalnych materiałów i cechują się dużą prostotą. Unika się zabawek plastikowych gdyż „plastik jako materiał, z którego wykonane są przedmioty codziennego użytku - zwierzęta, klocki, rośliny, auta- oszukuje zmysł dotyku”17. Na półkach przedszkolnych dominują zabawki drewniane, klocki z pociętych na talarki gałęzi, pieńki, deski, woreczki z piaskiem, klamerki do bielizny służące do konstruowania domków, koszyczki z szyszkami, kasztanami, żołędziami, orzechami, kamieniami, różnej wielkości chusty z kolorowych materiałów, opaski i możliwie proste i starannie wykonane lalki. Lalki uszyte są własnoręcznie przez przedszkolanki lub rodziców. Dzieci mogą wykorzystywać w zabawie także drewniane stojaki i krzesła. W kąciku kuchennym nie może zabraknąć drewnianych łyżek i widelców, deseczek, metalowych garnuszków, miseczek i talerzyków. Zabawki waldorfskie cechuje niezwykła prostota dlatego, że pedagodzy waldorfscy uważają, iż „należy dać dziecku możliwości używania wyobraźni do rozwoju wewnętrznej aktywności”18. Na półkach znajdują się też materiały do zajęć prowadzonych pod kierunkiem wychowawczyni. W koszyczkach znaleźć można białe i kolorowe runo owcze, małe ręczne krosna, przybory do szycia, nożyczki, farby do malowania, kredki z naturalnych materiałów, włóczki, bibułki, miękki wosk pszczeli do lepienia oraz wiele innych materiałów.


1.4.Rola rytmu w przedszkolu waldorfskim

Zarówno w szkołach jaki i przedszkolach waldorfskich plan zajęć i działań dydaktyczno- wychowawczych układany jest w oparciu o rytm występujący w przyrodzie. W biologii rytm oznacza „ okresowe natężenia procesów biologicznych i funkcji fizjologicznych u zwierząt i roślin”19. Rytm jest tam gdzie występują dwa biegunowe zjawiska i stanowi ciągłe przechodzenie między nimi. Człowiek oddycha w sposób rytmiczny, ludzkie serce bije zgodnie z właściwym sobie rytmem, słońce wschodzi i zachodzi w rytmie dobowym, pory roku powtarzają się po sobie. Rytm spotykany jest w przyrodzie prawie wszędzie i „każde ludzkie życie, życie każdej rośliny i każdego zwierzęcia wypełnione jest rytmami między narodzeniem się a śmiercią”20, tak więc „wszędzie tam, gdzie istnieje życie, istnieje rytm”21. Dlatego też „uwzględnienie rytmu życia odgrywa szczególnie ważną rolę w całym procesie wychowania i nauczania”22. Pod uwagę bierze się zarówno powtarzające się po sobie pory roku, miesiące, tygodnie jak i rytm dobowy i dzienny.
Każdy dzień w przedszkolu jest zupełnie inny jednak ma on wyraźną strukturę i jest zorganizowany rytmicznie. Zajęcia wymagające skupienia przeplatają się z czasem swobodnej zabawy, a taka naprzemienność zajęć określana jest jako zasada „wdechu i wydechu”. I choć przebieg dnia może być różny w zależności od przedszkola, godzin otwarcia placówki, uwarunkowań lokalowych, oczekiwań rodziców czy indywidualnych preferencji nauczycielki to zawsze należy dbać, aby układ zajęć powtarzany był codziennie i miał wyraźną strukturę. Powtarzane codziennie, w tej samej kolejności i w tych samych warunkach czynności stanowią dla dziecka punkty orientacyjne, dają poczucie bezpieczeństwa i radość z przeżywania rzeczy już znanych.23 Z czasem dzieci stają się pewne, że dzisiejszy dzień jest taki jak wczorajszy i że jutro w przedszkolu też tak będzie. Codziennie powtarzany rytm dnia przedszkolnego „staje się przyzwyczajeniem, staje się osłoną” a „im bardziej wyrabiamy w dziecku żywe, dobre przyzwyczajenia, tym pewniej stają się one osłoną i tym mniej potrzebne będą pouczające słowa”24.
Również każdy tydzień cechuje się stałym i niezmiennym rytmem. Poza zajęciami wykonywanymi codziennie są również takie, które są przypisane do danego dnia w tygodniu. Dzięki temu dzieci uczą się kojarzyć upływający czas z konkretnymi czynnościami. Takimi zajęciami przypisanymi do konkretnego dnia w tygodniu mogą być malowanie farbami wodnymi, lepienie z wosku pszczelego, zajęcia eurytmiczne, pieczenie bułeczek czy prace porządkowe. Wymienione działania artystyczne odbywają się w trakcie zabawy swobodnej i nie ograniczają jej. Dziecko, jeśli chce, może w danym dniu uczestniczyć w prowadzonych przez nauczyciela zajęciach.
Praca z dziećmi wyznaczona i podporządkowana jest wydarzeniom i zmianami w przyrodzie jakie przynoszą kolejne pory roku. Prócz kolejno zmieniających się pór roku, ważną rolę spełniają także święta chrześcijańskie. Na szczególna uwagę zasługują cztery doroczne święta, a mianowicie: obchodzone w trzy dni po najkrótszym dniu w roku, Boże Narodzenie, Wielkanoc, która jest świętem ruchomym przypadająca w niedziele po wiosennym zrównaniu dnia z nocą oraz po fazie pełni Księżyca, dzień świętego Jana Chrzciciela, obchodzony w trzy dni po najdłuższym dniu w roku, oraz święto Archanioła Michała obchodzone kilka dniu po równonocny jesiennej. Prócz tych czterech dorocznych świąt głównych odbywają się święta mniejsze takie jak: święto plonów, dzień świętego Marcina, uroczystość Świętego Mikołaja, święto Trzech Króli, święta jare czyli wiosenne. Każde ze świąt dzięki piosenkom, tradycjom, zabawom, dekoracjom ma odrębna atmosferę i specyficzny nastrój.25 Z każdym rokiem dzieci na nowo głęboko przeżywają i doświadczają nastroju świątecznego a „największą wartość upatruje się w radosnej, naturalnej atmosferze twórczej, w której- niezauważalnie dla dzieci- zasiewa się ziarno głębokiego szacunku i wdzięczności”26.
Jedną z najważniejszych zasad pedagogiki waldorfskiej jest wykorzystanie i uwzględnianie rytmu dziennego, tygodniowego i rocznego. Rytm i powtarzanie stanowią istotne i ważne elementy uwzględniane w wychowaniu dzieci w przedszkolach waldorfskich.


1.5.Znaczenie przykładu i naśladowania w przedszkolu waldorfskim

W czasie od narodzenia aż do siódmego roku życia dzieci muszą zdobyć i opanować trzy specyficzne, ludzkie umiejętności. Najpierw uczą się chodzić w pozycji wyprostowanej, następnie opanowują mówienie na podstawie którego kształtuje się umiejętność myślenia. Tych wszystkich czynności dzieci mogą nauczyć się tylko w kontakcie z innym człowiekiem, ponieważ „człowieczeństwa można nauczyć się tylko od ludzi.”27. Dlatego też w przedszkolach waldorfskich, oprócz rytmu ważnymi elementami w wychowaniu małego dziecka są przykład i naśladowanie.
W tym okresie przedszkolnym dzieci naśladują prawie wszystko co dzieje się w ich otoczeniu. Rudolf Steiner pisał: „Istnieją dwa magiczne słowa, które mówią, jak dziecko włącza się w swoje otoczenie. Są nimi przykład i naśladowanie. Grecki filozof Arystoteles nazwał człowieka najbardziej naśladującym pośród zwierząt; do żadnego okresu życia nie pasuje ta sentencja bardziej niż do czasu dzieciństwa przed zmianą zębów. Dziecko naśladuje to, co zachodzi w jego otoczeniu fizycznym, a jego narządy fizyczne naśladując przybierają formy, które już im pozostają”28.
W wieku przedszkolnym „dziecko uczy się właśnie nie poprzez pouczanie, tylko poprzez naśladowanie”29. Dzieci naśladują wszystkie zdarzenia z otoczenia i wykorzystują je w zabawie naśladowczej. Często wśród dzieci dominują zabawy „w lekarza”, „zakupy w hipermarkecie” czy „gotowanie”. Aby dać dziecięcej zabawie odpowiedni impuls dorosły powinien wykonywać sensowne działania. W przedszkolu waldorfskim do takich działań należy na przykład: szycie ubranek dla lalek, naprawianie zabawek czy przygotowania do świat. Należy dać dzieciom możliwość naśladowania zdrowych, dobrych przykładów i zostawić im zupełną swobodę naśladowania. Dzieci naśladują także ruchy, śpiew, zabawy paluszkowe wykonywane w trakcie rytmiczno-muzycznej zabawy zwanej korowodem i podczas innych zajęć przedszkolnych. W zabawie swobodnej jest czas na ćwiczenie, fantazyjne ubarwianie w swojej aktywności i przeżywanie uprzednio zaobserwowanych zajęć dorosłych. Prócz zewnętrznych czynności wychowawcy dzieci odczuwają i naśladują stany emocjonalne osób dorosłych. Kiedy wychowawca jest radosny bawiące się obok dzieci przejmują jego dobry nastrój. Gdy natomiast zdarzy się, że nauczyciel jest smutny, zły lub zatroskany, odczucia te przepełnią także dzieci. Rudolf Steiner w trakcie wykładów wygłoszonych w Oksfordzie w roku 1922 mówił: „Dziecko, które dorasta obok dorosłego, naśladuje jednak nawet najlżejsze fizyczne stany wychowawcy. Kieruje się całkowicie wyrazem jego twarzy, tym, co postrzega, jego pełnym zatroskania sposobem mówienia, pełnym zatroskania sposobem odczuwania- przecież jest na wskroś narządem zmysłowym. (...). Dziecko przejmuje wewnętrzny gest, wewnętrzną mimikę, co objawia się suchością ust, gorzkim posmakiem. W całym organizmie dziecka, w jego konstytucji, rozwija się odbicie fizycznych doznań dorosłego”30.
Istotnym zadaniem dorosłych jest dbanie o to, „by w otoczeniu dziecka nie działo się nic, czego nie wolno mu było naśladować”31. Ważne jest także aby w tym okresie nie hamować naturalnego pędu do naśladowania ponieważ „wolnym człowiek staje się tylko wtedy, gdy najpierw jako dziecko naśladował możliwie jak najintensywniej”32.


1.6.Rola wychowawcy w przedszkolu waldorfskim

Skoro w wychowaniu dziecka w wieku przedszkolnym bardzo istotne są przykład i naśladowanie to do zadań wychowawcy w tym czasie należeć będzie przede wszystkim dawanie dobrego wzoru do naśladowania. W obecności dzieci, w trakcie zabawy swobodnej nauczyciel powinien wykonywać konkretne i przydatne zajęcie. Do zadań wychowawcy należy też inicjatywa działania, radość z jego wykonywania, uwaga i skupienie, staranność i skrupulatność przy wykonywaniu nawet najprostszych czynności. Dzieci przejmują zaangażowanie dorosłego w pracę i wykorzystują entuzjazm i staranie w zabawie a w dalszym życiu w pracy zawodowej. Wychowawcy powinni „być ludźmi zmierzającymi wytrwale do wzrostu własnego poczucia odpowiedzialności” a także „ludźmi, którzy w pogłębianiu rozszerzaniu swoich uzdolnień i umiejętności w dziedzinie artystycznej i praktycznej zachowują trwałą zdolność do wewnętrznego rozwoju.”33. Nauczyciel powinien więc dbać o swój rozwój i samowychowanie i samokształcenie. Swoim zachowaniem, stosunkiem do drugiego człowieka, mową, gestami, sposobem reagowania wpływa w każdej chwili na kształtowanie się postaw i nawyków u dzieci. Prócz tego bardzo istotny jest pełen miłości i akceptacji stosunek do dziecka, który umożliwia pełen kontakt z wychowankiem oraz ma działanie terapeutyczne.34
W pedagogice waldorfskiej prócz odpowiedniego wykształcenia i wiedzy nauczyciel powinien cechować się przede wszystkim wdzięcznością i miłością. „Wdzięczność jest przede wszystkim tym podstawowym nastrojem, który powinien przenikać nauczyciela, wychowawcę, gdy ma on do czynienia z rozwojem dziecka, w pierwszej epoce jego życia”35. Nauczyciel powinien wszelkie czynności wykonywać z wdzięcznością i tak samo przyjmować każde dziecko z jakim przyjdzie mu pracować, nawet to trudne i niesforne. W późniejszym czasie, po okresie zmiany zębów aż do osiągnięcia dojrzałości płciowej do wychowania dochodzi nowy element- miłość. W tym czasie „nie wniknie w dziecko swym działaniem nic, co w nauczycielu nie wpływa z miłości do samego działania wychowawczego” a „to co nauczyciel czyni z miłością, dziecko odczuwa w tym okresie życia jako coś, co musi sobie przyswoić, by być człowiekiem”36 .
W procesie edukacyjnym i w wychowaniu nauczyciel pełni rolę służebną. Pedagogika waldorfska uczy pokory, wyrzeczenia się siebie a nauczycielowi „nigdy nie wolno chcieć uczynić z dzieci obrazu samego siebie”37. Wychowawca ma nad wychowankiem przewagę z racji pozycji zawodowej, doświadczenia życiowego, wiedzy, pewnych umiejętności lecz należy pamiętać, że w indywidualności dziecka ukryty jest człowiek, który może potencjalnie przewyższać dorosłego. Ta indywidualność to „ nieśmiertelna jaźń, której pełny rozwój stanowi cel wychowania i nauczania; z racji swych somatyczno- psychicznych uwarunkowań potrzebuje wsparcia w tym rozwoju ze strony rodziców i opiekunów”38. Zadaniem osób dorosłych jest dostrzeżenie ogromu możliwości jakie stoją jeszcze przed dzieckiem, uwierzenie w nie, umiejętne ich rozbudzanie i stymulowanie do rozwoju.
W pedagogice waldorfskiej wychowanie podniesione zostało do rangi sztuki i jest często nazywane „sztuką wychowania”. Sztuka wychowania polega na tym, „aby działania pedagogiczne– właściwe dla uczestniczący w nich indywidualności i warunków, w jakich żyją– były procesem twórczym opierającym się na darze obserwacji i powstającym za każdym razem zupełnie na nowo z żywych i całkowicie niepowtarzalnych sytuacji, jakie wyłaniają się ze współistnienia osobowości nauczyciela i jego wychowanków”39. Nauczyciel w procesie wychowania pełni rolę artysty, powinien więc być twórczy i kreatywny.
W 1919 roku, przed otwarciem pierwszej szkoły waldorfskiej w Stuttgarcie, Rudolf Steiner wygłosił cykl wykładów skierowanych do nauczycieli. Niezwykle ważne i aktualne aż do dziś są słowa kończące ostatni wykład: „Potrzeba fantazji, zmysł prawdy, poczucie odpowiedzialności, są to trzy siły, które są nerwami pedagogiki. Ten, kto chce przyjąć w siebie pedagogikę, niech wpisze sobie jako motto następujące słowa:

„Przenikaj się siłą fantazji,
miej odwagę do prawdy,
ostrz swoje poczucie odpowiedzialności”40.


2. Teatrzyk lalkowy w przedszkolu waldorfskim


2.1. Znaczenie teatrzyku lalkowego dla dzieci w wieku przedszkolnym

Już w starożytnym Egipcie teatr lalkowy cieszył się wielką popularnością. Stamtąd zawędrował do wielu krajów azjatyckich i europejskich. W Polsce początki teatrzyku lalkowego wiążą się z tradycją szopek Bożonarodzeniowych. Tradycja polskiego teatru rozkwitła w XVII wieku, kiedy to popularnością cieszyć się zaczął teatr uliczny i dworski teatr lalkowy. Bardzo ważną rolę spełniał teatr lalkowy w okresie niewoli dzięki możliwości wystawiania przedstawień w języku polskim.41
W dzisiejszych czasach teatr lalkowy nie jest już tak popularny jak w poprzednich epokach. Został on poniekąd zastąpiony przez kino, telewizję i Internet. Jednak w wielu przedszkolach waldorfskich stanowi stały, nieodzowny element dnia. Pedagodzy waldorfscy wiedzą, że „współcześnie wciąż rośnie znaczenie teatrzyku lalek w wychowaniu. Ma on nawet określone pedagogiczne zadanie do spełnienia”42.
Rozliczne możliwości, jakie daje teatrzyk lalkowy, zarówno jeśli chodzi o dobór materiału jak i możliwości scenograficzne czy wykonanie lalek, sprawiają, że od dzieciństwa zapada nam w pamięć ten pierwszy kontakt z kulturą teatru. Wrażliwość i bogactwo dziecięcej wyobraźni pozwalają na dostrzeżenie w przedmiotach codziennego użytku postaci lub zwierząt, które mogą brać udział w inscenizacjach. Dzieci bardzo lubią zabawę w teatrzyk, chętnie biorą udział w przygotowaniach do wystawiania spektaklu, nabierają doświadczeń o charakterze społecznym, uczą się pracy w grupie, zdobywają wytrwałość w działaniu, aktywnie spędzają czas.43 Jeśli forma teatrzyku lalkowego będzie zgodna z zasadami pedagogiki waldorfskiej, wtedy „stanie się on czymś więcej aniżeli wypełnianiem wolnego czasu: będzie stymulował rozwój”44. Bajka opowiedziana czy odegrana przy użyciu najprostszych lalek bądź marionetek wzbogaca słownictwo, obrazy z bajek i teatrzyków przekazują ukrytą mądrość. Prawidłowo budowane zdania i bogactwo obrazów epickich stanowią najważniejszy stymulator mowy. Natomiast „zdrowy rozwój czynności mówienia prowadzi ku czynnością myślenia”45. Podczas oglądania dobrze przygotowanego teatrzyku lalkowego rozwija się wyobraźnia i kreatywność dziecka, prosto lecz starannie wykonane lalki stymulują dziecko do aktywności wewnętrznej i pobudzają siły fantazji. Dzieci poprzez naśladowanie przedszkolanki uczą się wykorzystania prostych rzeczy, jak kawałki drewna, płachetki materiału, szyszki, do swobodnej zabawy oraz tworzenia własnych „teatrzyków”.


2.2.Rodzaje teatrzyku lalkowego w przedszkolu waldorfskim

W przedszkolu waldorfskim najczęstszym rodzajem teatrzyku jest teatr lalek stojących poruszanych rękoma od zewnątrz i przedstawienia z udziałem marionetek. Marionetki nie są brane do rąk lecz są poruszane od góry za pośrednictwem sznureczków. W grupie dzieci sześcioletnich i siedmioletnich można wprowadzić zabawę i teatrzyk z udziałem pacynek, które poruszane są ręką animatora od środka. Zwierzątka, lalki, marionetki, pacynki uszyte są ręcznie przez nauczyciela. Czynności te wykonywane są przy dzieciach. Kiedy dzieci widzą, że przedszkolanka wykonuje potrzebne jej do teatrzyku postacie „kształtuje się w nich określona postawa życiowa: kiedy człowiek czegoś potrzebuje, może to sobie zrobić”46.
Do teatrzyku lalek stojących używamy stabilnych lalek stojących na kolumience składających się najczęściej z głowy i korpusu. Można również wykonać lalki bardziej skomplikowane z dobrze zaznaczoną budową anatomiczną, ramionami, dłońmi, włosami. Należy jednak pamiętać, że im prostsza lalka tym bardziej pobudza w dziecku fantazję i własne wyobrażenia. Twarz lalki stojącej powinna być lekko zaznaczona i pozbawiona mimiki. Istotę danej postaci można przedstawić w barwie szat. np. dla króla odpowiednia będzie szata w kolorze złocistym, dla pastuszka natomiast odcienie brązu i zieleni (fot. 3). Podczas szycia i przygotowywania teatrzyku należy z szacunkiem i delikatnością obchodzić się z lalkami ponieważ „lalka jest obrazem człowieka”47. Ważne jest aby zachować odpowiednie proporcje ciała, proporcje między poszczególnymi postaciami jak również między postaciami ludzkimi a zwierzętami. Głowę i korpus najprościej przygotować z białego runa owczego, włosy z kolorowego gręplowanego runa a szaty z kawałków materiału lub filcu. Jeśli chcemy wykonać lalki z ramionami, dłońmi, zaznaczonymi rysami twarzy wtedy warto zaopatrzyć swój warsztat w drucik kreatywny, bandaż elastyczny i jasnoróżowy trykot. Zwierzątka do teatrzyku najprościej uformować z białego lub kolorowego gręplowanego runa owczego.48 Nie są one jednak zbyt trwałe więc jeśli dysponujemy czasem i możliwościami można wystrugać je w drewnie lub zrobić na drutach.

W teatrzyku marionetkowym postacie poruszane są za pomocą odpowiednio przytwierdzonych sznureczków. Służące do manipulowania sznureczki przytwierdzamy do głowy, dłoni i pleców marionetki (fot. 4). Szaty, najczęściej luźne pelerynki lub tuniki najlepiej wykonać z jedwabiu, chustki i narzuty można uszyć z półprzeźroczystej żorżety. Odpowiednio dobrane barwy szat i sposób poruszania poszczególnych postaci biorących udział w przedstawieniu ukazują istotę ich charakteru. Aby przygotować marionetki musimy zaopatrzyć się cienkie jednobarwne materiały z jedwabiu, jednobarwne, cienkie żorżety jedwabne, w pastelowych barwach runo owcze białe i kolorowe, jasnoróżowy trykot, bandaż elastyczny, sznurek.



Innym rodzajem teatrzyku, przeznaczonym dla dzieci starszych, jest przedstawienie z udziałem pacynek (fot. 5). Pacynki można wykonywać w dwojaki sposób: głowę można uzyskać z trykotu wypełnionego owczym runem a charakterystyczne cech postaci wyrazić poprzez fryzurę i szatę, lub z masy papierowej i nadać jej indywidualne cechy poprzez modelowanie.
Dokładny i szczegółowy opis wykonania lalek stojących, marionetek, pacynek i zwierzątek można znaleźć w książce F. Jaffke „Teatrzyk lalkowy w przedszkolu waldorfskim” oraz F. Jaffke „Zabawki z naturalnych materiałów”.

2.3.Forma i treść teatrzyków lalkowych w przedszkolu waldorfskim

Teatrzyk lalkowy lub opowiadana bajka są niezmiernie ważnymi punktami programu dnia w każdym przedszkolu waldorfskim. Forma teatrzyku zależy od wieku i charakteru grupy przedszkolnej oraz od inwencji twórczej osoby przedstawiającej a „dobry teatrzyk na stole jest zawsze teatrzykiem autorskim”49. Treść teatrzyku lalkowego związana jest z porami roku i aktualnymi świętami. Najczęściej w przedszkolach waldorfskich opowiada się lub przedstawia w formie teatrzyku baśnie. Dla najmłodszych widzów i słuchaczy najodpowiedniejsze są krótkie i proste baśnie braci Grimm, takie jak: Czerwony Kapturek, Jaś i Małgosia, O wilku i siedmiu koźlątkach, Pani Zima, Żabi król czy Słodka zupa. Często korzysta się też ze starych ludowych baśni narodów słowiańskich. Znane baśnie literackie Hansa Christiana Andersena można przeznaczyć dla dzieci starszych.
Tę samą baśń należy opowiadać lub przedstawiać w formie teatrzyku przez dłuższy czas, o tej samej porze i w miarę możliwości używając tych samych słów. Baśnie nie powinny być zbyt długie ponieważ dzieci w wieku przedszkolnym nie potrafią jeszcze koncentrować uwagi na dłuższy czas. Należy wystrzegać się przerywania opowiadania lub wystawiania teatrzyku lalkowego gdyż dziecko gubi wówczas całościowy sens obrazu. Nie wskazane jest również dzielenie spektaklu na odcinki. 50
Baśnie są bardzo potrzebne dzieciom ponieważ upraszają wiele sytuacji, występujące w nich postacie są zawsze jednoznacznie określone, konkretna postać jest albo dobra albo zła, a dzieci w dzisiejszych czasach potrzebują jednoznaczności, przejrzystości i prostoty. Baśnie przekazują dzieciom wzory zachowań, przenoszą je w inny świat, dają możliwość utożsamiania się z postaciami, mogą pomóc dziecku odnaleźć właściwy kierunek w życiu. Baśnie są ciągle aktualne, „są bowiem tak pełne życia jak samo życie, tak stare jak starcy, tak młode jak dzieci, ta okrutne jak nasza głupota i tak mądre jak mądrość, której poszukujemy”51.

2.4.Scena i oświetlenie w teatrzyku lalkowym

W warunkach przedszkolnych najlepszą, a tym samym łatwo dostępną i ekonomiczną sceną do teatrzyku lalek stojących i marionetek, jest scena otwarta przygotowana z blatu stołu. Dlatego też w kręgach przedszkolanek waldorfskich teatrzyk lalkowy nazywany jest często „teatrzykiem stolikowym”. Wysokość stolika powinna być tak dostosowana aby każde dziecko widziało rozgrywające się przedstawienie. W przypadku grup mieszanych wiekowo, a co za tym idzie zróżnicowanych pod względem wzrostu, warto część dzieci posadzić w dwóch lub więcej rzędach i wykorzystać krzesła bądź ławkę. W teatrzyku marionetkowym powierzchnia sceny powinna znajdować się na takiej wysokości, aby animator mógł w postawie wyprostowanej, z ramionami lekko zgiętymi, i opuszczonymi w dół swobodnie poruszać marionetkami.
Przygotowanie sceny rozpoczyna się od rozpostarcia na stole jednobarwnej dużej i grubej chusty o kolorze dopasowanym do treści teatrzyku, pory roku czy aktualnego święta. Tak na przykład do przygotowania teatrzyków o „Królu Kartoflanym” czy „Jarzębinka” prezentowanych w porze jesiennej warto użyć do nakrycia blatu chusty o kolorze brązowym, natomiast w teatrzyku „O gąsienicy, która stała się motylem” wykonywanym wiosną użyjemy chusty zielonej.
Następnie za pomocą innych chust, najlepiej z naturalnych materiałów w pastelowych odcieniach, pniaczków, gałązek, szyszek, kamieni, muszelek budujemy krajobraz odpowiedni do treści przedstawienia. W teatrzyku marionetkowym należy zwrócić uwagę aby pozostawić dość miejsca między poszczególnymi konstrukcjami aby móc swobodnie prowadzić marionetki. Aby stworzyć wrażenie zamkniętej przestrzeni scenicznej ustawiamy w miejscu wolnych miejsc tyłu listwę z przytwierdzonymi drzewami lub chustami. Dekoracje tworzymy w obecności i przy pomocy dzieci. Kiedy scena jest gotowa, a wszystkie rekwizyty znajdują się w odpowiednim miejscu wszystko nakrywamy dużą lecz delikatną, jedwabną chustą. Powolne powstawanie sceny z przedmiotów dostępnych w przedszkolu stymuluje siły twórcze dzieci, sprawia wiele radości, rozbudza ochotę aby w zabawie naśladowczej tworzyć własne krajobrazy i teatrzyki. Jeśli przez dłuższy czas powtarzamy to samo przedstawienie, wtedy powinno się codziennie wykonywać całą scenę na nowo i rozbierać ją po widowisku.52
Scena powinna być dobrze doświetlona, aby rozgrywające się przedstawienie było widoczne dla dzieci. Przy ustawianiu oświetlenia zadbać o to aby światło nie świeciło bezpośrednio w oczy dziecięcej widowni. Ilość lamp i żarówek zależy od wielkości i jasności pomieszczenia przedszkolnego. Zazwyczaj aby doświetlić scenę w przedszkolu wystarczy jedna lampka. Aby wprowadzić baśniowy nastrój warto zapalić z boku świeczkę lub latarenkę.


2.5.Rola animatora i muzyka w teatrzyku lalkowym

Osoba wystawiająca przedstawienie, w tym przypadku najczęściej przedszkolanka lub pomagające jej dzieci powinny stać za stołem. Aby nie zakłócić harmonii barw całej sceny osoba wykonująca teatrzyk podczas spektaklu powinna być ubrana w luźną bluzę lub szatę z jednobarwnego, delikatnego materiału. Animator lub animatorzy są widoczni dla publiczności i stanowią nierozłączną część wydarzeń scenicznych. Nieprzerwana obserwacja całości zdarzeń, zarówno tych które rozgrywają się na scenie, za kulisami czy przy zmianie dekoracji, „wpływa harmonizująco na rozwój dziecka, jako że procesy zachodzące w ciele, w duszy oraz procesy duchowe są w tym wieku jeszcze ściśle ze sobą powiązane”53. Wyjątkiem jest tutaj teatrzyk z udziałem pacynek, przeznaczony dla dzieci starszych, w którym animator wycofuje się z rozgrywających się zdarzeń i jest całkowicie ukryty.
Przedstawienie rozpoczyna się od zdjęcia delikatnej chusty przykrywającej scenę. Aby wprowadzić odpowiedni nastrój podczas odsłaniania chusty można grać na harfie, lirze lub cymbałkach. Zamiast gry na instrumencie można zanucić krótką, wyciszająca piosenkę. Wtedy wśród dzieci zapanuje cisza a uwaga skupi się na tym co dzieje się na scenie. Należy pamiętać aby rozpocząć wątek opowieści po dźwiękach muzyki bowiem jednoczesność słowa i muzyki może działać na małe dzieci drażniąco i rozpraszająco. Dodatkowe efekty akustyczne takie jak na przykład: tętent kopyt, pukanie, stukanie czy odgłosy zwierząt nie są potrzebne ponieważ zakłócają odbiór i rozpraszają uwagę dzieci.
Ruchy animatora powinny być pozbawione pośpiechu, delikatne, spokojne i harmonijne. Przy wprowadzaniu na scenę poszczególnych postaci, biorących udział w teatrzyku lalek stojących, należ starać się aby lalki poruszały się powoli i spokojnie, aby zanadto nie podskakiwały i podrygiwały, ponieważ „każdy ruch lalki znajduje swoje odzwierciedlenie w duszach patrzących dzieci”54. Jeśli w przedstawieniu biorą udział zwierzęta należy zwrócić uwagę aby poruszały się w sposób ja najbardziej zbliżony do naturalnego. W teatrzyku marionetkowym ważne jest aby podczas wprowadzania marionetek na scenę wchodziły od razu całe postacie. W trakcie poruszania marionetki powinny zachowywać kontakt ze sceną a nie „unosić” się w powietrzu. Zarówno w teatrzyku lalek stojących jak i marionetek należy starać się aby zharmonizować ruchy animatora z wymawianymi słowami. Jeśli w przedstawieniu bierze kilka dorosłych osób wtedy jedna z nich może pełnić funkcję narratora. Osoba będąca narratorem jest także częścią obrazu scenicznego i siedzi z boku, obok sceny. Narrator powinien dopasować i zsynchronizować słowa do akcji rozgrywającej się na scenie. W teatrzyku lalkowym wystawianym w przedszkolu nie jest konieczne opowiadanie z podziałem na role czy mówienie różnymi głosami. Ważne jest aby mówić w sposób równomierny, choć nie jednostajny, zwracać uwagę na właściwy oddech, starannie i poprawnie wymawiać słowa i zdania. Po zakończeniu spektaklu scenę nakrywamy delikatną chustą. Również tej czynności towarzyszą dźwięki muzyki lub śpiew, będące sygnałem zakończenia teatrzyku.55
Najpiękniej udekorowana scena, najstaranniej przygotowane lalki i marionetki, wspaniała oprawa muzyczna i oświetlenie nie stworzą prawdziwego teatrzyku dla dzieci w sytuacji gdy animator nie będzie czerpał satysfakcji z prowadzenia przedstawienia. Jeśli przedszkolanka będzie czerpała zadowolenie z przygotowania i wystawiania teatrzyku wtedy jego oglądanie sprawi dzieciom radość i będzie stymulowało ich wszechstronny rozwój.

2.6. Teatrzyk lalkowy a telewizja

Charakterystyczne dla licznych filmów, programów telewizyjnych i gier komputerowych szybkie tempo następowania po sobie obrazów i tekstów uniemożliwia „uchwycenie”, a tym samym uczenie się prezentowanych treści. Prowadzi to do hamowania i ubożenia kreatywnych aktów poznawczych, ograniczenia możliwości stawiania pytań, rozwijania własnych niepowtarzalnych sposobów widzenia i rozumienia postrzeganych rzeczy oraz braku krytycznego dystansu. Dzieci, wskutek zawrotnej szybkości, z jaką prezentowane są obrazy i tematy, nie są w stanie zrozumieć większości filmów, spotów reklamowych czy innych programów. Gorączkowe tempo akcji wielu filmów animowanych i gwałtownie zmieniające się spoty reklamowe przeciążają wizualne, motoryczne i kognitywne możliwości młodych widzów.56
W przeciwieństwie do obrazów emitowanych w telewizji w teatrzyku lalek obrazy nie umykają po ułamku sekundy. Przejrzysty tok zdarzeń, spokojne tempo i proste lalki sprawiają, że dzieci mogą się rzeczywiście utożsamiać się z każdym ruchem i każdą sceną.57 Przedstawienie lalkowe utrzymuje dzieci w stanie oczarowania, głębokiego zaangażowania a wręcz zanurzenia w opowiadana historię. Widzą one poruszające się lalki i wkraczają w świat, który niesie ze sobą opowiadana historia. To co rozgrywa się między marionetkami, bieg wydarzeń i koleje losu stają się dla dziecka obrazem rzeczywistości dlatego, że „zakres teatru lalek jest równie bogaty i wieloaspektowy jak samo życie”58. Z drugiej strony telewizja atakuje dzieci szeroką gamą obrazów i zdarzeń, które są reprodukcja zdarzeń zachodzących w znacznym oddaleniu lub są niemożliwe w rzeczywistości. Wiele technicznych trików, animacji i efektów specjalnych w filmach rysunkowych dla dzieci nie ma miejsca w realnym życiu. 59
Dzieci, które często oglądają telewizję maja problemy z włączaniem się w zabawę swobodną natomiast “małe dzieci, które rzadko się stykają z telewizją lub w ogóle nie mają do niej dostępu, łatwiej zachowują fantazję w zabawie i same potrafią stworzyć sobie jej namiastkę”60.


Zakończenie

Teatrzyk lakowy w rozwoju małego dziecka pełni bardzo doniosła rolę. Jest swoistym drogowskazem w wyborze właściwego postępowania w życiu. Sposób przedstawiania, powoli poruszające się lalki lub marionetki, powtarzanie tego samego teatrzyku przez kilka dni pozwalają przedszkolakowi dobrze zrozumieć i przeżyć jego treść, w przeciwieństwie do szybko umykających obrazów na ekranie telewizora. Pastelowe kolory marionetek i lalek, delikatne ruchy animatora, gra na lirze wprowadzają dziecko w magiczny świat, sprzyjające jego wewnętrznemu wyciszeniu i uspokojeniu a także skłaniają do refleksji i głęboko pozostają w pamięci.
Inscenizacje lalkowe tworzone codziennie przez nauczycielkę z użyciem najprostszych przedmiotów pobudzają w dziecku siły fantazji, sprzyjają rozwojowi kreatywności i pokazują jak zrobić „coś z niczego”. Ważne są także dla nawiązywania kontaktów, pracy grupowej, wzmacniania więzi między poszczególnymi członkami grupy przedszkolnej i nauki poszanowania dla pracy innych.



Bibliografia

Calgren F., Klingborng A., Wychowanie do wolności Pedagogia Rudolfa Steinera Obrazy i relacje z międzynarodowego ruchu szkół steinerowskich, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010

Esterl A., „Dzieci potrzebują baśni”, Wydawca niemiecki Internationale Vereinigung der Waldorfkindergarten e.V.

Głażewski M., O witalności szkoły, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Im. Tadeusza Kotarbińskiego, Zielona Góra 1996

Jaffke F., Święta przez cały rok, Wydawnictwo Genesis, Gdynia 1996

Jaffke F., Teatrzyk lalek w przedszkolu waldorfskim, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2011

Jaffke F., Zabawa i praca w przedszkolu waldorfskim, Wydawnictwo Spektrum, Warszawa 2011

Jaffke F., Zabawki z naturalnych materiałów, Wydawnictwo Genesis, Gdynia 1995

Kiersh J., Pedagogika waldorfska Wprowadzenie do pedagogiki Rudolfa Steinera, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2008

Kowalewska B., Mam czas dla dziecka, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2011

Kowalewska B., Teatrzyk na stole, Sztuka Wychowania wokół Pedagogiki Waldorfskiej nr 6, s. 9-13

Kugelgen H., „O przedszkolach waldorfskich”, Fundacja „Pryzmat”, Olsztyn 1991

Large M., Zdrowe dzieciństwo bez telewizora i komputera, Świat Książki, Warszawa 2006

Łąkowski R., Encyklopedia Powszechna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987

Misiurska A., Zróbmy teatrzyk lalkowy, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991

Rittelmeyer Ch. , Dzieciństwo w opresji. Pomiędzy przemysłem kulturowym a technokratycznymi reformami szkolnictwa, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009

Sikorska I., Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym Stymulujące wartości wybranych systemów edukacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010

Steiner R., Duchowe Podstawy sztuki wychowania, Wydawnictwo Genesis, Gdynia 2005

Steiner R., Ogólna wiedza o człowieku jako podstawa pedagogiki, Wydawnictwo Genesis, Gdynia 2008

Steiner R., Sztuka wychowania metodyka i dydaktyka, Wydawnictwo Genesis, Gdynia 2005

Steiner R., Wychowanie z punktu widzenia wiedzy duchowej, Wydawnictwo Spektrum, Warszawa 1992

Steiner R., Zagadnienie wychowania jako zagadnienie społeczne, Wydawnictwo Genesis Gdynia 2004

Wasiukiewicz J., Pedagogika waldorfska w teorii i praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002

Wyświetleń: 0


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.