EDUKACJA ZDROWOTNA

„Co nam mówią etykiety produktów spożywczych”
Etykieta jest podstawową formą przekazu informacji o produkcie dla konsumenta, w której producent informuje, z jakich surowców powstał dany wyrób, jaka jest jego trwałość i wartość odżywcza. Wszystkie informacje umieszczone na opakowaniu, określa się mianem oznakowania produktu, które podlega szczegółowym regulacjom prawnym.
Celem znakowania żywności jest podanie informacji, które mogą mieć wpływ na wybór produktu przez konsumenta, biorącego pod uwagę właściwości żywieniowe oraz parametry handlowe.
W ślad za postępem technologicznym, rosną oczekiwania konsumentów w zakresie pełnej informacji o środku spożywczym. Związane jest to ze stosowaniem coraz większej liczby substancji dodatkowych, nowymi procesami pozyskiwania żywności i jej przetwórstwa. Dlatego też organizacje konsumenckie, są często inicjatorami zmian regulacji prawnych. Niemal każdego dnia większość z nas kupuje produkty spożywcze, które składają się na całodzienny jadłospis. Aktualnie, w dobie narastającego w społeczeństwie problemu nadwagi i otyłości etykiety produktów mogą być pierwszym ogniwem do zmiany nawyków żywieniowych.
1. Wymagania prawne znakowania
Podstawowe przepisy krajowe dotyczące znakowania żywności to:
– Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia
(Dz.U. Nr 171, poz. 1225),
– Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 lipca 2007 r. w sprawie znakowania środków spożywczych (Dz.U. Nr 137, poz. 966),
– Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie znakowania żywności wartością odżywczą (Dz.U. Nr 137, poz. 967).
Regulacje prawne ustalają pewne granice, poza które umieszczane na opakowaniach informacje nie mogą wykraczać. Podstawową kwestią jest zakaz
podawania informacji, które mogłyby wprowadzać konsumenta w błąd w zakresie charakterystyki produktu, np: nie można na opakowaniu napisać „naturalny, świeży sok jabłkowy”, podczas gdy chodzi o sok otrzymany przez dodanie wody do zagęszczonego koncentratu.
Ponadto oznakowanie produktu nie może przypisywać środkowi spożywczemu działania lub właściwości, których produkt nie posiada oraz nie może sugerować, że produkt ma szczególne właściwości, jeżeli takie właściwości
posiadają wszystkie podobne środki spożywcze. W myśl tego zapisu niedozwolone są informacje typu „prawdziwe masło”, „mleko zawierające wapń”.
Kolejnym bardzo ważnym warunkiem znakowania jest zakaz przypisywania produktowi właściwości zapobiegania chorobom bądź ich leczenia, albo odwoływania się do takich cech np. nie jest dozwolone podawanie na opakowaniu produktu, że jego stosowanie np. zapobiega miażdżycy, lub produkt może być stosowany w profilaktyce osteoporozy.
Znakowanie musi być wykonane w sposób zrozumiały dla konsumenta, napisy muszą być wyraźne, czytelne i nieusuwalne, umieszczone w widocznym miejscu, a także nie mogą być w żaden sposób ukryte, zasłonięte lub przesłonięte innymi nadrukami czy obrazkami.
2. Co zawiera etykieta?
Do podstawowych informacji, jakie powinny znaleźć się na etykiecie, należy
nazwa środka spożywczego, która powinna odpowiadać nazwie ustalonej
dla danego rodzaju żywności lub być nazwą zwyczajową.
Wykaz składników – to lista wszystkich surowców użytych do produkcji.
Wykaz ten podaje się w kolejności malejącej. Obowiązek podawania wykazu składników nie dotyczy produktów jednoskładnikowych, jeżeli nazwa produktu jest taka sama jak nazwa składnika, np. mąka pszenna, kasza gryczana, cukier.
W składzie produktu wymienia się też tzw. substancje dodatkowe, określając ich nazwę lub numer oraz funkcję technologiczną, jaka pełnią w produkcie.
Na przykład: jedną z substancji dodatkowych jest konserwant – kwas benzoesowy,
posiadający międzynarodowy numer E 210. W składzie produktu, do którego
został dodany, powinien być wymieniony w następujący sposób: „E 210 –
substancja konserwująca”, lub „kwas benzoesowy – substancja konserwująca”.
Kwestia podawania na opakowaniu produktu jego wszystkich składników jest
niezwykle ważna dla konsumentów, którzy z różnych przyczyn muszą unikać w diecie określonego składnika żywności. Są to przede wszystkim osoby z alergią
lub nietolerancją pokarmową. Aktualnie została opracowana lista składników
alergennych (tabela 1), które producenci mają obowiązek wymieniać w składzie
produktu, nawet jeśli występują one w bardzo niewielkich ilościach.

Tabela 1. Wykaz składników alergennych
Zboża zawierające gluten (tj. pszenica, żyto, jęczmień, owies zwyczajny, pszenica
oplewiona/orkisz, kamut lub ich szczepy hybrydowe) i produkty pochodne:
Skorupiaki i produkty pochodne*
Jaja i produkty pochodne*
Ryby i produkty pochodne*
Orzeszki ziemne i produkty pochodne oraz inne orzechy*
Nasiona soi i produkty pochodne*
Mleko i produkty pochodne*
Seler zwyczajny i produkty pochodne*
Gorczyca i produkty pochodne*
Nasiona sezamu i produkty pochodne*
* Przez produkty pochodne należy rozumieć każdy składnik i każdą substancję pochodzącą ze składnika alergennego, np. wyizolowany gluten pszenny, białko sojowe, kazeina z mleka.

Zamieszczenie w wykazie składników informacji o obecności składników
alergennych zdecydowanie ułatwia przestrzeganie diety eliminującej lub ograniczającej
pewne składniki żywności. Brak zainteresowania listą składników
produktu może być przyczyną nieświadomego spożywania niepożądanych
składników.
Wartość odżywcza – to właściwości środka spożywczego w kontekście
jego wartości energetycznej (kalorycznej) i składników odżywczych, które produkt zawiera (np. źródło witamin), bądź zawiera je w zmniejszonej lub zwiększonej ilości (np. o niskiej zawartości tłuszczu, o wysokiej zawartości błonnika), albo których nie zawiera (np. bez cukru). Informacje podawane są w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml produktu, bądź dodatkowo na porcję
proponowaną do spożycia.
Zgodnie z aktualnymi przepisami znakowanie wartością odżywczą jest obowiązkowe w przypadku środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, jak: produkty dla małych dzieci, sportowców, produkty bezglutenowe czy niskosodowe. Częściowe znakowanie wartością odżywczą, polegające na zamieszczaniu informacji o zawartości tłuszczu w produkcie, wymagane jest dla mleka i przetworów mlecznych.
Termin przydatności do spożycia – to termin, po upływie którego produkt traci przydatność do spożycia; stosowany jest do oznaczania produktów
łatwo psujących się. Termin ten powinienbyć poprzedzony określeniem „należy spożyć do” (np. „należy spożyć do 15 12 2008”, co oznacza, że produkt powinien być spożyty do końca dnia 15 grudnia 2008 r.).
Data minimalnej trwałości oznacza datę, do której prawidłowo przechowywany środek spożywczy zachowuje swoje właściwości.
Datę minimalnej trwałości podaje się, określając w kolejności: dzień, miesiąc i rok, ale w przypadku środków spożywczych o trwałości:
– nieprzekraczającej 3 miesięcy – można podać jedynie dzień i miesiąc,
– od 3 do 18 miesięcy – można podać jedynie miesiąc i rok,
– powyżej 18 miesięcy – można podać jedynie rok.
Datę minimalnej trwałości poprzedza się wyrażeniem „najlepiej spożyć
przed”, jeżeli jest określona data dotycząca dnia, albo wyrażeniem „najlepiej
spożyć przed końcem” w przypadku podania miesiąca i roku.
Prawo żywnościowe nie ustala, które produkty należy znakować terminem
przydatności do spożycia, a które datą minimalnej trwałości. Decyzję taką podejmuje producent, biorąc pod uwagę trwałość produktu ustaloną na podstawie wyników badań przechowalniczych.
Warunki przechowywania. Podawanie ich na opakowaniu produktu jest
konieczne tylko wtedy, gdy produkt jest znakowany terminem przydatności do spożycia oraz w przypadku, gdy jakość produktu w istotny sposób zależy od warunków jego przechowywania. Zgodnie z prawem warunki przechowywania podaje się obok terminu przydatności do spożycia, albo daty minimalnej trwałości.
Dane identyfikujące producenta lub paczkującego środek spożywczy.
Można też podać jedynie dane wprowadzającego produkt do obrotu, jeśli
działalność ta jest zarejestrowana na terenie Unii Europejskiej.
Miejsce pochodzenia podaje się na opakowaniu jednostkowym produktu
tylko w przypadku, gdy brak tej informacji mógłby wprowadzić konsumenta w błąd. W przepisach prawnych zarówno w Polsce, jak i Unii Europejskiej brak jest jakichkolwiek wytycznych, co należy rozumieć pod pojęciem „miejsce pochodzenia” oraz precyzujących okoliczności stosowania tego zapisu.

Zawartość netto lub liczba sztuk produktu w opakowaniu podawana
jest w przypadku produktów płynnych w jednostkach objętości, w pozostałych
zaś przypadkach – w jednostkach masy.
Oznaczenie partii produkcyjnej – rozumianej jako określona ilość produktu wyprodukowana, przetworzona lub zapakowana w praktycznie takich
samych warunkach. Informację tę podaje się przy użyciu kodu identyfikacyjnego
określonego przez producenta.
3. Oświadczenia żywieniowe i zdrowotne.
Oświadczenie żywieniowe to każda informacja, która stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że produkt posiada szczególne cechy odżywcze (np. light, lekki, nie zawiera soli). Oświadczenia żywieniowe są od niedawna przedmiotem ścisłych uregulowań prawnych, co powinno uporządkować znakowanie środków spożywczych i wyeliminować nieuczciwe praktyki producentów.
Aktualnie ściśle zdefiniowane są oświadczenia, które mogą znajdować się
na etykietach produktów i warunki ich stosowania. Wśród nich są oświadczenia
dotyczące:
1) wartości energetycznej, w tym:
– niska wartość energetyczna (produkt niskoenergetyczny),
– zmniejszona wartość energetyczna,
– nie ma wartości energetycznej (nie dostarcza energii),
2) zawartości cukru:
– niska zawartość cukrów (niskocukrowy),
– nie zawiera cukrów (bezcukrowy),
– bez dodatku cukrów,
3) zawartości tłuszczu:
– niska zawartość tłuszczu (niskotłuszczowy),
– nie zawiera tłuszczu (beztłuszczowy),
– niska zawartość tłuszczów nasyconych,
– nie zawiera tłuszczów nasyconych,
4) oświadczenia: „lekki”, „niska zawartość soli” oraz wiele innych.
Przykład oświadczenia żywieniowego:
– „produkt beztłuszczowy” – oznacza produkt, który zawiera nie więcej niż
0,5 g tłuszczu/100 g lub 100 ml produktu.
Oświadczenie zdrowotne oznacza każdą informację, która stwierdza, sugeruje, lub daje do zrozumienia, że istnieje zależność pomiędzy kategorią żywności (np. owoce, nabiał), daną żywnością (np. nazwa handlowa konkretnej margaryny, jogurtu) lub jej składnikiem, a zdrowiem.
Przykłady oświadczeń zdrowotnych:
– „produkt zawiera składnik, który obniża poziom cholesterolu”,
– „występujący w produkcie wapń jest niezbędny dla prawidłowej gęstości
kości”,
– „błonnik pokarmowy wspomaga prawidłowe funkcjonowanie jelit”.
Oświadczenia żywieniowe i zdrowotne zamieszczane na opakowaniach żywności dają konsumentowi możliwość poznania wartości energetycznej produktu i zawartości składników odżywczych podczas robienia zakupów. Dobrze byłoby, aby konsumenci korzystali z tych informacji przy wyborze produktu.

Wyświetleń: 0