Karta płatnicza jako forma obrotu bezgotówkowego

Karty płatnicze to jedna z form obrotu bezgotówkowego. Pojawienie się kart płatniczych sięga początku XX w. i wiąże się z faktem upowszechniania kredytów.
Pierwszymi emitentami kart płatniczych byli właścicele sklepów. Udzielali oni swoim klientom kredytu przy zakupie i wydawali im tabliczki zawierające informacje
o zadłużeniu. Początkowo były to karty z metalu, który wkrótce zastąpionorbiso plastikiem.
W ten sposób pojawiła się karta płatnicza, która ze zmianami wynikającymi z postępu technicznego funkcjonuje do dzisiaj.
Na początku karta była jedynie instrumentem udzielania kredytu konsumpcyjnego. Jako instrument rozliczeniowy zaczyna funkcjonować, gdy w 1947 r. w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej zaczęto posługiwać się kartami wystawionymi przez Flatbush National Bank oraz Franklin National Bank.
Po USA i kontynencie amerykańskim kolejnym regionem ekspansji kart płatniczych była Europa. Upowszechnienie tam kart płatniczych wiązało się
z koniecznością obsługi przybywających z Ameryki podróżnych i turystów posługujących się nowymi środkami płatniczymi.
W Polsce pierwsze karty bankowe pojawiły się w końcu lat 60-tych, kiedy Biuro Podróży "ORBIS" zawarło umowę z Diners Club o akceptowaniu kart płatniczych. Dotyczyło to tylko podróżnych i turystów przybywających do Polski z krajów zachodnich, a sieć punktów akceptujących zapłatę kartami ograniczała się do ekskluzywnych hoteli, restauracji, biur podróży, muzeów, Cepelii i Desy. Dopiero od 1990 r. zaczęły się w Polsce pojawiać karty płatnicze wzorowane na zachodnioeuropejskich odpowiednikach.

Obecnie polskie banki, konkurując ze sobą emitują różne karty. Rozróżnia się trzy podstawowe rodzaje kart płatniczych:
- karty kredytowe, które otrzymuje się w związku z udzieleniem przez bank kredytu; posiadacz takiej karty nie musi mieć własnych środków na rachunku bankowym
- karty debetowe, których użycie powoduje bezpośrednie i niemal natychmiastowe pomniejszenie środków własnych posiadacza
- karty charge, które wyróżniają się tym, że pomniejszenie środków na rachunku bankowym posiadacza następuje z pewnym opóźnieniem czasowym, co pozwala mu na korzystanie z krótkiego i nieoprocentowanego kredytu, podobnego do kredytu kupieckiego, który występuje przy wystawieniu weksla.


Kartę płatniczą może mieć każdy, kto założy sobie rachunek w banku i będzie
w miarę regularnie zasilał go kolejnymi wpłatami. Posiadacz takiego rachunku najczęściej otrzymuje propozycję korzystania z karty.
Bankowa umowa karty płatniczej jest umową wzajemną, odpłatną, konsensualną, której treścią jest całokształt praw i obowiązków związanych z wydaniem karty, jej używaniem i rozliczaniem należności między bankiem - wydawcą karty, a jej posiadaczem. Stronami stosunku prawnego wynikającego z umowy bankowej karty płatniczej są:
- bank (ewentualnie inny podmiot prawa) nazywany w literaturze wystawcą kart, emitentem, instytucją emitującą lub wydawcą
- posiadacz karty, czasami nazywany też klientem, użytkownikiem lub używającym karty
- podmiot akceptujący zapłatę kartą.

Karta płatnicza to płytka laminowanego PCV o standardowych wymiarach
54 x 86 x0,76 mm, przygotowana zgodnie z normami ISO. Na karcie znajduje się nadruk związany z bankiem - emitentem oraz, jeśli karta jest w jednym z międzynarodowych systemów , emblemat tego systemu. Poza tym karty magnetyczne zawierają pasek magnetyczny, na który naniesiono dane o karcie i jej posiadaczu, oraz drugi, na którym posiadacz składa wzór swojego podpisu. Mają także kilka zabezpieczeń, takich jak hologram, nadruk UV i mikroprint. Przed wydaniem karty posiadaczowi jest ona personalizowana przez wytłoczenie lub nadruk płaski imienia i nazwiska posiadacza, numeru karty oraz kodowanie paska magnetycznego. W ten sposób karta jest jednoznacznie powiązana z określoną osobą i rachunkiem bankowym. Ostatnim etapem personalizacji jest złożenie przez posiadacza podpisu na odwrocie karty przy jej odbiorze.
Posługiwanie się kartą płatniczą jest bardzo wygodne dla jej posiadacza, daje wiele korzyści bankom emitującym karty i akceptantom przyjmującym płatności za pośrednictwem kart płatniczych.
Dla banków ekonomiczną istotą kart płatniczych jest możliwość zwiększenia kreacji pieniądza bankowego. Karty bankowe są instrumentem udzielania krótkoterminowego kredytu, dającego bankowi dochód w postaci odsetek. Korzyścią dla banku są także opłaty pobierane od posiadaczy kart, za wydanie im kart i ich obsługę,
a także prowizje od akceptantów za pośredniczenie między nimi a nabywcami dóbr i usług. Niewątpliwą korzyścią dla banku jest także rozliczanie transakcji przeprowadzanych
w walutach obcych, przynoszące dochody z tytułu różnic kursowych. Uzupełniającym źródłem dochodów są prowizje za oferowane posiadaczom usługi dodatkowe typu ubezpieczeń na życie, podróżnych, rezerwacji hoteli, biletów lotniczych. Ponadto banki, świadcząc swojemu klientowi kompleksową usługę uzyskują efekt marketingowy. Posiadając kartę płatniczą, którą może regulować swoje płatności, klient banku ma cały czas świadomość, że czyni to dzięki swemu bankowi, wykonującemu za niego wiele czynności. W dobie rosnącej konkurencji ten aspekt jest niezwykle ważny dla banków, gdyż pozwala zatrzymać dotychczasowych klientów, którym świadczy taką kompleksową usługę.
Dla akceptantów karta płatnicza jest gwarancją otrzymania zapłaty, eliminuje trudności związane z przetrzymywaniem gotówki, jej liczeniem i odstawianiem do banku, przez co zwiększa się bezpieczeństwo obrotu. Jednak podstawową korzyścią dla akceptantów jest zwiększenie obrotów, które wiąże się z faktem, że klienci płacąc kartą zwykle dokonują zakupów na większą skalę, niż czynią to posługując się gotówką. Wynika to z naturalnej skłonności człowieka do zwiększenia ilości kupowanych towarów i usług, jeśli nie płaci za nie gotówką. Efekt ten niweluje koszty prowizji, którą akceptant musi zapłacić bankowi lub instytucji pośredniczącej.
Karty płatnicze dają również wiele korzyści ich posiadaczom. Legitymowanie się kartą w obrocie jest znakiem posiadania zdolności płatniczej (kredytowej). Poza tym posiadacz karty nie jest także narażony bezpośrednio na utratę swoich pieniędzy.
W ramach usług oferowanych przez emitenta karty jest też uprawniony do korzystania
z kredytu, co umożliwia zakupy przy chwilowym braku gotówki. Kredyt taki jest udzielany w ramach pewnego limitu niejako automatycznie, a więc nie wymaga jakichś dodatkowych starań. Ponadto z kartą mogą być związane rabaty cenowe przy zakupach
i noclegach w sieciach hotelowych akceptujących karty należące do określonego systemu.
Niestety, wraz z istotnymi korzyściami, jakie dają karty płatnicze, niosą one również wiele niebezpieczeństw.


Do najważniejszych zagrożeń związanych z posiadaniem i używaniem kart płatniczych można zaliczyć brak możliwości posłużenia się kartą płatniczą
w razie wszelkiego rodzaju awarii sieci elektronicznych i komputerowych zarządzających przepływem pieniądza elektronicznego.
Innym, wielkim zagrożeniem dla obrotu kartami płatniczymi jest możliwość popełnienia przestępstw przez wyspecjalizowanych sprawców. Karta płatnicza jest widomym przejawem stworzonych przez banki systemów elektronicznych. Konsekwencją upowszechnienia tych systemów jest m.in. powstanie pieniądza elektronicznego, który można określić jako informację o istnieniu w bankowej bazie danych komputerowych konkretnego prawa majątkowego do określonych środków pieniężnych. Pieniądz taki świadczy bowiem o tym, że w banku zdeponowana jest gotówka, którą może dysponować ten, komu przysługuje owo prawo majątkowe. Tam natomiast, gdzie istnieje pieniądz zawsze rodzi się pokusa zdobycia go w sposób bezprawny. Prawdopodobieństwo popełnienia przestępstw zwiększa się wraz ze wzrostem obrotów za pośrednictwem kart,
a przemyślność sprawców zmusza do ciągłego monitorowania wprowadzonych zabezpieczeń. Przestępstwa o największym ciężarze gatunkowym, skutkujące wymiernymi szkodami majątkowymi, grożą ze strony hackerów włamujących się do sieci elektronicznej banków. Szkody mogą też być powodowane transakcjami dokonanymi przez osoby nieupoważnione, które weszły w posiadanie karty na skutek kradzieży, znalezienia bądź podrobienia.
Do zagrożeń związanych z używaniem kart płatniczych należy także zjawisko częstej utraty przez posiadaczy kart samokontroli w zawieraniu transakcji, w których płacą kartą i tym samym zbytnim zadłużaniem się. Jest to równoznaczne z utratą kontroli nad stanem rachunku i wypłacalnością posiadacza karty.
Mimo niewątpliwych zagrożeń, jakie niesie korzystanie z kart płatniczych, to posługiwanie się nimi daje również wiele korzyści i ciągle notowany jest wzrost liczby transakcji z ich udziałem.

Bibligrafia:

J. Kukulski: Karty płatnicze w obrocie gospodarczym. Poradnik gazety prawnej
nr 27/2001.
Z. Krzyżkiewicz: Podręcznik do nauki bankowości. Biblioteka Menedżera i bankowca, Warszawa 1996.
A. Majchrzycka - Guzowska: Finanse i prawo finansowe. Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 1995.

Opracowanie: Elżbieta Szafrańska

Wyświetleń: 2163