Wychowanie przez pracę w nauczaniu zintegrowanym

Nauczanie początkowe jest pierwszym i najważniejszym szczeblem kształcenia szkolnego. Zapewnia uczniom pełny rozwój w okresie wzmożonej plastyczności psychicznej oraz przystosowuje ich do dalszej edukacji w klasach starszych. Nierzadko decyduje o powodzeniu w następnych latach nauki szkolnej. Do podstawowych form działalności dzieci w wieku wczesnoszkolnym należy wymienić naukę. Ważną rolę spełnia również zabawa, a także praca.

Wszystkim znane są wartości pracy. Pedagodzy i psycholodzy przypisują jej ogromne znaczenie stwierdzając, że ma ona duże wartości poznawcze, wpływ na rozwój umiejętności praktycznych oraz umysłowych. Daje również ujście naturalnej aktywności dziecka, jego potrzebie ruchu, potrzebie działanie i osobistego wpływania na przebieg zdarzeń.

Wychowanie przez pracę dzieci w młodszym wieku szkolnym ma podstawowe znaczenie dla kształtowania osobowości człowieka. Szkoła jako placówka celowego i planowego wychowania może i powinna stwarzać sytuacje wychowawcze umożliwiające uczniom gromadzenie doświadczeń związanych z pracą.

Z analizy dostępnych publikacji i czasopism wynika, ze wychowanie przez pracę dzieci w młodszym wieku szkolnym nie jest ukazane w dostatecznym stopniu w empirycznych badaniach pedagogicznych. Nie ma aktualnych badań przedstawionej problematyki w świetle zachodzących przemian społeczno - ekonomicznych w naszym kraju, a dotychczasowe badania są już dość przestarzałe. Problem wychowania przez pracę najszerzej opracowany jest w realiach lat 1960 - 1980 w ustroju socjalistycznym. W tych latach etos pracy był szczególnie widoczny.

Literatura przedstawiająca aktualne problemy związane z wychowaniem przez pracę i do pracy jest jeszcze dość skromna, wymaga również ciągłej aktualizacji, ponieważ szybkie tempo przemian społeczno - ekonomicznych naszego kraju oraz postęp naukowo - techniczny powodują, że nauczane treści szybko dezaktualizują się i wymagają ciągłej weryfikacji.

Praca od wieków jest przedmiotem zainteresowania wielu nauk. We wszystkich próbach definiowania na pierwszy plan wysuwa się społeczny i osobotwórczy charakter pracy ludzkiej. Prakseolog, psycholog i zawodoznawca orzekają, że praca to system czynności zmierzających do wyników społecznie użytecznych, system czynności o charakterze społecznym, które wykonywane są przez człowieka dla człowieka dla zaspokojenia jego potrzeb.

Praca jest doświadczeniem wszystkich ludzi, oraz podstawowym elementem życia każdego człowieka. Jest sferą aktywności, w której realizuje się człowieczeństwo i wyraża indywidualność jednostki. W procesie pracy człowiek ma możliwość świadomego i celowego kształtowania siebie, świata rzeczy i ludzi, oraz korzystania z wytworzonych przez innych ludzi dóbr i dostarczania w zamian wartości przez siebie tworzonych.

Praca w życiu człowieka postrzegana jest wielowymiarowo i wielofunkcyjnie. Poza wytwarzaniem dóbr materialnych jest także niezbędna w rozwoju człowieka, jego potencjału fizycznego, intelektualnego, duchowego, kulturowego, moralnego. Praca kształtuje wolę, charakter, zainteresowania, wpływa na samopoczucie i stan zdrowia. Dzięki pracy człowiek się uczy życia i współdziałania z innymi ludźmi. Spełnia ogromną rolę przy samorealizacji i uspołecznieniu, kształtuje więzi międzyludzkie oraz systemy wartości.

Wiemy, że wychowanie, to świadomie organizowana działalność społeczna, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka.
Wychowanie w szerokim jego znaczeniu jest podstawowym zadaniem w procesie kształcenia osobowości człowieka, a jedną z form realizacji tego zadania jest wychowanie do pracy oraz nauczanie tej pracy od najwcześniejszych lat dzieciństwa do osiągnięcia samodzielności.

Wychowywać, to nic innego jak zaspokajać podstawowe potrzeby dziecka, kształtować jego charakter, rozwijać jego funkcje fizyczne i psychiczne, oraz wprowadzać je w krąg życia społecznego i kultury. Najważniejszymi środowiskami wychowawczymi w przygotowaniu dzieci i młodzieży do pracy zarówno fizycznej, jak umysłowej są rodzina, dom, szkoła i zakład pracy.
Wychowanie przez pracę, to zamierzony i celowo organizowany rodzaj działalności wychowawczej, którego cechę szczególną stanowi wykorzystanie pracy w procesach oddziaływania na jednostkę i dokonywania zmian w jej osobowości.
Reasumując, w procesie wychowania przez pracę będącym składnikiem wychowania, ważna rola przypada celowym, zaplanowanym czynnościom osób i grup, dzięki którym powstają wytwory pracy, pełnione są usługi lub dokonuje się proces badawczy i twórczy.

Najczęściej wyróżnia się następujące rodzaje czynności wykonywanych w procesie wychowania przez pracę:

czynności samoobsługowe,

czynności porządkowe w swoim otoczeniu,

czynności usługowe z myślą o innych,

czynności wytwórcze, dzięki którym powstają wytwory.

czynności badawcze i twórcze, dzięki którym powstają wartości tzw. duchowe,

czynności organizacyjne, które zapewniają prawidłowy przebieg wszystkich czynności.

Praca jest tą dziedziną życia, która powinna być wykorzystywana w planie pracy szkoły oraz do której, szkoła powinna dziecko przygotować. Proces wychowania przez pracę i do pracy jest realizowany poprzez organizowanie tej działalności w domu rodzinnym, na terenie szkoły lub środowiska.
W praktyce szkolnej pracą nazywamy każdy wysiłek wkładany przez ucznia w zdobywanie wiedzy i umiejętności, a także wykonywanie przez niego rozmaitych czynności społecznie użytecznych. Wtedy wychowanie przez pracę rozumiane jest jako stawianie uczniom zadań określonych programem nauczania, czyli zdobywanie określonych wiadomości i umiejetności oraz przez organizowanie dzieciom stałych zajęć w szkole oraz rozmaitych akcji w środowisku. Wychowanie przez pracę w szkole podstawowej zdefiniowane zostało jako systemem działań wychowawczych opartych na filozofii pracy i uznających ogromne znaczenie pracy dla rozwoju społeczeństwa, jego kultury i gospodarki, a także czynnik kształtujący osobowość w rozwoju pojedynczych osób. System ten ma na celu rozwijanie pozytywnych postaw wobec pracy, umiejętności pracy i współdziałania. Prowadzi do harmonijnego i aktywnego uczestnictwa jednostek w świecie ludzkiej pracy.

Wychowanie przez pracę jest długotrwałym, planowym procesem, który rozpoczyna się od najmłodszych lat. Celem jego jest wytwarzanie poczucia obowiązku współuczestnictwa w społecznym procesie pracy, odpowiednie do tego przygotowanie umysłowe i fizyczne wychowanka oraz rozwinięcie podstawowych sprawności manualno - praktycznych, organizacyjnych, umysłowych, które są niezbędne w dobrze zorganizowanej pracy.

Ten rozległy proces dokonuje się w rodzinie, w przedszkolu oraz na wszystkich szczeblach kształcenia i wychowania. Wpływ na jego przebieg ma również środowisko społeczne i środki masowego przekazu. Proces wychowania przez pracę jest ważną fazą w wychowaniu, przez którą przechodzi w swoim życiu każdy człowiek. Wychowanie przez pracę, to jeden z głównych składników wychowania, którego celem jest ukształtowanie u dzieci i młodzieży rzetelnego stosunku do pracy, opartego na dobrym przygotowaniu do wykonywania pożytecznej pracy, przyzwyczajeniu do pracy, szacunku dla ludzi pracujących i wytworów ich pracy.

Organizowanie tego typu działalności dzieci i młodzieży posiada ogromne walory wychowawcze: jak: kształtowanie zaangażowania społecznego, dyscypliny, użyteczności społecznej, gospodarności i odpowiedzialności społecznej. Praca służy wdrażaniu wychowanków do przestrzegania norm współżycia, do kształtowania postaw opiekuńczych i poszanowaniu cudzej własności. Jest czynnikiem rozwijającym odpowiedzialność za siebie i za grupę oraz samodzielność, samokontrolę i odwagę.

Dziecko w toku wychowania przez pracę ma sposobność opanowania intelektualnych i manualnych umiejętności niezbędnych w każdej pracy, poznania siebie oraz swoich możliwości psychofizycznych, poznania siebie, co pozwala na pracę nad sobą. Zasadnicze znaczenie dla naszych rozważań mają te określenia pracy, które ukazują pracę jako działalność ucznia, w wyniku której, powstają dobra materialne, usługi jak również działalność mająca charakter prac porządkowych i samoobsługowych. Na tej podstawie możemy wyodrębnić elementy pracy w procesie wychowania. Występują one wszędzie tam, gdzie uczniowie wykonują wymienione czynności.

Analizując powyższe treści można zauważyć, że wychowanie przez pracę, to przede wszystkim takie oddziaływanie na ucznia, w wyniku którego osiąga się oczekiwane zmiany w jego osobowości. Podstawowym zadaniem wychowania do pracy i przez pracę jest kształtowanie pożądanych, korzystnych społecznie dyspozycji osobowościowych dzieci i młodzieży, takich jak:

wiedza o świecie pracy,

system wartości i społeczne motywy działania,

cechy charakteru takie, jak: inicjatywa, pomysłowość, uspołecznienie, wrażliwość społeczna, moralna i etyczna; umiejętność praktycznego wykorzystania osiągnięć nauki i techniki, odpowiedzialność za własne czyny i decyzje oraz zasady współdziałania z innymi, umiejętność sterowania własnym rozwojem w podejmowaniu wyboru zawodu, szkoły i pracy.

LITERATURA:

1. Barankiewicz J. Wychowanie przez pracę w szkole podstawowej, (w:) Pedagogika pracy. Problematyka i przegląd badań. Praca zbiorowa pod redakcją T. W. Nowackiego. Warszawa 1982
2. Lelińska K. Wychowanie przez pracę. Nauczyciel i Wychowanie 1989, nr 1 - 2
3. Nowacki T. Praca i wychowanie. Warszawa 1980
4. Okoń W. Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1998
5. Rachalska W. Wychowanie do pracy i przez pracę w przygotowaniu do wyboru zawodu, (w:) Wychowanie do pracy w procesie kształcenia. Redakcja naukowa M. Jakowicka. Zielona Góra 1988, s. 97
6. Raczkowscy J. B. Praca w wychowaniu dzieci i młodzieży. Warszawa 1990
7. Wiatrowski Z. Podstawy pedagogiki pracy. Bydgoszcz 1994
8. Wiśniewski C. Edukacyjny kontekst pracy. Edukacja i Dialog 1999

Opracowanie:
Teresa Kowalczyk

Wyświetleń: 3213