Zdrowotne znaczenie ćwiczeń śródlekcyjnych realizowanych na etapie edukacji wczesnoszkolnej.

Potrzeba ruchu jest jedną z najważniejszych potrzeb biologicznych człowieka. Każdy kto jest zaangażowany w proces dydaktyczno - wychowawczy, szczególnie w na poziomie nauczania początkowego z łatwością zauważa jak silna jest tendencja wyrażania się dziecka właśnie za pomocą ruchu. Motoryczność ucznia na tym etapie rozwojowym ma charakter totalny, zaznacza się przewaga procesów pobudzania nad hamowaniem, co jest powodem interwencji rodziców i wychowawców.

Niestety współczesna szkoła nie zawsze stwarza odpowiednie możliwości dla optymalnej pracy umysłowej i jak ważnego pełnego relaksu ciała.

Czynnikami, które w mają zasadnicze wpływ na stan fizjologiczny, samopoczucie i zdrowie ucznia są:
- mikroklimat sal lekcyjnych i pomieszczeń szkolnych,
- organizacja pracy umysłowej ucznia.

Do elementów składowych związanych z niekorzystnymi oddziaływaniami na ucznia mikroklimatu szkolnego można zaliczyć:
- dużą liczebność dzieci w klasie,
- złe warunki do prowadzenia zajęć ruchowych,
- hałas,
- zaburzony bilans ruchowy,
- przebywanie przez dłuższy czas w pomieszczeniach zamkniętych,
- praca przy nieodpowiednim oświetleniu,
- niedostosowanie mebli szkolnych do wymiarów ucznia.

Organizacja pracy ucznia w systemie klasowo - lekcyjnym, także pozostawia wiele do życzenia. Długotrwała praca powoduje u ucznia objawy zmęczenia i znużenia, które w bezpośredni sposób wpływają na sprawność umysłową dziecka. Oddech staje się płytki i powierzchowny, zaleganie krwi w kończynach dolnych i miednicy zaburza krążenie krwi, dziecko zaczyna przybierać niedbałą i wadliwą postawę ciała - garbi się, kręci w ławce, co sprzyja utrwalaniu wad postawy.

Zmęczeniu ulegają także narządy zmysłów, a szczególnie oczy i uszy czynne zaangażowane w pracę lekcyjną, dochodzi do tego duże obciążenie ręki przy czynnościach rysowania, pisania, wycinania itp. Bardzo ważnym elementem negatywnie wpływającym na dziecko są emocje towarzyszące lekcji np. obawa przed wywołaniem do odpowiedzi, stan napięcia podczas wykonywania zadań, nuda podczas zajęć mało interesujących.

Najprostszą i najbardziej dostępną formą przeciwdziałania tym negatywnym zjawiskom jest zastosowanie podczas zajęć lekcyjnych kilkuminutowych przerw przeznaczonych na przeprowadzenie ćwiczeń śródlekcyjnych. Skierowanie uwagi ucznia na realizację zadania ruchowego jest czynnym wypoczynkiem dla umysłu, co w dalszej części lekcji znacznie ułatwi proces przyswajania wiedzy. Podstawowym warunkiem powodzenia w nauce jest pełna sprawność fizjologiczna ucznia - kilka minut przeznaczone na ćwiczenia i ich efekt, co najmniej zrównoważy pozorną stratę czasu lekcyjnego.

Zaobserwowanie na lekcji przez nauczyciela objawów znużenia i zmęczenia, takich jak: apatia, niepokój, spadek percepcji, brak skupienia uwagi jest sygnałem do przerwania lekcji i rozpoczęcia ćwiczeń śródlekcyjnych. Częstotliwość występowania tych objawów jest uzależniona od:
- wieku uczniów - im młodsze dzieci tym szybciej się męczą,
- stopnia wdrożenia do obowiązków szkolnych,
- charakteru lekcji - w jednakowym stopniu męczą ucznia lekcje monotonne jak i wymagające bardzo aktywnej postawy,
- warunków higienicznych - mała kubatura pomieszczeń i zagęszczenie klasy,
- usytuowanie lekcji w planie dziennym,
- pory roku - wiosną i jesienią organizm ucznia jest mniej odporny na zmęczenie.

Głównym celem ćwiczeń śródlekcyjnych jest osiągnięcie przez ucznia stanu psychicznego i fizycznego odprężenia a nie rozwijanie sprawności fizycznej - nie mogą zastępować lekcji wychowania fizycznego.


Tab. 1 Podstawowe funkcje ćwiczeń śródlekcyjnych.

L.p	Rodzaj funkcji	Istota funkcji
1.	Relaksacyjna	Polega na przeciwdziałaniu negatywnym skutkom znużenia i zmęczenia gromadzonego podczas dnia pracy, poprzez odwrócenie uwagi uczniów od zagadnień związanych z lekcją następuje odprężenie nerwowo - psychiczne organizmu dziecka.
2.	Stymulująca	Jej istota polega na ożywianiu czynności wegetatywnych organizmu, pobudzeniu układu krążenia i oddechowego.
3.	Korekcyjna	Polega na korygowaniu postaw ciała, poprzez przyjmowanie prawidłowej sylwetki wymuszonej działalnością ruchową, szczególnie angażującą przykurczone mięśnie klatki piersiowej i rozciągającą mięśnie grzbietu.
4.	Dydaktyczna	Jej podstawą jest wyrabianie u dzieci i młodzieży nawyku aktywnego wypoczynku w czasie pracy umysłowej, poprzez wykonanie kilku ćwiczeń na lekcji, a także podczas pracy domowej.

Należy zaznaczyć, że błędy organizacyjne, brak dyscypliny oraz zbyt formalne traktowanie przerw śródlekcyjnych (np. równoczesne ćwiczenia we wszystkich klasach o określonej porze, czy też wykonywanie identycznych zestawów ćwiczeń przez dzieci będące w różnym wieku kalendarzowym) mogą nie tylko nie przynieść spodziewanych korzyści, ale wpłynąć na całkowitą dezintegracje procesu lekcyjnego.

Przy wprowadzaniu ćwiczeń śródlekcyjnych należy uwzględnić następujące wskazania organizacyjno - metodyczne:

1. Ćwiczenia śródlekcyjne powinno się organizować na każdej lekcji w momencie, kiedy nauczyciel zauważy pierwsze objawy zmęczenia i znużenia uczniów,
2. Czas trwania przerwy na ćwiczenia wynosi 2 - 3 min. w klasach starszych, w klasach niższych można go przedłużyć do 5 min.
3. Należy ćwiczyć przy otwartych oknach, a w pomieszczeniach o zanieczyszczonej podłodze należy unikać skoków, biegów oraz ćwiczeń, które sprzyjały by powstawaniu kurzu.
4. Przy niewielkiej ilości wolnego miejsca w pomieszczeniach lekcyjnych przy doborze ćwiczeń (ich rozmach, dynamika), należy zwrócić szczególną uwagę na mogące wystąpić zagrożenia bezpieczeństwa.
5. Należy dobierać ćwiczenia atrakcyjne, proste i znane uczniom, aby nie obciążać nadmiernie układu nerwowego podczas lekcji. Dążyć w czasie wykonywania ćwiczeń do wytworzenia atmosfery radości, pogody i swobody ruch.
6. Przy opracowywaniu zestawów ćwiczeń należy zwrócić uwagę na specyfikę pomieszczeń, wiek uczniów oraz treści programowe w - f dla danej klasy.
7. Wśród dobieranych ćwiczeń powinny się znaleźć takie, których wykonanie powoduje pracę mięśni odpowiedzialnych za przyjmowanie prawidłowej postawy ciała podczas stania czy siedzenia.
8. Dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym należy ćwiczenia śródlekcyjne prowadzić metodą zabawową, naśladowczą, zadaniową, w klasach starszych wprowadza się metodę ścisłą.
9. Muzyka jako element wyjątkowo atrakcyjny i odprężający psychicznie powinna być wprowadzana w czasie ćwiczeń w każdej formie, wzbogaca ona przerwę śródlekcyjną oraz rozładowuje napięcia emocjonalne.

Przy opracowywaniu ćwiczeń śródlekcyjnych należy opierać się na następującym toku:
1. Ćwiczenia szyi
2. Ćwiczenia ramion
3. Ćwiczenia tułowia
4. Ćwiczenia nóg
5. Ćwiczenia oddechowe lub śpiew

Tab. 2 Formy realizacji ćwiczeń wg. w/w toku

L.p.	Grupa ćwiczeń	Formy ruchu	Oddziaływanie na organizm
1.	Ćw. szyi	Słony głowy w przód, w tył i w bok	Właściwe kształtowanie krzywizn kręgosłupa
2.	Ćw. ramion	Skurcze pionowe i poziome. Wymachy rzuty, wyprosty, wznosy, krążenia jedno i oburącz.	Ożywienie funkcji wegetatywnych Korekcja postawy ciała.
3.	Ćw. tułowia	Płaszczyzna strzałkowa - skłony tułowia w przód i tył Płaszczyzna czołowa - skłony tułowia w bok Płaszczyzna poprzeczna skręty tułowia Płaszczyzna kombinowana - skręty i krążenia tułowia	Ożywienie funkcji wegetatywnych Korekcja postawy ciała Zwiększenie gibkości kręgosłupa
4.	Ćw. nóg	Chód, biegi, podskoki jednonóż i obunóż. Wymachy nóg, zeskoki, przechodzenie nad przeszkodami. Elementy tańców i specjalne ćwiczenia przeciwko płaskostopiu.	Ożywienie funkcji wegetatywnych. Rozruszanie stawów kończyn dolnych.
5.	Ćw. oddechowe	Ćwiczenia z głębokimi wdechami i wydechami, wdech nosem i wydech ustami. Marsz ze śpiewem.	Zwiększenie wentylacji płuc. Nauka poprawnego oddychania

Taka kolejność ćwiczeń jest podyktowana potrzebą przećwiczenia poszczególnych grup mięśniowych i stawów, szczególnie tych elementów narządu ruchu, które w skutek monotonnej i często nie właściwej pozycji ucznia podczas pracy szkolnej są narażone na wszelkiego rodzaju deformacje, co jest przyczyną powstawania i utrwalania nieprawidłowej postawy ciała.

Opracowanie: Leszek Poźniak

Wyświetleń: 898