Rezerwat "Rydno"

Rezerwat "Rydno" leży w miejscowości Łyżwy będącej północno-wschodnią dzielnicą miasta Skarżyska-Kamiennej.

Rezerwat archeologiczny "Rydno" utworzony był w tym miejscu decyzją z dnia 24 września 1957r. poz 514 dz. A/kl.Iva-2/1/514/68. Jednak utworzony obszar został naruszony przez lokalizację pól lagunowych oczyszczalni ścieków dla miasta Skarżyska-Kam. Rezerwat archeologiczny w wersji wpisu do rejestru zabytków z dnia 3 listopada 1986r obejmuje zespół paleolitycznych osad przemysłowych wraz z kopalnią hematytu. Na obszarze tym obowiązuje zakaz naruszania podłoża ziemnego oraz wznoszenia jakichkolwiek obiektów bez uzgodnienia z Wojewódzkim Ośrodkiem Archeologiczno-Konserwatorskim w Kielcach.

Historia osadnictwa nad Kamienną

Badania na terenie obecnego rezerwatu prowadzone były już od 1912r, a następnie w latach 1921 i 1923-1925. W 1937r. odkrywca kopalni hematytu S.Krukowski rozpoczyna badania archeologiczne, które kontynuuje w latach czterdziestych i pięćdziesiątych. W rezultacie odkryto znaleziska dotyczącej kultury mustierskiej, która rozwijała się u schyłku ostatniej epoki międzylodowcowej i wczesnej fazy zlodowacenia bałtyckiego. Znalezione przedmioty wykonane z surowego krzemienia (zgrzebła, rylce, narzędzia zębate) dotyczą człowieka neandertalskiego. Po tych wczesnych śladach pobytu ludzi nastąpiła długa przerwa wywołana bardzo silnym ochłodzeniem klimatu. Cały obszar pokryła arktyczna zmarzlina oraz tundra. Pod koniec tego okresu na tym terenie pojawiają się zwierzęta typowe dla obszarów polarnych: renifery, jenoty oraz pojawiają się pierwsi ludzie. Znaleziono ślady pojedynczych szałasów o lekkiej konstrukcji żerdziowej, ponieważ ówczesna ludność trudniła się łowiectwem i poruszała wraz ze stadami. Nazywano ją ludnością kultury hamburskiej od miejsca pierwszego odkrycia. Na terenie rezerwatu ślady tej kultury odkryto w okolicy Nowego Młyna. W tych okolicach znaleziono również ślady kultury magdaleńskiej, które wskazują na kierunek przemieszczania się ludności polującej na renifery. Pod wpływem kolejnego ocieplenia klimatu granica lasów przesunęła się w kierunku północnym, a wraz z nią obozowiska ludzi. Na terenie rezerwatu przebadano kilkanaście obiektów związanych z kulturą leśnych łowców - są to ślady obozowisk i kopalni odkrywkowych, gdzie wydobywano hematyt. Podobnie jak poprzednicy, łowcy ci stosują łuki i strzały zakończone grocikami w kształcie listka brzozy. Pozostałości szybów kopalni hematytu na terenie rezerwatu należą do najważniejszych stanowisk archeologicznych na ziemiach polskich. W trakcie prac wykopaliskowych znaleziono także skupiska narzędzi z krzemienia barwy czarno- czekoladowej. Narzędzia krzemienne stanowiły wówczas podstawę wymiany towarowej . Wyroby te są często jedynym źródłem do poznania zwyczajów i życia ludzi zamieszkujących te tereny przed tysiącleciami.

Koniec epoki lodowcowej nie zamyka dziejów osadnictwa nad Kamienną. W drugiej połowie 8 tysiąclecia p. n. e. pojawiają się nowi osadnicy pochodzący z Europy. Jest to tzw. kultura komornicka trudniąca się polowaniem na zwierzynę leśną, rybołówstwem i zbieraniem płodów leśnych. Na terenie rezerwatu znane są stanowiska pojedynczych obozowisk z tego okresu oraz narzędzia z krzemienia różniące się od poprzednich niewielkimi rozmiarami.

Ślady kultury janisławickiej - krzemienne rdzenie, słowacki obsydian - świadczą o kontaktach między autochtonicznymi łowcami, a przybyłymi słowackimi rolnikami wydobywającymi obsydian (szkło wulkaniczne).

W rezerwacie "Rydno" odnaleziono również ślady wizyt plemion tzw. kultury amfor kulistych (ok. 3 tyś.-2tyś.p.n.e.) wywodzących się z plemion rolniczych.

Początki epoki brązu (okres 1800-1300 p.n.e.) wskazują narzędzia odnalezione w obrębie rezerwatu: zgrzebło z krzemienia pasiastego (tzw. kultura mierzanowicka) oraz pojedyncze skorupy i wyroby krzemienne kultury trzcinickiej.

Fakt odnalezienia na omawianym obszarze śladów dawnego osadnictwa jest ewenementem w skali światowej i zasługuje na to by rezerwat "Rydno" był szczególnie chroniony przed ingerencją nie związaną z pracami archeologicznymi.

ZAGROŻENIA REZERWATU "RYDNO"

Rezerwat wchodzi w skład Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej utworzonego w dn. 29 września 1995r.Rozporządzeniem nr. 12/95 Wojewody Kieleckiego. Obszar ten został utworzony dla ratowania cennych wartości naturalnych- krajobrazu zróżnicowanego pod względem rzeźby terenu, formacji geologicznych oraz roślinności. Do najważniejszych zadań ekologicznych należy zabezpieczenie trwałej ochrony zbiorników wód podziemnych i wód powierzchniowych oraz zachowanie w dolinie Kamiennej korytarza ekologicznego łączącego Świętokrzyski Park Narodowy z Parkami Krajobrazowymi. W bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu rozciągającego się wzdłuż rzeki Kamiennej znajdują się pola lagunowe oczyszczalni ścieków w Skarżysku-Kamiennej. Lokalizacja lagun osadowych spowodowała w latach 80-tych zmianę granic tego rezerwatu i co się z tym wiąże nie została zachowana odpowiednia odległość od kopalni hematytu z okresu paleolitu.

Bezpośrednie sąsiedztwo rezerwatu z wysypiskiem oraz polami lagunowymi oczyszczalni powoduje szereg zagrożeń dla tego obszaru:
- teren na którym umieszczono wysypisko nie spełnia podstawowych wymagań dla tego typu obiektów: brak odpowiedniej izolacji dna wysypiska (zagrożenie wód podziemnych), płytkie występowanie wód gruntowych, co z uwagi na kontakt hydrauliczny z rzeką Kamienną stanowi zagrożenie dla wód powierzchniowych.
- system lagun osadowych jest bardzo uciążliwy dla środowiska- związane jest to z rozwojem roślinności w okresie letnim, rozsiewaniem nasion chwastów, plagą owadów, nieprzyjemnym zapachem.
- w okresie wiosenno-jasiennym kiedy nasila się infiltracja wód z wysypiska oraz lagun następuje w rowach odwadniających wzrost stężenia substancji toksycznych (wysoka wartość ChZT, przekroczona zawartość azotu amonowego, żelaza, manganu, kadmu)i chorobotwórczych. Ma to wpływ na skażenie wód odprowadzanych do Kamiennej, skażenie gleb, a w związku z tym zatrucie i ginięcie roślin w obszarze chronionym
- na obszarze chronionym powinny być zachowane warunki klimatyczne danego rejonu- jednak stężenie amoniaku i siarkowodoru przekracza dopuszczalne normy
- w krajobrazie okolicy powstaje i powiększa się nowe sztuczne wzniesienie- góra odpadów, która będzie rosła wraz z postępem czoła pryzmy. Na obszarze chronionego krajobrazu takie zmiany powierzchni ziemi nie powinny mieć miejsca

Tak więc należałoby się zastanowić co zrobić, aby rezerwat archeologiczny skali światowej nie przykryła góra śmieci.

Literatura: Krukowski S. "Rydno" - Przegląd Geologiczny nr. 4 1961 r.

Opracowanie: Elżbieta Jezierska

Wyświetleń: 1231