Wpływ wad wymowy na naukę czytania i pisania

Przygotowanie do pisania i czytania jest związane z szerokim pojęciem dojrzałości szkolnej, która przejawia się w sferze fizycznej, umysłowej i emocjonalno-społecznej. Można zatem powiedzieć, że realizacja treści zawartych we wszystkich obszarach edukacyjnych służy osiąganiu tej dojrzałości. Samo przygotowanie do pisania i czytania jest tylko jednym z wielu, ale nie jedynym kryterium osiągnięcia gotowości do rozpoczęcia nauki w klasie pierwszej szkoły podstawowej. Jakkolwiek kryterium ważnym i dominującym w ocenie umiejętności dziecka siedmioletniego wstępującego do szkoły.

Innym bardzo ważnym kryterium dojrzałości szkolnej jest uzyskany przez dziecko stopień rozwoju mowy. Od tego, jak dziecko mówi, zależą w znacznej merze jego postępy w nauce oraz pozycja społeczna w grupie klasowej, a więc to, co nazywamy powodzeniem szkolnym (Sawa 1990).

Dzieci wstępujące do szkoły wykazują pewną rozpiętość w zakresie dojrzałości mowy. Okres rozwoju mowy może się przeciągnąć, zwłaszcza u tych dzieci, które w ogóle rozwijają się wolniej niż inne. Będzie on opóźniony w stosunku do standardów, choć zgodny z indywidualnym tempem rozwoju. Dziecko takie musi więcej czasu i wysiłku poświęcić nauce szkolnej i domowej, nadrabiać zaległości w tych wszystkich czynnościach, które warunkują i kształtują rozwój mowy.

W pierwszej klasie - a często i w klasie zerowej - nauczyciel wymaga od dziecka, aby opanowało ono materiał nauczania w określonym czasie i w określony sposób, skupienia uwagi, panowania nad reakcjami emocjonalnymi, samodzielności w wykonywaniu zadań szkolnych, sprawności manualnej. Dla małego ucznia oznacza to zahamowanie wypowiedzi spontanicznych, dowolnych a odpowiadanie wtedy, kiedy jest pytane przez nauczyciela i odpowiadanie tylko na postawione pytanie. Oznacza to również oderwanie mowy od działania. Dotychczas mowa dziecka była ściśle związana z działaniem, zabawą. Następuje też chwilowy regres w rozwoju mowy spowodowany nauką czytania i pisania. Mowa ustna schodzi na drugi plan. W przedszkolu dziecko wypowiadało się w różnych momentach i na dowolne tematy. Wyrażało swoje doświadczenie życiowe, rozwijało myślenie w naturalnym związku z działaniem. Mówiło już zdaniami złożonymi i formułowało odpowiedzi wielozdaniowe. W okresie nauki czytania i pisania w mowie ustnej następuje zastój. Zdania w podręcznikach są proste i krótkie, a odpowiedzi - jak już wspomniano - dotyczą konkretnych pytań (Karwowska-Struczyk 1982).

Rozwój mowy jest procesem ekstensywnym, długotrwałym, rozciągającym się na wiele lat. Często nie jest jeszcze ukończony, gdy dziecko zgłasza się do szkoły. Od stanu mowy dziecka zależy w znacznej mierze powodzenie w nauce, a w szczególności ma ona wpływ na początkową naukę czytania i pisania. Prawidłowo rozwinięta mowa ustna stanowi podstawę nauki czytania i pisania. Rozwój mowy pisanej jest jak gdyby przedłużeniem mowy ustnej.

Według Z. Tarkowskiego sprawne językowo dziecko w wieku wczesnoszkolnym potrafi: budować zrozumiałe, dłuższe wypowiedzi; rozumie dłuższe wypowiedzi; dysponuje odpowiednim słownikiem czynnym i biernym; zauważa i poprawia błędy w wypowiedziach własnych i cudzych; buduje poprawne, różnorodne pytania; potrafi wyrazić swoje uczucia i potrzeby.

Sprawność językowa jest wyznacznikiem socjalizacji, stąd ważna rola rodziców w dbaniu o rozwój językowy dziecka. Do dziecka należy mówić językiem prostym, zrozumiałym dla niego, bez zmiękczeń. Zdania powinny być poprawnie sformułowane pod względem budowy gramatycznej(Kowalski1962).

Znaczny procent dzieci, które w wieku szkolnym mają trudności w nauce czytania i pisania z powodu obniżenia poziomu analizy i syntezy słuchowej, wykazuje zaburzenia w rozwoju mowy już we wczesnym dzieciństwie. Opóźnienie to mogło dotyczyć zarówno czasu pojawiania się pierwszych słów, zdań, jak i powolnego tempa ich przyrostu. Dzieci z nasilonymi objawami niedokształcenia mowy wymagają ćwiczeń i korekty już przed 5 rokiem życia. Długo utrzymujące się zniekształcenia wymowy, nieprawidłowości w budowie zdań są często przejawem zaburzeń analizy i syntezy słuchowej, co będzie miało skutki przy nauce czytania i pisania (Spionek 1973).

Jest rzeczą powszechnie znaną, że dzieci wadliwie mówiące źle piszą i nieprawidłowo czytają. Wynika stąd konieczność likwidacji wszelkich zaburzeń mowy przed rozpoczęciem nauki szkolnej. W przeciwnym razie dziecko będzie "tak pisało, jak mówi".

Wyrównywanie wad wymowy powinno być jak najwcześniejsze, gdyż nie tylko istniejące aktualnie zaburzenia mowy wpływają na naukę pisania, ale również te, które już przebyło. Przebyte i aktualne zaburzenia mowy mogą mieć wspólną przyczynę ze specyficznymi trudnościami w nauce czytania i pisania. Wiele dzieci wstępujących do klasy pierwszej nie wykazuje pełnej dojrzałości w zakresie mowy.

Defekt w postaci zaburzeń mowy wpływa szczególnie negatywnie na ocenę i funkcjonowanie dziecka w grupie. Wiąże się to z dominującą rolą werbalnego porozumiewania się w interakcjach społecznych. Dzieciom z zaburzeniami mowy przypisuje się takie cechy, jak niska ekspresja słowna, słaba koncentracja uwagi, brak wytrwałości w wykonywaniu zadań, obniżona aktywność społeczna. Niesatysfakcjonujące doświadczenia w zakresie kontaktów werbalnych, niemożność sprostania zadaniom z powodu słabszych możliwości rozwojowych mogą być przyczyną bierności i izolacji od rówieśników. Zaburzenia mowy wywierają ujemny wpływ na cały rozwój dziecka, działają negatywnie na jego psychikę ze względu na to, że dziecko wstydzi się swojej wady. Często woli milczeć, udawać, że nie jest przygotowane do lekcji, niż demonstrować swoją wadę wymowy (Spionek 1973).

Reasumując, należy podkreślić, że wady wymowy mają duży, negatywny wpływ na późniejszą naukę czytania i pisania, ale nie tylko, bo mogą mieć też wpływ na osiąganie sukcesów szkolnych szczególnie w pierwszych latach nauki.

BIBLIOGRAFIA

1. Karwowska-Struczyk M., Rozmowa dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1982.
2. Kowalski S., Rozwój mowy i myślenia dziecka, PWN, Warszawa 1962.
3. Sawa B., Dzieci z zaburzeniami mowy, Warszawa 1990.
4. Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, PWN, Warszawa 1973.

Opracowanie:
Beata Łysiak

Wyświetleń: 2952