Agresywne zachowania wychowanków - ich podłoże i sposoby przeciwdziałania. Zajęcia warsztatowe dla rodziców.

Zjawisko agresji w szkole to jedno z najczęściej spotykanych zachowań niebezpiecznych uczniów. Niepokój budzi fakt, że ostatnio przybiera ono bardzo na sile. Bezwzględnie konieczne i ogromnie ważne jest zatem pozyskanie samych rodziców do współpracy, której celem będzie wypracowanie działań mających za zadanie likwidować zachowania agresywne, tak w rodzinie, jak i w szkole, a także zapobiegać ich powstawaniu i utrwalaniu.

Stąd też płynie konieczność przybliżania problematyki agresji podczas spotkań klasowych z rodzicami.

Czym jest agresja i co leży u jej podłoża?

Definicji tego pojęcia jest wiele. W "Słowniku pedagogicznym" czytamy, że agresja (łac. aggressio - napad) to działanie skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom wywołującym u osobnika niezadowolenie lub gniew (Okoń).

Niektórzy autorzy opracowań psychologicznych twierdzą, że agresja to zachowanie agresywne, wrogie, gwałtowne, fizyczne lub słowne, związane z pojawieniem się takich stanów emocjonalnych, jak: rozdrażnienie, niezadowolenie, napięcie, gniew, rzadziej zagrożenie, strach lub lęk - skierowane przeciwko zewnętrznym źródłom wymienionych stanów emocjonalnych (ludziom lub przedmiotom)(Korzeniowski , Pużyński).

Inni uważają, że agresja to wszelkie wrogie działanie fizyczne lub słowne, zwykle gwałtowne, będące na ogół reakcją na frustrację i mające na celu szkodę obiektu agresji (Ekel, Jaroszyński, Ostaszewska).

Z kolei Frączek stwierdza, że agresja to czynności mające na celu wyrządzenie szkody i spowodowanie utraty cenionych społecznie wartości, zadanie bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego.

Zjawisko agresji, dziś tak powszechne, stanowi istotny problem społeczny. Zachowania określane mianem agresywnych są bowiem zaprzeczeniem ogólnie przyjętych norm i wzorców zachowań i jako takie nie mogą być zaakceptowane przez społeczeństwo. Zachowanie agresywne dzieci bywa niekiedy wywołane przez nieodpowiedni stosunek dorosłych do nich, polegający na braku życzliwości i szacunku, zbytniej surowości i nadużywaniu kar. Może przybierać różne formy, np.: izolowania się, demonstrowania czy ataku agresji polegającej na czynnościach zmierzających do zaszkodzenia danej osobie.

Najczęściej obserwujemy agresję przejawiającą się w działaniach fizycznych, do których należy:
- rzucanie przedmiotami,
- bicie,
- kopanie,
- poszturchiwanie,
- gryzienie,
- znęcanie się nad innymi lub nad zwierzętami.

W tej formie dostrzegamy ją częściej u chłopców.
Z kolei u dziewcząt objawami agresji bywają takie zachowania, jak:
- wyśmiewanie,
- dokuczanie,
- używanie wyzwisk,
- plotkowanie,
- oszustwo,
- celowe wykluczenie kogoś z grupy,
- manipulowanie związkami przyjaźni,
- zazdrość.

W literaturze fachowej najczęściej wyróżnia się cztery koncepcje agresji, które to w różnym stopniu określają jej podłoże. Są to:
- agresja jako instynkt,
- agresja jako reakcja na frustrację,
- agresja jako nabyty popęd,
- agresja jako nawyk.

W świetle faktu, że agresja jest przedmiotem badań wielu nauk - biologii, psychiatrii, psychologii, socjologii, prawa i kryminologii - wyjaśnienia jej przyczyn należy szukać również interdyscyplinarnie.

Wśród badaczy zjawiska agresji jest wielu odwołujących się do roli czynników biologicznych, zwłaszcza wrodzonych. Zwracają oni uwagę np. na zaburzenia w funkcjonowaniu systemu nerwowego, brak snu, intoksykacje.

Nie można jednak nie dostrzegać roli i wpływu czynnika społecznego na powstawanie zachowań agresywnych.

Na środowiskowe uwarunkowania agresywności zwraca uwagę D. Wójcik, wskazując między innymi na:
- zaburzone kontakty uczuciowe w relacji rodzice - dzieci,
- wykazywanie przez rodziców nadmiernej tolerancji wobec agresywnych zachowań ich dzieci,
- przejawy agresywnych zachowań rodziców w stosunku do siebie, dzieci i innych ludzi,
- aprobowanie agresywnych wzorów zachowań.

Badania potwierdziły, że dzieci z rodzin o zaburzonych kontaktach uczuciowych cierpią z powodu odrzucenia, przeżywają frustracje i lęki i nierzadko przejawiają z tego też względu postawy agresywne. W grupie rówieśniczej pragną zwracać na siebie uwagę i imponować kolegom.

Osobowość dziecka zniekształca również postawa nadmiernej tolerancji i akceptacji. Jeśli rodzice tolerują różne wybryki swoich dzieci, przyczyniają się często tym samym do tego, że stają się one zbyt wybuchowe, nie panują nad własnymi emocjami. Można zaobserwować

u nich nadmierną pewność siebie, oschłość uczuciową czy zarozumiałość. Część tych dzieci charakteryzuje w rzeczywistości duża bezradność życiowa, mała odporność psychiczna, niezdecydowanie (Ziemska, Wójcik).

Profilaktyce zachowań agresywnych nie służy też atmosfera zastraszania, rygoru i stosowania surowych kar. Uniemożliwia ona bowiem zaspokojenie wielu potrzeb psychicznych u dzieci. Powoduje zanikanie uczuć życzliwości i troski wobec rówieśników, rodzi postawy lęku i niepewności względem ludzi, egoizm.

Jeśli rodzice stosują surowe kary fizyczne, nie okazują dzieciom ciepła, miłości i serdeczności, nie pozwalają na przejawy agresji wobec siebie, ale tolerują zachowana agresywne wobec rodzeństwa lub kolegów, to wszystko to ma ścisły związek ze wzrostem agresywności.

Nie wolno nam zapominać o roli rodziny w kształtowaniu postaw dzieci. To właśnie rodzice, jako pierwsi nauczyciele, mają tu do wypełnienia pierwszorzędne zadanie, tj. przekazanie i wpojenie właściwych wzorów zachowań i postaw nieagresywnych, stosowanie skutecznych metod wychowawczych i sprawiedliwego, konsekwentnego systemu nagród i kar.

To w rodzinie bowiem kształtuje się obraz samego siebie.
Zanim więc ukażemy dziecko za agresywne zachowanie, poznajmy najpierw jego przyczynę, wyjaśnijmy powód kary i wskażmy mu inne możliwości społecznie akceptowanych sposobów zaspakajania jego potrzeb i pragnień. Inaczej bowiem skutki naszych działań będą negatywne. Dziecko wprawdzie pohamuje agresję, ale tylko w domu i jak pokazuje doświadczenie, zacznie sobie to rekompensować np. w szkole, wobec rówieśników.

W ten właśnie sposób będą się dalej utrwalać zachowania, które pragniemy przecież wyeliminować.

W tym miejscu warto zwrócić uwagę rodziców na dość powszechny błąd polegający na nieświadomym uczeniu agresji poprzez przekazywanie dzieciom komunikatów typu:
"Nie masz rąk?", "Jak cię bije, to mu oddaj!", "Nie umiesz się bronić?"
Pamiętajmy więc, by samemu nie pochwalać w ten sposób przemocy.

Mówiąc o agresji, jej przejawach i przyczynach, nie można poprzestać jedynie na najbliższym otoczeniu dziecka, czyli rodzinie. Coraz większą rolę zaczynają dziś bowiem odgrywać negatywne wzory płynące ze środków masowego przekazu: kina, telewizji, czasopism, gier komputerowych. Skłonność do agresji przejawia się w skłonnościach do identyfikowania się z agresywnymi bohaterami filmów, komiksów (Kirwill). Agresja pozwala na zdobycie przedmiotów, popularności czy pozycji w grupie.

Uczmy zatem nasze dzieci mądrze korzystać z mediów, rozmawiajmy z nimi o tym, co jest dobre, a co złe, aby w ten sposób nie tylko hamować zachowania agresywne, ale także wykształcić u nich tak ważne umiejętności, jak poszanowanie godności innych osób oraz respektowanie ich praw i potrzeb.

Agresywnym zachowaniom dzieci możemy również przeciwdziałać poprzez:
- zapewnienie im możliwości rozładowania energii, tj. stworzenie warunków do pełnej aktywności ruchowej,
- propagowanie sportu, zdrowej rywalizacji i zasady fair play,
- wskazywanie, że istnieją inne niż agresywne sposoby dochodzenia swoich praw,
- uczenie radzenia sobie ze stresem,
- przekonywanie, że takie same normy postępowania muszą obowiązywać wszędzie:
w domu, w szkole, w grupie rówieśniczej,
- uwrażliwianie na drugiego człowieka,
- uczenie okazywania uczuć i nazywania ich.

I chociaż dzieci, tak samo jak dorośli, mają prawo okazywać złość, czuć lęk czy niezadowolenie, to przecież my: rodzice i nauczyciele
mamy nauczyć je postępować tak, by nie czyniły szkody innym ludziom, pokazać im granice i formy zachowań, które są społecznie akceptowane.
Radzenie sobie z agresją to umiejętność radzenia sobie z emocjami.


Bibliografia
Ekel J., Jaroszyński J., Ostaszewska J., Mały słownik psychologiczny, Warszawa 1965.
Frączek A., Problemy psychologicznej teorii agresji, [w:] "Psychologia Wychowawcza" nr 3 Warszawa 1973, s. 284-299.
Kirwill L., Wartości rodziców o różnym poziomie wykształcenia a agresywność i uleganie agresji u dzieci, [w:], "Psychologia Wychowawcza" nr 5, Warszawa 1992.
Korzeniowski L., Pużyński S., Encyklopedyczny słownik psychiatrii, Warszawa 1978.
Okoń W., Słownik pedagogiczny, Warszawa 1995.
Wójcik. D., Środowisko rodzinne a poziom agresywności młodzieży przestępczej i nieprzestępczej, PWN, Warszawa 1977.
Ziemska M., Rodzina i dziecko, PWN, Warszawa 1979.

Opracowanie: Beata Hernik - Gnaś

Wyświetleń: 2135