Rola obserwacji w kształtowaniu pojęć geograficzno -przyrodniczych w nauczaniu zintegrowanym.

Edukacja społeczno - przyrodnicza w nauczaniu zintegrowanym zawiera treści z przyrody żywej i martwej, geografii, historii oraz inne dotyczące życia i działalności ludzi. Ukazywanie tych różnorodnych zjawisk powinno następować we wzajemnym powiązaniu, aby kształtować w umyśle dziecka scalony obraz świata.

Każda edukacja w procesie wszechstronnego rozwoju osobowości dziecka spełnia inne funkcje. Dlatego też stawia się przed nią odrębne cele szczegółowe inaczej mówiąc, przewidywane myślowo wyniki dydaktyczno - wychowawcze, które powinien uzyskać uczeń w toku uczenia się.

Do podstawowych celów edukacji społeczno - przyrodniczej należą:
- rozwijanie zdolności umysłowych oraz umiejętności praktycznych i postaw społecznych umożliwiających dziecku poznawanie, rozumienie i aktywne uczestnictwo w otaczającym je środowisku;
- zapoznanie z życiem i pracą ludzi;
- ukazywanie różnorodności zjawisk świata przyrody;
- kształtowanie określonych postaw i umiejętności w kontaktach z ludźmi i w obcowaniu z przyrodą;
- wspieranie zainteresowania przyrodą oraz potrzeby ujmowania, przeżywania i wyjaśniania zjawisk we wzajemnym powiązaniu;
- kształtowanie umiejętności wyrażania emocji oraz podejmowania działań jako naturalnych potrzeb rozwojowych ucznia;
- wyzwalanie i wzmacnianie uczucia szacunku wobec życia w każdej postaci, trosk a o zdrowie i bezpieczeństwo swoje i innych;
- rozwijanie zainteresowań badawczych, tj. poszukiwania, odkrywania, przeprowadzania prostych eksperymentów oraz umiejętności wyjaśniania, uzasadniania i oceny czynności badawczych;
- uwrażliwianie dziecka na przejaw niszczenia środowiska naturalnego i wspieranie działań proekologicznych.

Dlatego też w nauczaniu początkowym główny akcent powinien być położony na kształceniu umiejętności obserwacji rzeczy i zjawisk przyrodniczych. W toku obserwacji uczniowie winni wyodrębniać cechy istotne, ważne dla określonego zagadnienia, a następnie usystematyzować poznany materiał i wyciągać wnioski. Mając to na uwadze należy już od pierwszej klasy systematycznie wdrażać uczniów do prowadzenia obserwacji i to zarówno doraźnych, jak i długotrwałych. Bardzo często tylko dłuższa i wnikliwa obserwacja pozwala uchwycić związki przyczynowo - skutkowe złożonych zjawisk społecznych i przyrodniczych. Oprócz obserwacji rzeczy i zjawisk przebiegających w środowisku naturalnym należy przeprowadzać obserwacje konkretnych przedmiotów (różne okazy naturalne, modele, makiety, obrazy, schematy, przeźrocza) w klasie.

Przy bezpośredniej obserwacji ważne jest sterowanie nią, skupienie uwagi na istotnych cechach, zadawanie pytań rozwijających ten proces, wspólne ocenianie dobrych i złych warunków obserwacji. Dobrze zorganizowana i przeprowadzona obserwacja wpływa korzystni na przebieg i rozwój czynności umysłowych i praktycznych u uczniów oraz stanowi niezbędny element w kształtowaniu pojęć. Obserwacja jest podstawowym składnikiem eksperymentu przyrodniczego. Głównym źródłem wiedzy o przyrodzie powinna być sama przyroda obserwowana przez dziecko. Dlatego obserwacji trzeba uczyć do każdej należy uczniów odpowiednio przygotować. Uczniowie muszą wiedzieć, co mają obserwować, na co zwrócić uwagę, i w jakiej kolejności oraz umieć odpowiedzieć na zadane im pytania. Pomoc nauczyciela w trakcie obserwacji sprowadza się najczęściej do zadawania pytań - nie mogą one być zbyt szczegółowe ani zbyt ogólne.

Cała przyroda daje nieograniczone możliwości prowadzenia obserwacji. Obserwacje są podstawą kształtowania wyobrażeń i pojęć, które z czasem pozwalają uczniowi zrozumieć i wyjaśnić wiele procesów i zjawisk nie znanych mu dotąd lub nie dostrzegalnych.

Treści geograficzne w nauczaniu zintegrowanym dotyczą zagadnień elementarnych, ale za to mają bardzo szeroki zakres. Wynika to z szerokiego zakresu merytorycznego geografii jako nauki interdyscyplinarnej. Wśród treści kształcenia mieszczą się elementy wielu podstawowych dyscyplin geografii. Najwięcej jest treści z geografii fizycznej, która charakteryzuje komponenty środowiska geograficznego i wzajemne między nimi relacje. Należą do nich: rzeźba terenu, klimat, wody, gleby, świat roślinny i zwierzęcy. Obserwacja i podstawowa analiza środowiska geograficznego z początku dotyczy otoczenia szkoły i własnej miejscowości, następnie najbliższej okolicy i na koniec wybranych regionów Polski. Elementy geografii regionalnej na tym poziomie występują w czasie kompleksowej charakterystyki własnego miejsca zamieszkania i nieco bardziej wybiórczo najbliższych okolic. Występują też elementy kartografii, geografii matematycznej i astronomii.

Proces kształtowania pojęć geograficznych jest złożony i ma szereg uwarunkowań psychologicznych, merytorycznych i dydaktycznych. Zależy on od sprawności operacji myślenia, głównie abstrahowania i uogólniania, a także pośredni od analizy i syntezy, porównywania i klasyfikacji. Wyróżniamy dwie podstawy wprowadzania pojęć geograficznych: obrazową i abstrakcyjną. Podstawę obrazową stanowi obserwacja bezpośrednia i pośrednia. Formy obserwacji bezpośredniej to: lekcja w terenie, wycieczka, demonstracja okazów naturalnych. Do form obserwacji pośredniej zaliczamy: film, telewizję i obrazy statyczne.

Od najmłodszych lat należy kształtować właściwy stosunek emocjonalny do przyrody, szacunek do wszystkiego co żyje, poczucie odpowiedzialności za swoje postępowanie wobec przyrody. Chodzi nam o to, aby uświadomić dzieciom fakt, że jesteśmy częścią świata przyrodniczego i niszcząc przyrodę niszczymy siebie, aby wpoić uczniom przekonanie, że człowiek jest odpowiedzialny za utrzymanie pięknych krajobrazów, lasów czystych wód, zieleni za mądre gospodarowanie w środowisku.

Opracowanie: mgr Marta Kowalska

Wyświetleń: 3260