Rola zajęć terenowych w edukacji ekologicznej w nauczaniu zintegrowanym

Przybliżając dzieciom wiedzę ekologiczną musimy pamiętać, że wychowanie ekologiczne nie może stać się pedagogiką katastrofizmu i problemy ekologiczne nie mogą stanowić jedynej treści wychowania dla środowiska. Pokazujemy więc propozycje rozwiązań i zapobiegania problemom ekologicznym przez każdego z nas, jak i przez całe społeczeństwo, zmniejszając rezygnację oraz osłabiając lęki przed przyszłością. Zwłaszcza w nauczaniu dzieci młodszych należy wiele uwagi poświęcić nie naruszonemu środowisku naturalnemu, obcowaniu z przyrodą i ukazywania jej ścisłego związku z człowiekiem. Należy uświadomić wychowankom, że o naturę należy troszczyć się zanim ulegnie zniszczeniu - bo łatwiej zapobiegać niż naprawiać.

Aby o coś się troszczyć w sposób odpowiedzialny należy to dobrze poznać. Największą możliwość praktycznego poznania zagadnień ekologicznych mogą dać zajęcia w terenie i wycieczki, które to zwłaszcza dla małych dzieci mogą stać się źródłem wielu nowych wiadomości i informacji a jednocześnie mogą stanowić ogromne przeżycia ułatwiające poznanie i zrozumienie wielu zjawisk.

Zajęcia terenowe są jedną z podstawowych form zajęć prowadzonych na otwartej przestrzeni. Przez swoją różnorodność wpływają na: cechy charakteru, orientację w terenie, podnoszenie ogólnej sprawności, poznawanie otoczenia, kształcenie umysłu. Dzieci lubią to, co pobudza ich wyobraźnię jest tajemnicze i daje ujście bujnej fantazji. Dlatego chętnie bawią się w poszukiwaniu skarbów, myśliwych, strażników, obserwatorów.

Gry, zabawy i ćwiczenia terenowe pozwalają przeżyć jakąś przygodę, dają szansę wyżycia się i sprawdzenia przy pokonywaniu różnych trudności, są szkołą charakterów i kultury. Dlatego ta forma zajęć powinna dominować w Zielonych szkołach. Natomiast przybliżenie pewnych zagadnień ułatwi ich realizację w praktyce. Zajęcia z ćwiczeń terenowych są trudniejsze do przeprowadzenia, bo odbywają się w otwartej przestrzeni, gdzie nauczycielowi trudniej zapanować nad grupą i porozumieć się z nią. Dlatego do takich zajęć zespół klasowy musi być wcześniej odpowiednio przygotowany.


Dotyczy to takich spraw jak:
- poinformowanie dzieci i młodzieży o zajęciach terenowych i konieczności odpowiedniego ekwipunku
- podziału klasy na grupy lub oraz dokonanie organizacji wewnątrz każdego z tych zespołów,
- zorientowanie uczniów głównych tematach zajęć, długotrwałości trybu w terenie,
- ustalenie znaków i sygnałów porozumienia się na odległość podczas ćwiczeń oraz znaków alarmowych np. przerwanie ćwiczeń, zaistnienie wypadku, zbiórka alarmowa,
- określić teren, rozdzielić zadania, ustalić przepisy,
- określić czas gry, miejsce jej rozpoczęcia i zakończenia,
- upewnić się, czy uczestnicy zrozumieli zasady zabawy lub gry,
- pamiętać o konieczności stwierdzenia stanu liczebnego grupy na początku, w trakcie i pod koniec zajęć,
- nie dopuszczać do poruszania się w terenie przez pojedyncze dzieci.

Przygotowań organizacyjnych, mimo że zabierają dużo czasu nie należy zaniedbać, bo inaczej będzie brak zadowolenia i pozytywnych wyników szkolenia zarówno u nauczyciela jak i u uczniów. Teren do ćwiczeń musi poznać przede wszystkim nauczyciel i to w sposób dokładny, bo ma to wpływ przy zajęciach z różnymi grupami wiekowymi. Dobra znajomość terenu jest szczególnie ważna w pracy z dziećmi i młodzieżą wielkomiejską, która ze zrozumiałych względów odczuwa pewien lęk przed otwartym wolnym terenem. Starajmy się ni pominąć żadnych ważniejszych szczegółów terenu, które należy wykorzystać i drogi, nierówności, różne podszycie i nawierzchnie, skraje lasu, pola, skupiska zarośli. Ważne dla poznania terenu jest odbywanie zajęć w terenie w różnych warunkach pogodowych, porach dnia i roku. Stopniowe i dobre poznanie terenu pozwoli na właściwy wybór miejsc do ćwiczeń, zabawy i gier.

Ze względu na to, że zajęcia są w terenie, należy ograniczyć ilość sprzętu do niezbędnego minimum. Dotyczy to również przyborów, które można podzielić na naturalne i sztuczne. Gdy jesteśmy z dziećmi klas I-III na zajęciach terenowych sztucznymi przyborami są:- kompas, zeszyt i ołówek, kolorowe szarfy, blok rysunkowy, kredki i pisaki, mapy i przewodniki, lupy i lornetki.
Przyborami naturalnymi będą okazy przyrody np.: szyszki świerkowe i sosnowe, owoce kasztanowca, dębu itp., kwiaty leśne i łąkowe, zioła, trawy jagody, liście drzew i krzewów, suche gałązki; zimą - śnieg jako atrakcyjny materiał do budowy.

Przy używaniu naturalnych przyborów musimy od początku zwrócić uwagę na przestrzeganie powszechnie znanych zasad poszanowania przyrody czyli:
- niełamanie drzew i gałęzi
- niezrywanie liści i kwiatów chronionych
- niekaleczenie kory pni drzew
- nieniszczenie młodników leśnych
- niepłoszenie ptaków i zwierzyny

Tylko na zajęciach terenowych można nauczyć rozpoznawać gatunki roślin i zwierząt. Profesor S. Myszkowski w książce pt. "Człowiek -przyroda - cywilizacja" już w 1976 roku pisał "Ludzie znający rośliny i zwierzęta należą do coraz rzadszych wyjątków". Doktor Jakubiec w "Aurze" nr 4 z 1988 roku w artykule pt. "Przewodniki turystyczne - mój postulat dla LOP." pisze "Ogromna większość absolwentów biologii nie umie rozpoznać najpospolitszych gatunków roślin i zwierząt (...) a przecież nie znamy tego czego nie potrafimy nazwać, (...) bez znajomości konkretnych elementów składowych trudno zrozumieć i przejąć się problemami ogólnymi, tak jak bez znajomości alfabetu nie można odczytać i przeżyć nawet najwspanialszej poezji".

Dopiero znajomość gatunków uświadamia nam naprawdę bogactwo i złożoność świata przyrody. Poznając to bogactwo chcemy je zachować, a naturalnym pragnieniem jest zachowanie zwłaszcza tego, co jest już rzadkie. W opinii doświadczonych pedagogów popularyzację wiedzy przyrodniczej najlepiej rozpocząć od pierwszych klas szkoły podstawowej, wykorzystując u dzieci naturalną ciekawość poznania świata. Zajęcia przyrodnicze dla najmłodszych muszą być atrakcyjne i przyjemne, aby edukacja ekologiczna, trwająca przez wiele lat, była skuteczna i obejmowała wszystkich. Takie szanse stwarzają zajęcia praktyczne, choć przekazują mniej wiedzy encyklopedycznej, jednak ułatwiają jej zrozumienie i utrwalenie.

Zajęcia w terenie umożliwiają dzieciom podglądanie życia mieszkańców środowisk przyrodniczych zbliżonych do naturalnych. W toku takich zajęć skłaniamy dzieci, aby choć przez chwilę uważnie przyjrzały się otaczającej przyrodzie i spróbowały zrozumieć to co widzą. Dzieci wychowane w mieście nie tylko nie znają przyrody. Dzieci te przyrody nie widzą, nawet gdy na nią patrzą. Las, czy łąka stanowią dla nich jednolitą, obojętną, zieloną plamę. I nic więcej. Ta zielona plama ma takie samo znaczenie jak mury w mieście albo asfalt na ulicy, tylko różni się od nich kolorem. Jeśli dzieci nie dostrzegają w przyrodzie życia indywidualnych gatunków oraz systemu złożonych zależności i powiązań między nimi, przyroda nie będzie miała dla nich znaczenia. Dzieci takie w przyszłości nie będą miały ochoty i siły aby przyrodę chronić przed unicestwieniem.

Kiedy w rosnącym drzewie nie dostrzega się życia, jego los jest nam obojętny. Jeśli drzewo staje się żywym organizmem, od którego w jakimś stopniu zależy nowe życie wielu stworzeń - można znaleźć w nim prawdziwego przyjaciela. Takiego przyjaciela poszukiwaliśmy wspólnie z nauczycielami i dziećmi w toku realizacji akcji proekologicznej pod hasłem "Poznajemy sadzimy i chronimy drzewa". Celem tej akcji było nie tylko posadzenia drzewka i poznanie wiadomości o drzewach, ale co najważniejsze przekazanie dzieciom wiary, że coś zależy ode mnie, od każdego z nas. Pragnęliśmy przekazać im nasze przeświadczenie, że to właściwie my środowisko niszczymy lub je chronimy. Próbowaliśmy więc dzieciom przekazać, że to w nich jest siła i nadzieja. Co więcej, wspólnie poszukiwaliśmy przykładów konkretnych działań leśnych w zasięgu możliwości dzieci. Stąd też zrodził się pomysł tej akcji, której początek stanowiły zajęcia w terenie - rozpoczęliśmy od spotkania z drzewem. Piękna Polska Złota Jesień była naszym sprzymierzeńcem i wręcz zachęcała do tego typu zajęć. Dzieci uczyły się rozpoznawać drzewo przez fakturę kory, dotyk i kształt liści, zapach. Poznawały jego wielkość obejmując je ramionami, słuchały jak bije serce drzewa. Drzewo przestało być martwym przedmiotem zaczęło żyć. Podczas tych zajęć dzieci uczyły się obcowania z przyrodą, chciałam im przez tego typu zajęcia uświadomić, że człowiek jest tylko małą cząstką środowiska w którym żyje i powinien dostrzegać innych, współżyć z nimi w harmonii.

Po spotkaniu z pojedynczym drzewem zaczęliśmy patrzeć na las jako całość, na to co się w nim dzieje. Rozpoczął się etap wielkich poszukiwań. Tych kilka dni spędzonych w zaniemyślańskim lesie było dla dzieci ogromnym przeżyciem, nagromadzeniem pilnie strzeżonych i przepięknych zbiorów o których potrafiły z dumą opowiadać, a to był zaledwie pierwszy etap nasz pierwszy mały kroczek w kierunku ekorozwoju. Kolejnym etapem było zwiedzanie Kórnickiego Arboretum oraz Muzeum Dendrologicznego pod kierunkiem przewodnika - pracownika PAN. Tutaj dzieci poznały całe bogactwo i piękno drzew, poznały wiele nowych wiadomości o drzewach, wzbogaciły swoje zbiory o jeszcze ciekawsze liście, szyszki, czy inne owoce drzew. Samo przekazanie wiedzy przyrodniczej nie wywoła u uczniów zmiany nastawienia emocjonalnego ani nie pobudzi motywacji do działania na rzecz środowiska przyrodniczego. Przede wszystkim własne przeżycia oraz praca w tym środowisku mają trwały wpływ na kształtowanie proekologicznych postaw. Poprzez wyżej opisane zajęcia w terenie dzieci nauczyły się rozpoznawać kilka gatunków drzew leśnych, znalazły swój ulubiony gatunek drzewa i bliżej go poznały zrozumiały delikatność i złożoność żywych układów, w których żyją drzewa, uczyły się obserwowania przyrody, przebywania w niej w sposób aktywny, uważny i łagodny zarazem. Zajęcia w terenie są niezwykle ważne dla rozbudzenia zainteresowań przyrodniczych, stanowią pierwszy etap w kształtowaniu postaw proekologicznych, pierwszy ale zarazem niezbędny dla dalszego ekorozwoju jednostki i całej grupy

Opracowanie: Wiesława Ziembińska

Wyświetleń: 866