Jak zaktywizować uczniów do pracy na lekcji?

Celem każdego nauczyciela jest uczenie w taki sposób, by lekcja zyskiwała rozmach, stawała się zdarzeniem, przygodą, zabawą w poszukiwanie i odkrywanie, by pozbyła się banału i nudy, która grozi nie tylko uczącym, ale uczonym.

"Proszę pani, a jaki jest temat lekcji?"

Wielokrotnie każdy nauczyciel słyszał od uczniów podobne pytanie. Wykorzystajmy tę dociekliwość uczniowską. Temat rzeczywiście jest niezwykle istotny w toku lekcji.

Zacznijmy więc walkę z nudą na lekcjach od wymyślenia ciekawego, pasjonującego, wyzwalającego zainteresowania tematu lekcji, który daje szansę na emocjonalny i intelektualny zryw uczniów, daje szansę na dobry początek lekcji. A pamiętajmy, że uczniowie są bardzo surowymi sędziami! Posłużę się więc pomysłowością Witolda Bobińskiego, który w swej książce "Drugi oddech polonisty" podał szereg ciekawych przykładów tematów lekcji:

- Zadanie - to ja! (o orzeczeniu)
- Nerwus wykrzyknik.
- Uśmiałaby się nawet beksa z "Akademii Pana Kleksa".
- Nie wyrośnie na pisarza, kto wciąż wyraz powtarza.
- Ten się tylko dziś uśmiecha, kto wie gdzie "h", a gdzie "ch".
- Wiedza nam nie spadnie z nieba, klasówkę poprawić trzeba.

Zaprezentowane sposoby budowania tematów lekcji to zaledwie kropla w morzu możliwości. Można wykorzystać przysłowia, porzekadła, cytaty z polszczyzny potocznej i gwarowej, tytuły dziennikarskie.

Jak wykorzystać film?

Dzieci chętniej korzystają z możliwości mediów, niż z zawartości bibliotek. Aby uczniowie nie stali się wyznawcami, często drastycznego, kultu akcji, niezbędna jest staranna edukacja filmowa.

Magnetowid doskonale urozmaici lekcje o tworzywie filmu (obraz, słowo, dźwięk), o języku filmu, o filmowych scenach czy sekwencjach. Fragmenty filmów popularnych możemy wykorzystać przy okazji omówienia wielu utworów literackich, prezentując informacje tematycznie związane z zajęciami.

Na przykład w czasie lekcji poświęconej omawianiu baśni z Nowej Gwinei pt. "Dar rzeki Fly" możemy wykorzystać fragmenty filmów przedstawiające egzotyczne ludy, ich egzotyczne obrzędy, zwyczaje, codzienne zajęcia.

"Nie bójmy się rysunku!"

Polonista najbardziej jest przywiązany do słowa mówionego lub pisanego. Są jednak sytuacje, kiedy musi z niego zrezygnować. Mało korzystne jest zasypywanie klasy gradem pytań i problemów, bo wtedy łatwo wpaść w pułapkę nudnego toku lekcji. Rysunek, kreska mogą pozwolić nam tego uniknąć.

Posłużę się pomysłowością W. Bobińskiego i przytoczę fragment z jego książki: "Rysunek na lekcjach języka polskiego jest nowością, zaskoczeniem, niespodzianką, gremialnie przez uczniów akceptowaną, ba, nawet wielbioną i wyczekiwaną. Jest nie tylko urozmaiceniem, ozdobą, ale również wiatrem w żagle intelektu. Ten wróg wielosłowia sprzyja konkretowi rzeczowości. Jest zawsze twórczy: jako zagadka, problem, wniosek czy podsumowanie. Bywa katalizatorem lub ilustracją pomysłu".

Ucząc gramatyki zmagamy się z jej niewielką atrakcyjnością dla uczniów: wiele monotonnych ćwiczeń, przepisywanie z tablicy.... W wielu sytuacjach może nam pomóc rysunek. Lekcja gramatyki może zawierać w sobie jakiś element sensacji, coś z zagadki i poszukiwania.

Punktem wyjścia, np. do lekcji o czasowniku w klasie czwartej, może być plastyczna konkretyzacja przysłów:
- Kuć żelazo, póki gorące.
- Chować głowę w piasek.
- Nabić kogoś w butelkę.

Wykonane przez nas rysunki (starannie przygotowane wcześniej w domu lub nawet naprędce nakreślone na tablicy) mogą być opisane przez naszych uczniów i podpisane zwrotami, w których są zawarte czasowniki. Rysunki wywołają element zaciekawienia, zainteresowanie tematem. Niemalże przy omawianiu każdego zagadnienia gramatycznego możemy wykorzystać rysunek w pełnym zakresie.

W czasie lekcji poświęconych omawianiu utworów literackich możemy wykonać rysunki ilustrujące zdarzenia z życia bohaterów, np. z powieści "W pustyni i w puszczy". Powinniśmy wtedy usłyszeć opowieści o porwaniu dzieci, o rzuceniu rękawiczki, o nieudanej próbie ucieczki, itp.

Doskonale możemy przy pomocy kreski wyjaśnić pojęcie metafory czy epitetu.

"Przebierajmy się!"

Dzieci w szkole podstawowej najchętniej spędziłyby całą lekcję na zabawie. Warto to wykorzystać! Wspólnym mianownikiem takich zabaw okazują się elementy teatru, od zwykłej przebieranki do tworzenia tekstu dramatycznego. Przebieranki mogą stanowić całą lekcję lub tylko jej fragment. A oto przykłady. W trakcie omawiania "Pinokia" dzieci losują karteczki z imionami bohaterów. W domu wymyślają strój dla swego bohatera i przygotowują krótką prezentację jego przygód. Oto przebieg lekcji:
1. Uczniowie pojedynczo prezentują się na środku klasy, a pozostali odgadują, kim jest prezentowana postać.
2. Uczeń rozwija opowieść o zdarzeniach, w których uczestniczy bohater książki.

3. Wspólnie formułujemy zapis, np. "Ania pięknie zaprezentowała się jako Pinokio. Wzbudziła swym występem zachwyt i podziw klasy".

Propozycje teatralne w nieograniczony sposób możemy wykorzystać na lekcjach w formie: wywiadu, konferencji prasowej, pantomimy, monodramatu, teatru kukiełek. Elementy teatralnej zabawy nie są pomysłem szczególnie odkrywczym, są znane i stosowane od wielu lat, choć ciągle rzadko wykorzystywane.

W dalszej części pracy przedstawię inne aktywne metody pracy na lekcji, które mają na celu i uatrakcyjnienie zajęć i pobudzenie uczniów do efektywnego działania.

"Burza mózgów"

Metoda ta polega na zebraniu w krótkim czasie bogactwa pomysłów prowadzących do rozwiązania danego problemu. Wskazuje na wielość dróg prowadzących do osiągnięcia celu. Najczęściej służy do przygotowania dyskusji lub wprowadzenia do tematu. Praca z wykorzystaniem tej metody ma następujący przebieg:
1. Zbieramy wszystkie pomysły zgłoszone na kartkach.
2. Praca w grupach w celu rozpatrzenia pomysłów.
3. Wybór najtrafniejszych pomysłów.

"Metoda trybunału"

Metoda ta jest wykorzystywana wówczas, kiedy mamy dokonać osądu zdarzenia, zjawiska, postawy wybranej osoby, grupy. Wybieramy z klasy trybunał sądowy: sędziego, prokuratora, grupę ławników, obrońców, oskarżycieli. Sędzia otwiera przewód sądowy, określa przedmiot rozprawy, czuwa nad całością. Prokurator wygłasza mowę oskarżycielską, wskazuje zakres winy, rzecznicy stron (obrońcy i oskarżyciele) uzasadniają swoje racje, przedstawiają argumenty.

Metody sytuacyjne: "Układanka", "5 z 25", "Collage"

Metody sytuacyjne mają szerokie zastosowanie w czasie lekcji wychowawczych, gdy bohaterami są często same dzieci, a treścią zdarzenia dotyczące lub mogące dotyczyć ich życia w sposób pośredni lub bezpośredni.

Metody sytuacyjne polegają na analizowaniu przez uczestników konkretnej sytuacji wziętej z życia. Celem tych metod jest gruntowne przemyślenie danej sytuacji, dostrzeżenie ewentualnych błędnych rozwiązań, odkrycie różnych możliwości korzystnych rozwiązań, wyciągnięcie wniosków do własnego postępowania i życia, np. z listów młodzieży.

"Układanka"

Układanka to wspólne układanie zdań z kartoników zawierających poszczególne wyrazy - puzzle. Po ułożeniu zdań dyskutujemy nad ich treścią, dzielimy się refleksjami. Układanka może być punktem wyjściowym lekcji, zasygnalizowaniem problemu, który w dalszej części zostanie rozwiązany.

"5 z 25"

Nauczyciel przedstawia uczniom listę cech, np. cechy dobrego kolegi, prawdziwego przyjaciela, cechy pozytywnego bohatera typowej, indiańskiej powieści przygodowej. Podczas pracy w grupie uczniowie wybierają spośród podanych te cechy, które są najbardziej trafne, a następnie argumentują, uzasadniają swój pogląd. Na końcu następuje podsumowanie i refleksja.

"Collage"

Collage to tworzenie jednego elementu z wielu innych, często różnorodnych. Uczestnik otrzymuje kartkę, dzieli ją na pół.

W części górnej zapisuje zadanie podane przez prowadzącego, np., co przeszkadza w pracy na lekcji? , a następnie kartka przechodzi z rąk do rąk. Collage to również konkretyzacja plastyczna. Wykorzystując różnorodne materiały możemy wykonać plakat będący jedną z możliwości interpretacji, analizy utworu lirycznego.

Wymienione przeze mnie pomysły, metody pracy to kropla w oceanie możliwości pracy na lekcji. Na koniec kilka uwag teoretycznych, podsumowujących.
 

Metody podające Cel: Przekazanie informacji Tok: Podający - Wykład - Prelekcja - Pokaz - Opis - Opowiadanie

Metody aktywizujące Cel: Rozumienie tekstów, zdarzeń, problemów Tok: Problemowy, praktyczny, eksponujący - Dyskusja - Burza mózgów - Metoda trybunału - Metody sytuacyjne - Układanka - 5 z 25 - Inscenizacja - Collage i wiele innych

 

Nauczanie metodami aktywizującymi to organizowanie takiej sytuacji, w której "wiedza zimna", teoretyczna staje się przedmiotem doświadczenia: Przez przeżycie tegoż doświadczenia zmienia się w "wiedzę gorącą'. Nauczanie to polega na osobistym zaangażowaniu słuchaczy, wspólnym wykonywaniu działań zmierzających do wyjaśnienia zagadnienia, wysłuchania innych.

Metody aktywizujące stymulują naturalny rozwój młodego człowieka, pobudzają do myślenia, ułatwiają zrozumienie, powodują wzrost zainteresowania tematem. Sprawiają, że uczniowie uświadamiają sobie własne możliwości, mają również większą odwagę do wyrażania swoich poglądów i życzeń wobec innych.

Bibliografia

1) Bobiński W., Drugi oddech polonisty, Warszawa, Wydawnictwo STENTOR 1996
2) Bortnowski S., Scenariusze półwariackie, Warszawa,
Wydawnictwo STENTOR
3) Jabłoński R., Tematy lekcji, testy, krzyżówki o poezji, Płock, Wydawnictwo KOREPETYTOR 1997

Opracowanie: Maria Zwolińska

Wyświetleń: 7136