Objawy nerwowości dziecięcej i jej przyczyny

Najczęściej wymienianą cechą nerwowości dziecięcej jest niewspółmierność między bodźcami a reakcjami. Normalnie siła reakcji pozostaje w stosunku prostym do siły bodźców. W wypadku nerwowości ów stosunek ulega zazwyczaj zaburzeniu. Objawy nerwowości dziecięcej bywają różnorodne. Tworzą one niejednakowe u poszczególnych osobników zespoły, w związku z czym wyróżnia się odrębne postacie nerwowości. Najczęściej spotykaną postacią nerwowości dziecięcej jest nadpobudliwość psychoruchowa. Zaburzenie to, szczególnie gdy stopień jego nasilenia jest różny, ujawnia się w utrudnionym zasypianiu, płytkim śnie oraz niemal we wszystkich formach zachowania. Spośród zabaw najbardziej lubią ruchowe, z pozostałych te, w których występują częste zmiany sytuacji. Dzieci te pracują bardzo nierównomiernie i niesystematycznie. Zdolne są na ogół tylko do wykonywania krótkotrwałych zadań. W miarę przedłużenia jednokierunkowego wysiłku tempo ich pracy szybko słabnie, wzmaga się natomiast zainteresowanie czynnikami ubocznymi. Dzieci nadpobudliwe stojąc wobec nowych, nieznanych zadań stosują często metodę prób i błędów. Mają zasadnicze trudności koncentracji uwagi, niełatwo i przeważnie niezbyt chętnie odwzorowują. Nierzadko przejawiają osłabiona zdolność planowania, ich czynności mają przebieg chaotyczny. Często obserwuje się u tych dzieci osłabienie woli wyrażające się w trudności realizowania podjętych zamierzeń. Dzieci nadpobudliwe dają się często otoczeniu we znaki swoim niepokojem, ciągłym pożądaniem nowych sytuacji, nieraz agresywnością, która skierowana jest najczęściej do innych dzieci. Zdarza się również u dzieci zwłaszcza w młodszym wieku szkolnym, że obiektem agresji są ludzie dorośli, przeważnie na wszystko pozwalający, wszystko przejmujący z jednakowym spokojem rodzice. Formy agresji bywają różne. Najczęściej to bicie, ciąganie za włosy czasem gryzienie lub kopanie. Rzadziej występuje niszczenie przedmiotów, choć agresywne dzieci specjalnie niszczą wytwory prac przeciwnika. Dzieci nadpobudliwe sprawiają często trudności w zorganizowanej grupie. W szkole, szczególnie w pierwszych latach nauki, trudno im dostosować się do istniejącego porządku. Nie są zdolne do kilkudziesięciominutowego spokojnego siedzenia, bez istotnej przyczyny wychodzą w czasie lekcji z ławki, kręcą się, "wiercą". Na lekcjach z reguły nie są zdolne do długotrwałej koncentracji uwagi na jednym przedmiocie. Regulamin szkolny, któremu dzieci nie są zdolne podporządkować się i powstające na tym tle konflikty budzą u nich czasem ogólną niechęć do nauki. Dzieci te są oceniane przez nauczycieli jako zdolne ale leniwe.

Inną postacią nerwowości u dzieci jest zahamowanie. To zaburzenie powstaje u dzieci w wyniku przeciążenia układu nerwowego działaniem zbyt silnych, zbyt długotrwałych lub zbyt wielu bodźców. Życie współczesne stwarza wiele sytuacji skomplikowanych i trudnych dla dzieci. Czasami wymaga od nich radykalnych zmian zachowania w ciągu krótkiego czasu, jak np. w momencie rozpoczęcia nauki szkolnej. Uczęszczania do szkoły nakłada na dzieci duże obowiązki, związane z koniecznością szeregu wyrzeczeń. Niektóre potrzeby niejednokrotnie silne, pozostają niezaspokojone. Często są sytuacje konfliktowe: zaspokojenie jednych potrzeb równoczesne jest z brakiem zaspakajania innych. Czasem szkoła, do której dziecko uczęszcza, posiada dlań znaczenie zarówno dodatnie, jak i ujemne, przyciąga i jednocześnie odpycha utrzymując w stanie emocjonalnego napięcia w ciągu długiego czasu. Dzieci nie rodzą się nerwowe, łatwo dochodzi u nich do zaburzeń w następstwie niesprzyjających warunków rozwojowych. Sytuacje związane z ogólnymi przemianami, jakie zachodzą w życiu społecznym nie są jedynym niebezpieczeństwem.
Jedną z poważnych przyczyn nerwowości dziecięcej jest okresowe lub trwałe przerwanie serdecznego stosunku rodziców do dziecka. Bardzo często bezpośrednią przyczyną zaburzeń występujących u dzieci są błędy wychowawcze popełniane przez rodziców lub inne osoby dorosłe. W wielu przypadkach nasilanych zaburzeń nerwicowych u dzieci ich rodzice są osobami niezrównoważonymi. Na ogół nie opanowują swych negatywnych reakcji emocjonalnych i przy dzieciach są wybuchowi. W domu stwarzają atmosferę napięcia i niepokoju. Na atmosferę tę składa się wiele czynników. Dużą rolę odgrywa brak opanowania ruchowego rodziców i ich ogólne zniecierpliwienie ujawniające się w wykonaniu codziennych czynności. Innym czynnikiem jest niewspółmiernie silne w stosunku do sytuacji reagowanie na to, co się dzieje. Chodzi tu o sytuacje obserwowane przez dziecko, jak i to, w których bierze ono bezpośredni udział. Czasami jakieś określone podniety wywołują u któregoś z rodziców specjalnie silne reakcje. Jeśli dziecko przeżywa je w sposób przykry, wówczas rodzi się u niego lęk przed zaistnieniem takich sytuacji. Bardzo często dziecko nie może zapobiec ich powstawaniu i wtedy, zwłaszcza gdy sytuacje te zdarzają się często pozostaje ono w ciągłym niepokoju. Jeszcze innym czynnikiem jest brak stabilizacji życia rodzinnego, przypadkowa, przynajmniej z punktu widzenia dziecka i niezrozumiała dlań zmienności i postaw rodziców. Szczególnie groźne są częste zmiany do jednego i tego samego rodzaju poczynań dziecka. Dezoriętują one dziecko, co do posiadanych uprawnień i stawianych mu wymagań. Rodzice niezrównoważeni nerwowo bardzo często postępują wobec dzieci w sposób niezgodny, niejednolicie i niekonsekwentnie. Wśród stosowanych kar występują tzw. kary cielesne, wymierzone zwykle w stanie silnego podniecenia. W nierzadkich przypadkach krańcowo różnej postawy matki i ojca, zarówno co do stawianych wymagań, jak i wartościowania poczynań dziecka, mają miejsce wyraźnie sytuacje konfliktowe, które mają prowadzić wprost do zaburzeń w czynnościach układu nerwowego dziecka. Te nasilane, niewłaściwe represje rodziców wywołują wtedy u dziecka reakcje patologiczne. Tego rodzaju postępowanie spotykane jest najczęściej u rodziców apodyktycznych. Tłumaczą oni je zazwyczaj pragnieniem zachowania konsekwencji i własnego autorytetu. Z uporem zmierzają do bezwzględnie natychmiastowego zwyciężenia u dziecka wszelkich form niesubordynacji. Środki jakimi się posługują, uważają oni za rzecz zdecydowanie drugorzędną jeżeli nawet sami dostrzegają w jakim stopniu swego postępowania ich niewłaściwości, nie rezygnują z nich, by nie okazać uległości wobec dzieci.

Z reguły bardzo niekorzystną sytuację w domu mają dzieci alkoholików. W większości przypadków są one świadkami stanu upojenia rodziców oraz towarzyszącym tym stanom bójek i awantur. Zdarza się, że dzieci stają się przedmiotem zamroczonego alkoholem ojca, przeżywając lęk zwielokrotniony niezrozumiałą dla nich sytuacją. Bardzo często przeżycia dziecka alkoholika mają wyraźnie konfliktowy charakter. Prawie zawsze istnieją pozytywne więzi uczuciowe łączące dziecko z rodzicami. Zewnętrznym wyrazem tych więzi jest dążenie ze strony dziecka do rozmaitego rodzaju zbliżeń. Ojciec w stanie upojenia alkoholowego budzi lęk i uczucia negatywne. Powstaje sytuacja konfliktowa, w której i ten sam człowiek odgrywając w życiu dziecka bardzo istotną rolę budzi uczucia sprzeczne, przyciąga i odpycha równocześnie.

Niekorzystną sytuację mają również dzieci nadmiernie rozpieszczane przez rodziców. Niejednokrotnie dzieje się tak, że do pewnego czasu wszystkie zachcianki są spełniane. Wreszcie kiedy rodzice nie mogą spełnić wygórowanych życzeń dziecka albo zaczynają wchodzić w grę względy społeczne - konieczność dostosowania się do norm obowiązujących w szkole - kładzie się temu kres. Rozpoczyna się, często bardzo nieudolne, wprowadzanie rygorów, przeciw którym dziecko się buntuje. To znów wywołuje ze strony rodziców represje w postaci stosowania silniejszych bodźców w sytuacjach, w jakich nigdy przedtem stosowane nie były. Ponieważ z reguły mają miejsce w tych przypadkach poważne niekonsekwencje pedagogiczne, więc na miejsce burzonego gwałtem systemu reakcji dziecka nie może ukształtować się system nowy i prawdopodobieństwo powstania zaburzeń nerwowych jest bardzo duże.

Czynniki środowiskowe, a wśród nich wychowawcze, odgrywają w powstawaniu zaburzeń nerwowych u dzieci rolę bardzo znaczną. Teren, na którym one działają to nie tylko dom rodzinny, ale także inne sytuacje wychowawcze jak szkoła. Zdarza się również, że na terenie pozornie neutralnym w stosunku do dziecka, jak np. podwórko, ulica, działają czynniki wyraźnie szkodliwe.

Bibliografia:
Dąbrowski K., Nerwowość dzieci i młodzieży, Warszawa 1976.
Pisariewa L., Dzieci nerwicowe i ich wychowanie, Warszawa 1979.
Włodarski Z., Zaburzenia równowagi procesów nerwowych u dzieci, Warszawa 1978.
Żebrowska M., (red) Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1978.

Opracowanie: Elżbieta Sawa

Wyświetleń: 2999