Dysleksja - przyczyny, objawy i zasady terapii pedagogicznej

Dysleksja to jeden z problemów w zakresie trudności w uczeniu się. Marta Bogdanowicz definiuje ją następująco: "(...) dysleksja to zaburzenie objawiające się w nauce czytania mimo stosowania obowiązujących metod nauczania, normalnej inteligencji i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych. Jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych co często uwarunkowane jest konstytucjonalnie."

Definicja z 1994 roku zaproponowana przez stowarzyszenie Orton Dyslexia Society zakłada, że "dysleksja jest jednym z wielu różnych typów trudności w uczeniu się. Jest to specyficzne zaburzenie o podłożu językowym i konstytucjonalnej etiologii, charakteryzujące się trudnościami w kodowaniu pojedyńczych wyrazów, zwykle odzwierciedlające niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego."

W badaniach nad dysleksją powstały różne koncepcje i teorie, określające przyczyny powstawania tej trudności. Oto niektóre z nich:
1. Koncepcja genetyczna, która łączy zaburzenia w czytaniu z czynnikiem dziedzicznym. Wynika ona z faktu nieprawidłowej budowy specyficznego obszaru kory mózgowej człowieka w lewym płacie potylicznym, od którego zależy pamięć oraz zdolność rozpoznawania słów pisanych.
2. Koncepcja opóźnionego rozwoju centralnego układu nerwowego. W koncepcji tej wskazuje się na opóźnienia rozwoju centralnego układu nerwowego dyslektyka, ujawniające się w późniejszych stadiach jego życia.
3. Koncepcja organiczna, która zakłada, że przyczyną trudności w czytaniu są mikrouszkodzenia mózgu związane z sytuacją okołoporodową.
4. Teorie psychogenne, które wywodzą się od badaczy o orientacji psychoanalitycznej. Badacze ci przyczynę trudności w czytaniu widzą w zaburzeniu rozwoju emocjonalnego. Występujące trudności w przyswajaniu umiejętności czytania stanowi symptom zaburzeń sfery emocjonalnej.
5. Teoria integracji sensorycznej, która zakłada, że zdolności do wykonywania zadań szkolnych jest zależna od zdolności integracji wrażeń płynących z różnych receptorów.

Trudności w nauce czytania mają często charakter rodzinny (występują w pokoleniach tych samych rodów) i utrzymują się one do okresu dojrzałości. Typowe objawy charakteryzujące czytanie osób ze specyficznymi zaburzeniami czytania to:
- wolne tempo czytania;
- liczne pauzy i wtrącenia;
- zaburzenia w utrzymywaniu kierunku czytania od lewej ku prawej stronie wiersza;
- opuszczanie liter, sylab, wyrazów;
- dodawanie liter i sylab;
- błędne różnicowanie liter zbliżonych strukturą graficzną;
- błędne różnicowanie liter zbliżonych strukturą fonetyczną;
- zniekształcenia i zmiany wyrazów na inne sensowne lub bezsensowne;
- trudności w zapamiętywaniu znaków graficznych;
- słabe zapamiętywanie czytanej treści;

Dzieci z tymi objawami wymagają zorganizowanej terapii pedagogicznej, która ma na celu eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji poprzez oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych na przyczyny i przejawy trudności w uczeniu się. Terapia ta powinna przebiegać z uwzględnieniem kilku zasad:
1. Zasada indywidualizacji środków i metod oddziaływania korekcyjnego uwzględniająca możliwości dziecka środowiska rodzinnego, specyficznych cech osobowości dziecka (płeć, temperament, emocjonalność).
2. Zasada powolnego stopniowania trudności uwzględniająca możliwości dziecka.
3. Zasada korekcji zaburzeń - uczymy przede wszystkim funkcje najgłębiej zaburzone i najsłabiej opanowane umiejętności.
4. Zasada kompensacji zaburzeń - nakazuje łączenie funkcji zaburzonych z tymi, które są nie zaburzone celem tworzenia mechanizmów kompensacyjnych.
5. Zasada systematyczności, która kładzie nacisk na częste i krótkie powtarzanie czynności i ćwiczeń.
6. Zasada ciągłości oddziaływania terapeutycznego, która zakłada, że na zajęciach w klasie i w domu powinna być taka sama ocena postępów dziecka oraz takie same wzmacnianie i nagradzanie jego wysiłków.
7. Zasada powtarzalności oddziaływania terapeutycznego.

Każdy terapeuta chciałby stosować odpowiednie metody i techniki, które pozwoliłyby dziecku w jego pracy i wysiłku osiągnąć jak najlepsze rezultaty. Poszukiwania w tym zakresie przyczyniły się do powstania metody 18 struktur wyrazowych. Opiera się ona na analizie sylabowo - głoskowej wyrazów w powiązaniu z ich budową literową. Jej celem jest nauczyć automatycznego kształtów fonogramów (kombinacji liter). Metodą tą można posługiwać się "w pracy z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu o charakterze dyslektycznym, dysortograficznym lub dysgraficznym, na dowolnym etapie zaawansowania dziecka w opanowaniu tych technik i niezależnie od rodzaju zaburzeń funkcji percepcyjno - motorycznych, leżących u ich podłoża"

Inną metodę zaprezentowano w "Ćwiczeniach w czytaniu i pisaniu". Podzielone są one na cztery zasadnicze części:
I. Analiza i synteza mowy - jest ona fazą przygotowującą do nauki czytania i pisania. Ćwiczenia w analizie mowy mają za zadanie uświadomić dziecku, że w mowie można wyróżnić zdania, w zdaniach wyrazy, w wyrazach sylaby, w sylabach najmniejsze elementy mowy - głoski i litery. Samogłoski natomiast są punktem wyjściowym nauki czytania i pisania w oparciu o sylabę, gdyż są elementem zgłoskotwórczym. Początkiem czytania i pisania staje wykształcenie w dziecku umiejętności słuchowego wyróżniania głosek w sylabie - analiza, oraz łączenie spółgłosek z samogłoskami w proste sylaby otwarte - synteza.
II. Nauka czytania i pisania w oparciu o analityczno - syntetyczną metodę sylabową - prezentuje ona odmienną od stosowanej w szkole metody nauki czytania i pisania. Poszczególne stadia metody sylabowej uwzględniają materiał wyrazowy, który bazuje na podstawowych literach alfabetu i postępują od nauki czytania i pisania prostych sylab, następnie krótkich wyrazów, o łatwej budowie, do długich wyrazów z grupami spółgłosek.
III. Głoski specyficzne języka polskiego - obejmuje ona dwuznaki, zmiękczenia i zanik dźwięczności głosek. Dwuznaki mogą być punktem wyjściowym w terapii zaburzeń w czytaniu i pisaniu, po uprzednim opracowaniu samogłosek. Opracowanie zmiękczeń i zaniku dźwięczności głosek nie wymaga już trzymania się ustalonego schematu postępowania.
IV. Planowanie i programowanie pracy korekcyjno - wyrównawczej - zawiera przykłady programowania pracy korekcyjno - wyrównawczej na materiale literowym oraz przykłady konspektów z różnych etapów zajęć terapeutycznych.

Metody i techniki pracy powinny być dostosowane do indywidualnych możliwości dziecka. Powinno ono być otoczone opieką w ramach realizowanego procesu dydaktycznego z jednej strony, a z drugiej - w ramach specjalistycznych zajęć pozalekcyjnych. Powinno liczyć na zrozumienie wśród nauczycieli i rówieśników na odpowiednią pomoc, życzliwą ocenę pracy oraz postępów. Niezbędna jest również ścisła współpraca terapeuty z nauczycielem uczącym dziecko i rodzicami.

Jeśli te warunki są spełnione, a terapia dziecka prowadzona jest prawidłowo, to pozytywne zmiany zachodzą nie tylko w zakresie ćwiczonych funkcji, ale również w sferze w sferze emocjonalnej.

Bibliografia:
J. Dyrda Style uczenia się dzieci dyslektycznych a wymagania poznawcze szkoły. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003
G. Krasowicz- Kupis Język, czytanie i dysleksja AWH Antoni Dudek, Lublin 2001
E. Kujawa, M. Kurzyna Metoda 18 struktur wyrazowych w pracy z dziećmi z trudnościami w czytaniu i pisaniu WSiP Spółka Akcyjna, Warszawa 1994
K. Grabałowska, J. Jastrząb, J. Mickiewicz, M. Wojak Ćwiczenia w pisaniu i czytaniu Poradnik metodyczny do terapii dzieci dyslektycznych Dom Organizatora, Toruń 1996

Opracowanie: Iwona Bujak

Wyświetleń: 1832