Jak zachować bezpieczenstwo uczniów na zajeciach wychowania fizycznego?

Każdego roku w czasie zajęć ruchowych zdarza się wiele nieszczęśliwych wypadków. Przeważnie są to drobne urazy ciała, bywają jednak wypadki poważne aż do śmiertelnych włącznie. Każdy wypadek łączy się z cierpieniem dziecka, bulwersuje rodziców i środowisko, zawsze działa przeciwko wychowaniu fizycznemu i nauczycielowi. Pocieszające jest jednak to ze na zajęciach prowadzących przez nauczycieli rozważnych odpowiedzialnych przewidujących wypadki rzadko się zdarzają. Przewidywać potrafi ten nauczyciel, który dobrze zna psychikę dziecka wie, w jakim momencie ochronić ćwiczącego i w jaki sposób zabezpieczyć stanowisko ćwiczebne, a także zna cała gamę form organizacyjnych. U odpowiedzialnego nauczyciela nie zdarzają się wypadki, ponieważ zaleca on na lekcji zadania na miarę indywidualnych możliwości uczniów, zgodnie ze wskazaniami metodyki wychowania fizycznego. Zadania powinny być trudne, wyprzedzające rozwój ucznia, bo tylko takie zadania interesują młodzież, ale metodycznie następujące po sobie, to znaczy, że uczeń nie powinien wykonywać np. kroku (zadania pośredniego) drugiego, jeśli jeszcze krok pierwszy nie został opanowany.

Ubezpieczanie ćwiczących jest jednym z podstawowych zadań nauczyciela na lekcji i we wszystkich zajęciach ruchowych. Nauczyciel odpowiedzialny jest za:
- wywieszenie, omówienie i skrupulatne przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa (regulamin korzystania z sali gimnastycznej, boiska, pływalni),
- bezpośrednie ubezpieczenie uczniów podczas wykonywania ćwiczeń i zadań ruchowych (może także wyznaczyć uczniów do ochrony współćwiczących, lecz muszą to być uczniowie mający szanse spełnić te rolę i odpowiednio poinstruowani o sposobach ubezpieczania),
- systematycznie szkolenie uczniów zakresie samoobrony.

O tym, jak uchronić ćwiczących przed urazami i wypadkami, czyli jakie czynniki przedsięwziąć w konkretnych sytuacjach, mówi się zazwyczaj podręcznikach metodycznych z zakresu poszczególnych dyscyplin sportu działów wychowania fizycznego. Tu należy podkreślić ważność tych i odpowiedzialność nauczyciela za zdrowie fizyczne i psychiczne dzieci oraz konieczność przewidywania sytuacji niebezpiecznych czasie prowadzenia zajęć ruchowych. Należy mocno podkreślić, iż zabezpieczenie przed wypadkiem i urazami nie polega na unikaniu trudnych i niebezpiecznych sytuacji. Lecz na ubezpieczeniu ćwiczących w trakcie wykonywania zadań ruchowych i na profilaktyce aktywnej.

Przez profilaktykę aktywną rozumie się, podobnie jak w higienie, uodpornienie jednostki na zagrażające jej ze strony środowiska zewnętrznego niebezpieczeństwa. Jeśli np. wiadomo, iż wypadki i związane z nimi urazy są spowodowane głównie upadkami poszkodowanego, na zajęciach wychowania fizycznego należy często ćwiczyć upadanie, aby nauczyć wszystkich uczniów ochrony przed urazami w różnych okolicznościach sytuacjach.

Zagadnienie bezpieczeństwa młodzieży na zajęciach wychowania fizycznego szczegółowo badał a. Olszowski. Przedstawił te problematykę w pracy pt. " Niektóre problemy bezpieczeństwa dzieci i młodzieży na zajęciach wychowania fizycznego":

Dla potrzeb praktyki wychowania fizycznego przyczyny powstawania wypadków można podzielić na trzy grupy:
a) przyczyny powstałe z winy prowadzącego,
b) przyczyny wypływające z osobowości ćwiczącego
c) przyczyny o charakterze technicznym

Przyczyny wypadków z winy nauczyciela

Wielu autorów zajmujących się problemami wypadków na zajęciach wychowania fizycznego na podstawie analizy przyczyn i okoliczności ich powstawania wskazuje, że znaczna ich ilość powstaje z winy prowadzącego te zajęcia. W organizacji zajęć, w przygotowaniu merytorycznym, w doświadczeniu zawodowym, w osobistej sprawności należy szukać środków zapobiegawczych przed wypadkami.

Na podstawie dotychczasowych obserwacji można stwierdzić ze jedną ze słabszych stron prowadzonych zajęć ruchowych jest sama organizacja procesu dydaktyczno-wychowawczego. W praktyce pedagogicznej zwykle najwięcej czasu przeznacza się na przygotowanie metodyczne, na formy i metody pracy, właściwy dobór poszczególnych zadań, rozkazodawstwo itp., podczas gdy samej organizacji zajęć poświęca się zbyt mało czasu. Nie ulega żadnej wątpliwości że dobra organizacja zajęć, przemyślany i przygotowany sposób egzekwowania każdego elementu lekcji, nie tylko może zapewnić bezpieczeństwo ćwiczącym, ale także ułatwić i przyspieszyć nabywanie przez nich określonych umiejętności i sprawności ruchowych.

Z punktu widzenie bezpieczeństwa ćwiczących do najczęściej powtarzanych błędów w organizacji zajęć należą:
- przypadkowy podział uczniów na zespoły lub brak takiego podziału,
- rozmieszczenie ćwiczących zbyt blisko ścian, kaloryferów i innych na Sali lub boisku (jest to szczególnie niebezpieczne przy grach i zabawach oraz grach sportowych),
- nieprzemyślany sposób przenoszenia przyborów i przyrządów,
- brak lub zła ochrona przy ćwiczeniach trudnych i niebezpiecznych,
- złe przygotowanie do zajęć sprzętu, przyrządów obiektów,
- brak przeglądu przyborów, przyrządów pod kątem ich niezawodności w każdej sytuacji,
- nie ustalony sposób przychodzenia na zajęcia i wychodzenia z zajęć,
- brak dyscypliny.

W celu dobrego spełnienia zadania dotyczącego bezpieczeństwa, nauczyciel musi przed przystąpieniem do lekcji dokładnie zapoznać dzieci
z samoochroną oraz zorganizować pomoc przy tych ćwiczeniach, które będą wykonywały, a które jego zdaniem zawierają elementy trudne i niebezpieczne. Dzieci muszą być przekonane, że nawet po ewentualnym upadku nic im się nie stanie. Taka gwarancja pozwoli im na pewne wykonywanie wszystkich ćwiczeń. Wymaga to znajomości każdego dziecka. Nauczyciel już przed danym ćwiczeniem winien wiedzieć, z czym sobie dziecko poradzi, a z czym nie. Kiedy dziecko upada, wtedy jest już za późno, aby zastanowić się w jaki sposób należy je chronić. Dlatego prowadzący musi wcześniej poznać dokładnie technikę wykonywanego ruchu, te wszystkie jego podstawowe elementy, które winny być opanowane już przy pierwszym wykonywaniu. Sygnałem nieprawidłowości przy wykonywaniu danego ruchu nie powinien być upadek, lecz występujące w trakcie jego wykonania pewne nieprawidłowości wynikające ze struktury ruchu.

Do wypadku dochodzi najczęściej wtedy, gdy dziecko:
- nie zachowa w czasie ćwiczeń właściwej pozycji ciała: głowy, tułowia,
rąk, nóg,
- źle rozłoży szybkość ruchu w czasie,
- niedostatecznie uchwyci przedmiot, przybór,
- ma obawę przed wykonaniem całego ruchu lub jego części,
- jest za słabo przygotowane do wykonania danego ruchu.

Często do wypadku dochodzi w wyniku reakcji ze strony prowadzącego zajęcia na sytuacje, które zagrażają ćwiczącemu.

W trakcie prowadzenia zajęć nauczyciele zastanawiają się bardzo często, kiedy i w jakich okolicznościach winni udzielić ćwiczącemu bezpośredniej pomocy, tak by z jednej strony stworzyć mu pełne warunki bezpieczeństwa, z drugiej zaś nie ograniczyć samodzielności. Decydującym kryterium w tym zakresie będzie znajomość psychofizycznych możliwości ucznia.

Przy nowych ćwiczeniach dziecko skierowuje najczęściej uwagę na tyle na prawidłowe wykonanie ćwiczenia, ile na zapewnienie sobie bezpieczeństwa przed upadkiem. Dodatkowej pomocy używamy także wtedy, gdy dziecko źle rozłoży ruch w przestrzeni, gdy w obawie przed upadkiem utraci kontrolę nad swoim położeniem, albo wtedy, gdy poprzednio w czasie ćwiczenia doszło do upadku.

Przyczyny wypadków wynikające z osobowości ucznia

1. Brak dyscypliny przy wykonywaniu poszczególnych ćwiczeń.
Uczeń nie respektuje poleceń nauczyciela, przechodzi dowolnie od ćwiczeń do ćwiczeń bez jego zgody. Często też pokazuje przed zespołem, jako demonstrator, ćwiczenia przerastające możliwości fizyczne dzieci.

2. Przeżycia osobiste.
Jeśli dziecko przezywa kłopoty rodzinne, jest smutne, czuje się źle, boli je głowa, jest po dłuższej chorobie, wówczas nie należy zwiększać natężenia ćwiczeń. Również nadmierna radość nie sprzyja bezpieczeństwu ćwiczących. Rozprężenie w wyniku nadmiernej radości prowadzi często do podejmowania przez dziecko zadań przerastających jego możliwości fizyczne. Dziecko chce ćwiczyć wtedy bez ochrony lub ćwiczy z nieuzasadnioną beztroską.

3. Brak rozgrzewki.
Rozgrzewka podwyższa czynności procesów nerwowych, skraca dostosowanie się do optymalnego wysiłku, podnosi sprawność układu oddechowego, krążenia, termoregulacji. Uznając znaczenie rozgrzewki, rzadko w praktyce przeprowadza się ją właściwie, bądź to z powodu nadmiernej ilości zadań, jakie stawiane są na każdej jednostce lekcyjnej, bądź z powodu nadmiernej pogoni za doraźnymi efektami.

4. Znużenia
Obniżenie samokontroli, które wypływa ze znużenia prowadzi do błędów, które mogą być przyczyną nieszczęśliwych wypadków. Wykonanie każdej pracy lub jej elementu zawiera w sobie możliwość popełnienia błędu, który w szczególnych okolicznościach doprowadzić może do wypadku. Okoliczności te to zadania ponad siły fizyczne, zadania o skomplikowanej, dotychczas nieznanej strukturze, wreszcie zadania, których realizacja natrafi na przeszkody, lub kiedy należy je wykonać w zmiennym rytmie.

5. Strach
Strach jest istotnym składnikiem mechanizmów samoobronnych u ludzi. Jest uczuciem przykrym, co ma istotny sens biologiczny. Bez strachu nie byłoby bohaterstwa, męstwa, dzielności, śmiałości i siły charakteru. Strach jest zatem warunkiem istnienia zarówno odwagi, jak i tchórzostwa. Człowiek ulega strachowi wobec trzech sytuacji: nagłych i ostrych dźwięków, bólu fizycznego i wskutek zachwiania równowagi. Są to elementy tzw. Instynktu strachu, które zauważono już u niemowląt w pierwszych dniach życia. Natomiast tzw. "przejawy" strachu są rezultatem nabytego doświadczenia.
Jak zatem powinniśmy postępować na zajęciach wf by przeciwdziałać powstawaniu nadmiernego strachu, który bardzo często paraliżuje ruch ćwiczącego, miesza rytm ruchu, uniemożliwia pełną koncentracje uwagi, nie pozwala na obiektywną ocenę sytuacji. Wydaje się, że powinniśmy wyjść od środków wywierających wpływ na mechanizm strachu, a więc stwarzania takich sytuacji, które wymagają od ćwiczącego odwagi, ryzyka, wyboru odpowiadającego motywom postępowania. Aby przygotować ćwiczącego do sytuacji trudnych, niebezpiecznych, budzących strach, musimy przede wszystkim dążyć do kształtowania u niego wszechstronnej sprawności ruchowej oraz wytrącenia ze świadomości myśli o trudnościach, obliczu rzeczy nowych, trudnych i niebezpiecznych osoba wyćwiczona będzie się wprawdzie bała, ale dużo łatwiej jej będzie mobilizować siły obronne. Człowiek silny nie myśli przesadnie o niebezpieczeństwie i trudach, jakie go czekają. Człowieka silnego i zdrowego cieszy myśl o pokonaniu trudów leżących w granicach jego możliwości. Słabość fizyczna pociąga za sobą skłonność do lęku w atmosferze, w której trudno o dokładną ocenę niebezpieczeństwa. Nie powinniśmy oczywiście i nie możemy unikać na lekcji trudnych, ryzykownych i niebezpiecznych. W przełamaniu strachu, lęku, w wykonaniu ćwiczeń zawierających elementy ryzyka, w radości pokonania trudów leżących w granicach własnych możliwości tkwi bowiem podstawowa atrakcyjność zajęć ruchowych.

6. Niehigieniczny tryb życia.
Na pojęcie niehigienicznego trybu życia składa się cały kompleks zagadnień, których wpływu na stan zdrowia i sprawność fizyczną nie trzeba szerzej uzasadniać. W praktyce szkolnej do tego zagadnienia zaliczamy także złe i nieregularne odżywianie się oraz rozpowszechnione wśród dziewcząt głodowanie w dążeniu do zachowania szczupłej i zgrabnej figury. Trzeba także wspomnieć o nadmiernym przeciążeniu dziecka pracą w szkole i lekcjami w domu - jednym słowem o zachowanej równowadze między pracą a wypoczynkiem.

7. Pochopne lub nieprzemyślane ćwiczenia.
Należy zawsze pouczać ćwiczących i wskazywać im na dalekosiężne konsekwencje, do których może doprowadzić ich pochopność. Dopóki dziecko nie uprzytomni sobie ruchu i nie dokona jego analizy, nie zda sobie sprawy, co i jak ma wykonać, dopóty nie powinno przystępować do wykonywania ćwiczenia. U dziecka pochopnego niektóre czynności ruchowe nie są pod ścisłą kontrolą centralnego układu nerwowego. Stan taki sprzyja powstawaniu wypadku.

8. Uprzedzenia do wykonania ćwiczenia.
Nie należy ćwiczyć tych ruchów, do których dziecko ma szczególne uprzedzenie lub, jeśli nie przekonało się, że w danym ćwiczeniu ten właśnie ruch mu pomoże. Jeśli dziecko ma uprzedzenie do ćwiczenia, a ćwiczy jedynie pod presją nauczyciela, łatwo jest o wypadek.

9. Trema lub przedstartowa gorączka.
Nie tylko młodzież, ale także doświadczeni sportowy mają tremę przedstarwową, przez co osiągają często gorsze wyniki na zawodach niż podczas treningu. Objawem tremy lub gorączki przedstartowej są mniej skoordynowane ruchy, pocenie się (szczególnie dłoni), drżenie mięśni palców. Zadaniem nauczyciela jest złagodzenie stanów przedstartowych, m. in. przez odwracanie uwagi ćwiczącego od czekającego go wysiłku (szczególnie wtedy, gdy trzeba zbyt długo czekać na start) oraz rzeczową analizę sytuacji, które mogą występować w czasie zawodów itp.

10. Brak znajomości zasad samoochroną.
Przed wypadkiem zabezpieczyć może ćwiczącego przede wszystkim umiejętność samoochrony. Umiejętności tej należy uczyć przed każdym trudniejszym ćwiczeniem. Samoochrona musi stać się nieodłącznym składnikiem samego ćwiczenia. Świadomość samoochrony podnosi pewność i zwiększa wartość ćwiczeń. Doświadczalnie stwierdzono, że te dzieci, które były obeznane z zasadami samoochrony, łatwiej pokonywały uczucie strachu, łatwiej orientowały się w danej sytuacji, szybciej opanowywały określone zespoły zadań ruchowych. Samoochrona uczy przed lub w trakcie ćwiczenia oraz na przykładzie nieudanych ćwiczeń.

11. Samoochrona przez umiejętność właściwego padania.
W postępowaniu zapobiegawczym przeciw nieszczęśliwym wypadkom na zajęciach, szczególna uwagę należy zwrócić na przyswojenie ćwiczącemu umiejętności właściwego padania. Od opanowania tej umiejętności w dużym stopniu uzależnione będą skutki wypadków. Osoba, która przyswoi sobie umiejętność padania, nawet w sytuacjach nie przewidzianych, będzie zawsze postępowała tak, jak uczyła się tego na zajęciach ruchu.

Przyczyny wypadków o charakterze technicznym

Do przyczyn wypadków o charakterze technicznym zalicza się w pierwszym rzędzie nieprzygotowane należycie do zajęć obiekty sportowe, niedostateczne wyposażenie w sprzęt i ubiór ćwiczącego, zły stan rozbiegu, nieprawidłowe miejsce odbicia, nierówną nawierzchnia bieżni, zły stan lodu, tras narciarskich, tępe łyżwy, brak ochraniaczy itp.

W trakcie przygotowania i przeprowadzenia zajęć w grach i zabawach ruchowych oraz grach sportowych, w lekkiej atletyce, w gimnastyce, łyżwiarstwie oraz w atletyce terenowej prowadzący w głównej mierze winien przestrzegać następujących zasad:
Gry sportowe:
1. Nie dopuszczać do brutalnej gry, niepoprawnie grających usuwać.
2. Nie pozwalać na zwycięstwo za wszelką cenę.
3. Podczas sędziowania ściśle przestrzegać prawideł gry, nie pozwalać na najdrobniejsze przekroczenia przepisów.
4. Przed każdą grą sprawdzać przydatność boiska do gry, urządzeń, przyborów sportowych i ubioru grających.
5. Poziom grających winien być wyrównany pod względem sprawności fizycznej i techniki gry.
6. Do gry właściwej dopuszczać jedynie młodzież zdrową, sprawną
i znającą przepisy gry.
7. Specjalna uwagę należy zwrócić na grę w koszykówkę (m. in. przepisową odległość tablic od ściany) oraz na piłkę nożną, które to gry przysparzają najwięcej wypadków wskutek brutalności objawiającej się podkładaniem nóg, zderzeniem, popychaniem, kopaniem, trącaniem przeciwnika, następowaniem na nogę itp.

Lekkoatletyka:
1. Bieżnia, skocznia, rzutnia powinny mieć przepisowe wymiary i urządzenia, jak również taki rozmieszczenie, aby ćwiczący wzajemnie sobie nie przeszkadzali.
2. Przybory do lekkoatletyki: jak kule, oszczepy, dyski, stojaki, poprzeczki, kolce, muszą mieć przepisowe dla danego wieku wymiary i nie mogą być uszkodzone.
3. Sposób obchodzenia się z przyborami, jak również ich używanie muszą być przez nauczyciela szczegółowo omówione i pokazane.
4. Ustawienie młodzieży do ćwiczeń w lekkoatletyce, a szczególnie do rzutów musi być dokładnie przez nauczyciela przemyślane, aby dawało pełną gwarancję bezpieczeństwa. Linie rzutów powinny być wyznaczone kredą, odstępy wytyczone chorągiewkami. Szczególnie czujnym i ostrożnym musi być nauczyciel przy ćwiczeniach rzutów (oszczep, kula, dysk).
5. Na boisku nie może znajdować się inna klasa lub przebywać bez celu inna młodzież.
6. Uczniowie wykonują ćwiczenia pod ścisłą kontrolą nauczyciela i tylko na jego rozkaz lub sygnał.
7. Pod żadnym pozorem nauczyciel nie może wydawać uczniowi sprzętu na przerwie. Po zakończeniu lekcji sprzęt sportowy musi być zabrany, przeliczony i odniesiony w obecności nauczyciela do magazynu.
8. Przynosić i odnosić sprzęt mogą tylko dyżurni lub wyznaczeni do tych czynności uczniowie.
9. Na lekcjach musi być zachowana pełna dyscyplina, nie można pozwolić ćwiczącym na najdrobniejsze wybryki lub nieuwagę.
10. Do szkoły nie wolno przynosić własnego sprzętu do lekkoatletyki.
11. Do właściwych rzutów lub skoków nie można przystąpić dopóty, dopóki nie przerobi się ćwiczeń przygotowawczych i oswajających.
12. Skocznia musi być wypełniona taką ilością piasku, aby gwarantowała pełne bezpieczeństwo. Przed każdą lekcją piasek powinien być przekopany, a przed każdym skokiem i po każdym skoku wyrównany.

Gimnastyka:
1. W czasie przerw i nieobecności nauczyciela sala gimnastyczna zastępcza winna być zamknięta na klucz. Do sali wprowadza i wyprowadza młodzież tylko ten nauczyciel, który ma lekcje.
2. W sali i w szatni należy utrzymać zawsze wzorowy porządek.
3. W "zielonej sali" gimnastycznej wszelkiego rodzaju chwyty (lin, kółek, krat, drabinek itp.) winny by kontrolowane 1 - 2 razy do roku (czy nie są uszkodzone lub rozluźnione).
4. Uszkodzone przyrządy, np. podarte materace, złamane czy zniszczone skrzynie, równoważnie itp. należy usuwać z Sali, ewentualnie zabezpieczyć, aż do naprawy. Nie wolno ich używać, nawet przy najprostszych ćwiczeniach.
5. Należy nauczyć młodzież przenoszenia przyrządów oraz wymagać od niej umiejętnego obchodzenia się z przyrządami i przyborami.
6. Przyrządy do wykonywania skoków gimnastycznych należy tak ustawić do ćwiczeń, aby nie doszło do wypadku, tzn. tak, aby było miejsce do rozbiegu, za materacem zaś należy przewidzieć 5 - 6 metrową przestrzeń wolną od ściany lub od innej stałej przeszkody.
7. Po ustawieniu przyrządów należy je sprawdzić, czy wspierają się całą powierzchnią podstawy na podłodze i czy są dobrze złożone (skrzynie, kozioł, koń, równoważnia, odskocznia, materac).
8. Kolumnę ćwiczebną należy tak ustawić, aby ćwiczący wzajemnie sobie nie przeszkadzali, przeszkadzali skrajne szeregi i rzędy nie były zbyt blisko ściany, kaloryferów, przyrządów itp.
9. Przy wykonywaniu ćwiczeń trudniejszych na przyrządach należy zapewnić dobra asekurację oraz uczyć młodzież samoochrony, a także uświadomić ją o niebezpieczeństwie wynikających ze złego wykonywania ćwiczenia.
10. Należy ujednolicić ubiór ćwiczących, a szczególnie obuwie. Należy jednoznacznie ustalić czy obuwie ma być na skórzanej, czy gumowej podeszwie.
11. Sale zastępcze o wymiarach poniżej 9x18 metrów nadają się do urządzenia "wyścigów".

Łyżwiarstwo:
1. Przy prowadzeniu zajęć na lodzie nauczyciel musi mieć gwarancję, że lód nie załamie się, a jego powierzchnia jest cała i gładka.
2. Dzieci winny być odpowiednio ubrane i zabezpieczone przed odmrożeniem (nóg, rąk, nosa, uszy, policzków)
3. Łyżwy powinny być w dobrym stanie i silnie przytwierdzone do butów.
4. Należy oswoić dzieci z łyżwami, lodem, utrzymywaniem równowagi i umiejętnością padania (siadanie na lodzie).
5. Należy pamiętać o najczęściej spotykanych wypadkach na lodzie i o okolicznościach, w jakich się zdarzają, aby im przeciwdziałać (np. usztywnianie nóg, przechylanie tułowia do przodu, krzyżowanie łyżew, nie przestrzeganie jednokierunkowego ruchu, zbyt szybka jazda, źle umocowane łyżwy, brak dyscypliny, popychanie się, podkładanie nóg itp.).
6. Nauczyciel musi brać pod uwagę temperaturę powietrza, pogodę, wiatr i odpowiednio dozować czas ćwiczeń, jak również ich rodzaj - należy pamiętać nie tylko o hartowaniu młodzieży, ale również o tym, aby jej nie przeziębić.

Ćwiczenia, gry i atletyka terenowa:
1. Nauczyciel powinien znać doskonale teren i jego układ, w którym będzie przeprowadzać ćwiczenia.
2. Wiedzieć, że podkład terenu jest zawsze korzystniejszy, jeśli jest miękki, elastyczny, nie ma w nim niewidocznych dołów, ostrych kamieni, wystających z drzew suchych gałęzi itp.
3. Pamiętać o tym, że naturalne przeszkody, jak: rowy, potoki, skarpy, drzewa, mogą zastąpić częściowo przyrząd gimnastyczny do wspinania, zwisów, ćwiczeń równoważnych.
4. Prowadzić sam od początku do końca całe zajęcia, pokazywać sposób pokonywania danej przeszkody, ochraniać przy poszczególnych ćwiczeniach wszystkich ćwiczących.
5. Zabierać na każde ćwiczenia terenowe apteczką podręczną.

Odpowiedzialność prawna nauczyciela wf z tytułu nieszczęśliwych wypadków została opisana w Dziennikach Urzędowych Ministerstwa Oświaty i m. in. przez Z. Zabielskiego w miesięczniku "Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna".

Mam nadzieję, że Ci nauczyciele, którzy zastosują opisane zasady Nidy nie będą mieć wypadków na lekcji czego wszystkim serdecznie życzę.

Opracowanie: mgr Lech Lipa
Nauczyciel wychowania fizycznego
w Publicznej Szkole Podstawowej
w Budkach

Wyświetleń: 9504