Funkcje rodziny - podstawowej grupy i instytucji społecznej.

Rodzina jest najmniejszą, a zarazem podstawową grupą społeczną. Aby całe społeczeństwo było zdrowe i dobrze się rozwijało potrzebna jest prawidłowo funkcjonująca rodzina (rodzice i dzieci).

Celem większości małżeństw jest posiadanie potomstwa i jego wychowanie. Z jednej strony rodzice stosują wobec dziecka celowe zabiegi, aby nadać wychowaniu pewien kierunek, z drugiej zaś strony na proces wychowania oddziałuje atmosfera panująca w danej rodzinie. Składają się na nią tradycje, stosunek do religii, pozycja społeczna, sytuacja materialna, otoczenie sąsiedzkie, więź emocjonalna łącząca wszystkich członków rodziny, problemy życia codziennego. Efektem tych wszystkich oddziaływań jest harmonijne ukształtowanie osobowości dziecka w zgodzie z normami współżycia społecznego.

Współczesna rodzina ulega głębokim przeobrażeniom pod wpływem przemian cywilizacyjnych. Dzisiaj jest ona bardziej otwarta na świat, w obecnych warunkach wzrasta liczba zajęć rodziców i dzieci, dlatego coraz rzadziej spotykają się oni razem w domu.. Zmiany cywilizacyjne powodują zmianę pozycji dziecka w rodzinie. Wzrastają aspiracje rodziców dotyczące przyszłości dzieci, stwarza im się coraz lepsze warunki doskonalenia zawodowego i robienia kariery. Do rodziców należy stwarzanie atmosfery rodzinnej przepojonej miłością i szacunkiem, aby sprzyjała osobistemu i społecznemu wychowaniu dzieci. Chodzi tu o przekaz pojęć, ukształtowanie uczuć i wytworzenie postaw, które czynią dziecko aktywnym członkiem społeczeństwa:

• kształtowanie właściwej oceny dóbr materialnych (wartość człowieka dotyczy tego czym on jest, a nie co posiada),
• poszanowanie godności w każdym człowieku,
• gotowość niesienia pomocy,
• odnoszenie się z szacunkiem do seksualności człowieka.

Zdrowie społeczeństwa zależne jest od tego czy rodziny rozwijają się prawidłowo, czy spełniają swoje funkcje. Warto w tym miejscu przytoczyć za "Słownikiem wyrazów obcych" (1980) definicję funkcji:
funkcja (łac. functio =czynność) 1. Czynność, działanie, zadanie, obowiązek, stanowisko ...

W literaturze socjologicznej funkcje rodziny ujmuje się w bardzo różny sposób. Mając na uwadze najistotniejsze zespoły zjawisk i czynności z zakresu socjologii, można je ująć w następujących punktach:

1. Funkcja prokreacyjna - rodzina powstaje jako naturalna konsekwencja małżeństwa. Jest ono wspólnotą opartą na miłości i dlatego trwałość więzi między rodzicami zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa i warunkuje jego prawidłowy rozwój. Rodzina jest tą wspólnotą osób, która spełnia najkorzystniejsze warunki, aby w niej przyszedł na świat nowy człowiek i w niej przygotował się do samodzielnego życia. (K. Ostrowska 1997 s.12)
2. Funkcja socjalizacyjna - zakłada uczenie się zachowań, norm i wartości uznawanych w danym społeczeństwie. Funkcję tą ważną ze względu na jej socjologiczny aspekt opiszę w dalszej części pracy nieco szerzej.
3. Funkcja miłości - rodzina powinna zaspokoić podstawowe potrzeby ludzkie miłości, bezpieczeństwa i przynależności. Każdy normalny człowiek odczuwa potrzebę posiadania kręgu bliskich osób. Związków uczuciowych w rodzinie jest wiele - między małżonkami, rodzicami a dziećmi, rodzeństwem, powiązania w ramach kolejnych pokoleń. Dzięki tym zależnościom człowiek zaspokaja potrzeby emocjonalne i zbliża się do ideału jakim jest szczęście osobiste. Prawidłowy rozwój emocjonalny w dzieciństwie ma duży wpływ na dalsze, dorosłe życie człowieka.
4. Funkcja kulturotwórcza - dom wprowadza dziecko w świat sztuki i pozwala na rozwijanie własnych zainteresowań i talentów. Rodzina jest także szkołą języka, obyczajów, postaw i wzorów zachowań. Taka kontynuacja tradycji wzmacnia więzi jej członków.
5. Funkcja wspomagająca rozwój osobowości - przez osobowość należy rozumieć indywidualne właściwości psychiczne i duchowe danej osoby, kształtowane w ciągu całego jej życia. Na osobowość mają również wpływ: wiedza o sobie i świecie. Rodzina jest miejscem, gdzie pod jednym dachem żyją ludzie o różnych temperamentach, usposobieniach i gustach. Wszyscy mają wpływ na wszystkich i takie wielokierunkowe zachowanie daje szansę na wzbogacenie własnej osobowości.
6. Funkcja religijna - wspiera rozwój moralno-religijny, jest swoistym kodeksem moralnym. Dzięki tej funkcji realizowany jest przekaz kultury religijnej, wierzeń i wartości. Często rodzina wycofuje się z realizacji tej funkcji na rzecz kościoła. Jest to postępowanie błędne. Tak wychowane dziecko nigdy nie będzie religijne. Obecnie można mówić o kryzysie wychowania religijnego w rodzinie. Rodzice mają małą wiedzę religijną, nie potrafią też jej dziecku przekazać. W tradycyjnej rodzinie socjalizacją religijną zajmują się głównie kobiety. Identyfikacja płci dziecka z rodzicem powoduje, że chłopcy niechętnie uczą się od matek, bo to jest "babska sprawa".
7. Funkcja ekonomiczna - służy zaspokojeniu potrzeb materialnych (jedzenie, ubranie, mieszkanie). Każdy członek rodziny ma swój wkład w zasilanie domowego budżetu. Rodzice czerpią dochody przez pracę, dla dzieci z kolei to nauka jest swoistą inwestycją w przyszłość. Szczególnie w społeczeństwach dawnych, ale też współcześnie - stan posiadania rodziców, ich miejsce zamieszkania i poziom wykształcenia - decydowały o karierze i drodze życiowej ich dzieci.
8. Funkcja stratyfikacyjna - obejmuje funkcjonujące w społeczeństwie prawo, zwyczaje dziedziczenia, przekazywanie pozycji społecznej dzieciom np. w Indiach - przynależność do określonej kasty determinuje życie człowieka aż do śmierci. Nie może on zmienić kasty, w której się urodził na inną.
9. Funkcja integracyjna - rodzina powinna jednoczyć swoich członków. Wewnętrzna spójność powoduje, że stanowi ona podstawową komórkę społeczną utworzoną w sposób naturalny. Funkcja integracyjna służy nawiązywaniu kontaktów towarzyskich przez osoby wchodzące w skład rodziny.
10. Funkcja rekreacyjna - łączy się z rozumieniem rodziny jako azylu, w którym można odpocząć i zregenerować siły w cieple "domowego ogniska".
11. Funkcja opiekuńcza - chroni przed negatywnymi skutkami życia np. ucieczką w alkoholizm, narkomanię, prostytucję. Dobry przykład wyniesiony z domu zapobiega popełnianiu błędów życiowych i daje punkt odniesienia do tego co dobre, a co złe.

Wśród opisanych wyżej funkcji - trzy pierwsze (prokreacyjna, socjalizacyjna, miłości), zaliczają się do grupy funkcji istotnych, pierwszorzędnych. Pozostałe określa się mianem drugorzędnych, akcydentalnych.

W tej części pracy chciałabym zająć się funkcją socjalizacyjną rodziny. Jest ona definiowana w różny sposób, w zależności od zakresu jaki obejmuje.

W węższym zakresie rozdziela się wychowanie od socjalizacji. Wychowanie jest przedstawiane jako działanie świadome i celowe, socjalizacja natomiast to proces automatyczny, nieuświadomiony. Socjalizacja polega na przyjęciu jako swoje wzorów postępowania i norm kulturowych. Może się zdarzyć, że socjalizacja i wychowanie nie są zgodne z sobą np. powszechnie wiadomo, że palenie jest szkodliwe, w domu jednak któryś rodzic pali. Postępowanie takie powoduje zachwianie autorytetu rodzicielskiego.

W szerszym ujęciu socjalizacja obejmuje też proces wychowania. Jest to działanie jednocześnie świadome i nieświadome. A. Kłoskowska (1969 s.263) zwolenniczka szerszego ujęcia funkcji socjalizacyjnej, w swojej pracy "Z historii i socjologii kultury" podaje, że "socjalizacja polega na przyjmowaniu i przekazywaniu ustalonych sposobów zachowania, norm i modeli oraz pewnego zasobu wiedzy odnoszącej się do określonej rzeczywistości".

Inny przedstawiciel szerszego ujęcia - W. Jacher (1973 s.102) w książce "Funkcja socjalizacyjna rodziny" pisze: "przez socjalizację rozumiemy proces społeczny polegający na przekazywaniu jednostce całego systemu bardzo często zinstytucjonalizowanych środków wychowania i kontroli jak: normy społeczne, wartości, wzory, nawyki, postawy, umiejętności, przekonania itp. W celu wprowadzenia jej do udziału w życiu społecznym i rozwijania jej osobowości."

Upraszczając te definicje, można stwierdzić, że funkcja socjalizacyjna w szerszym ujęciu obejmuje całokształt przygotowania do życia społecznego. Kolejny zwolennik takiego pojmowania socjalizacji rodziny - Z. Tyszka (1974) w swej pracy pt. "Socjologia rodziny" wyodrębnił szereg zadań, które ona pełni:

• przekazywanie potomstwu wiedzy przyrodniczej i społecznej,
• wpajanie umiejętności i nawyków posługiwania się wytworami otaczającego świata,
• wdrażanie zachowań, norm i wzorów właściwych dla danego społeczeństwa,
• przekazywanie uznawanych i stosowanych w społeczeństwie systemów wartości,
• wskazywanie sposobów działania mających prowadzić do określonych celów,
• przekazywanie potomstwu dorobku w zakresie kultury duchowej.

Socjalizacja rodziny realizuje się poprzez:

• przykład i naśladownictwo,
• system nakazów i zakazów,
• pobudzanie na ukierunkowaną aktywność wychowanka,
• system kontroli społecznej przy udziale nagród i kar.

Wymienione wyżej przejawy socjalizacji obejmują kilka sfer:

1. biologiczno-popędowa (wdrażanie dziecka do pomocy materialnej, opieki, uświadomienie pokrewieństwa),
2. psychiczno-uczuciowa (powstawanie, umacnianie więzi),
3. społeczno-kulturowa (ułatwianie przystosowania do życia w innych grupach niż rodzina),
4. świadomościowo-moralna (przekazywanie pewnych modeli zachowań).

Funkcja socjalizacyjna rodziny działa w dwie strony, jej wpływom ulegają dzieci, ale też ich rodzice. W trakcie międzypokoleniowych kontaktów niejednokrotnie zmieniają się poglądy wychowawcze rodziców, ich sądy i sposób wartościowania.

Należy stwierdzić, że na przestrzeni czasu, funkcja ta uległa dużym przeobrażeniom. Związane jest to z rozrastaniem się środowisk miejskich i oddziaływaniem na jednostkę coraz większej ilości instytucji. Rodzina już nie posiada monopolu na funkcję socjalizacyjną. Realizują ją żłobki, przedszkola, kościół, rówieśnicy i środki masowego przekazu. Takie oddziaływanie ma jednak charakter wtórny, bowiem wszystko "przepływa przez filtr rodziny". Socjalizacja małego dziecka odbywa się w rodzinie, jest to socjalizacja pierwotna. Starsze dziecko, w wieku szkolnym podlega socjalizacji wtórnej (szkoła). Socjalizacja pierwotna ma na celu wprowadzenie człowieka do społeczeństwa. Jej oddziaływanie odbywa się w atmosferze o silnym ładunku emocjonalnym i dotyczy przyswojenia języka, sposobu komunikacji, udzielania odpowiedzi na pytania "dlaczego?" np. rodzimy się i umieramy. Skutki socjalizacji pierwotnej najczęściej trwają na całe życie. Socjalizacja ta kończy się w momencie przyjęcia swoich norm, wartości w połączeniu z szerszym społeczeństwem i utrwaleniem tożsamości. Zakończenie socjalizacji pierwotnej w wielu społeczeństwach podkreślane jest rytuałami. U nas jest to rozpoczęcie nauki w szkole lub przyjęcie komunii św.

Zdarza się, że socjalizacja rodziny nie przebiega prawidłowo. Młodzież pozbawiona pozytywnych wzorów zachowań i odpowiedniej atmosfery emocjonalnej ulega wykolejeniu, wstępuje do grup subkulturowych o charakterze antyspołecznym lub wręcz przestępczych. Zjawisko to występuje najczęściej w rodzinach z tak zwanego marginesu społecznego. Likwidacją ujemnych skutków wykolejenia społecznego zajmuje się resocjalizacja. Działalność resocjalizacyjną może podjąć tylko rodzina, która prawidłowo spełnia swoje funkcje. Jeśli rodzice nie są w stanie podołać swoim obowiązkom, resocjalizacja dziecka odbywa się poza domem, w instytucjach do tego przygotowanych na przykład rodziny zastępcze, zakłady poprawcze i tym podobne.

Refleksje nad tymi czynnikami pozwalają na wysnucie wniosku,
że przede wszystkim rodzina prawidłowo realizująca swe liczne funkcje pełni podstawową rolę w życiu każdego człowieka i rozwoju społeczeństwa. Istotne znaczenie ma przy tym intensywność i jakość kontaktów między członkami rodziny, a nie czas ich trwania.

---

BIBLIOGRAFIA

1. F. Adamski, Socjologia małżeństwa i rodziny, PWN, Warszawa 1982.
2. W. Jacher, Funkcja socjalizacyjna rodziny [w:] Wychowanie w rodzinie chrześcijańskiej pod red. Fr. Adamskiego, Warszawa 1973.
3. A. Kłoskowska, Z historii i socjologii kultury, PWN, Warszawa 1969.
4. K. Ostrowska, Podstawowe funkcje rodziny [w: ] Przygotowanie do życia w rodzinie pod red. K. Ostrowskiej i M. Ryś, cz.I, Warszawa 1997.
5. J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1972.
6. J. Tokarski (red.), Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1980.
7. Z. Tyszka, Socjologia rodziny, PWN, Warszawa 1974.
8. Wykłady z socjologii prowadzone przez dr K. Węgrzyn.

Opracowanie: Agata Wacławik

Wyświetleń: 12749