Jak aktywizować i motywować uczniów?

Aktywność człowieka ma określony kierunek wyznaczony przez cel, któremu podporządkowany zostaje jej przebieg. Im bardziej cel jest ciekawy i atrakcyjny, tym większą wywołuje motywację i zainteresowanie uczniów. Zatem podstawowym zabiegiem, jaki powinien nauczyciel wykonać, jest uświadomienie uczniom celu ich działań wraz z umotywowaniem potrzeby jego osiągnięcia.

Uczeń będzie aktywny, gdy:

• cel jest dla niego bliski i wyraźny ( ma poczucie sensu tego co robi);
• uwzględnia się jego potrzeby i zainteresowania ( zadania uznaje za własne);
• ma poczucie bezpieczeństwa (prawo do błędu, otrzyma konieczne wsparcie i informację zwrotną);
• działaniom towarzyszom odczucia i emocje;
• bierze udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji ( coś ode mnie zależy);
• odczuwa satysfakcję ( lubi to robić);
• ma poczucie własnej wartości ( ja to potrafię);
• dostrzega się jego wkład pracy, a nie efekt ( nauczyciel i grupa dostrzegają jego wysiłek i doceniają).
• kiedy ma możliwość realizacji własnych pomysłów.

Uczenie się jest efektywne, gdy angażuje nie tylko umysł , ale i emocje, gdy daje uczniom możliwość bycia częściej twórczym niż odtwórczym.

Dlatego też nauczyciele powinni tak organizować zajęcia ,aby uczniowie zaangażowali się, badali, doświadczali i działali. Koniecznym jest stosowanie następujących zasad:

1. Ograniczyć stosowanie metod podających, służących przekazywaniu gotowych wiadomości.
2. Stosować metody i techniki aktywizujące, sprzyjające samodzielności myślenia i działania, a także kształtowaniu pozytywnej motywacji do uczenia się.
3. Organizować tak pracę , aby uczniowie mieli okazję zaspakajać swoje potrzeby ( bezpieczeństwa, uznania, kontaktów społecznych, komunikacji, aktywności, samorealizacji).
4. Uatrakcyjniać zajęcia poprzez wprowadzanie efektu zaskoczenia, zaciekawienia, nowości, zabawy, bo to wzmaga zaangażowanie uczniów.
5. Tworzyć małe grupy, które wymuszają aktywność wszystkich jej uczestników i sprzyjają obiektywnej ocenie i samoocenie.
6. Tworzyć sytuacje , w których uczniowie stają się eksperymentatorami i odkrywcami.
7. Zadbać o odpowiednie zagospodarowanie przestrzeni w sali i zgromadzenie bogatego warsztatu ucznia.

Nauczyciel w pracy z dziećmi powinien wykorzystywać walory wszystkich form aktywności, uwzględniając dwie odmiany każdej z nich, tzn. jednolitą i zróżnicowaną. Ważne jest, by one się przeplatały i uzupełniały, a nie wykluczały. Najczęściej w praktyce szkolnej ma miejsce przesadne wykorzystywanie pracy zbiorowej. Posiada ona swoje walory, jednak należy podkreślić że sprzyja ona dominacji aktywności nauczyciela. Praca grupowa przez część nauczycieli stosowana jest od czasu do czasu. Praca w grupie jest zawsze środkiem do osiągnięcia celu. Prawidłowo zorganizowana praca w grupie umożliwiawłaściwe relacje i współdziałanie między nauczycielem i uczniami.
Z takiej formy pracy wynikają korzyści dla ucznia, a także dla nauczyciela.

Korzyści dla UCZNIA:

• Zapewnienie większego poczucia bezpieczeństwa,
• Rozwijanie wiary we własne możliwości,
  • Chętne podejmowanie nowych zadań,
  • Umożliwienie posługiwania się językiem jako instrumentem uczenia się ( czytanie, mówienie, słuchanie, pisanie),
• Wzajemne uczenie się uczniów.
• Dzielenie się pomysłami i doświadczeniem.
• Kształcenie umiejętności współpracy i współdziałania.
  • Uczenie pełnienia ról.
  • Zwiększenie odpowiedzialności za siebie innych.
  • Zwiększenie motywacji do nauki.
  • Uczenie przestrzegania przyjętych zasad.

Korzyści dla NAUCZYCIELA:

• Ułatwianie aktywizacji uczniów.
• Stwarzanie możliwości zajęcia się uczniem słabym.
• Planowanie i wykorzystywanie czasu na naukę.
• Zaspakajanie i rozwijanie wiele potrzeb edukacyjnych uczniów.
• Rozwijanie zainteresowań
• Poznawanie uczniów i nawiązywanie z nimi bliższego kontaktu.
• Dodatni wpływ na integrację zespołu klasowego.

Niepowodzenie zespołowe jest mniej przykre niż indywidualne, a porażka doznawana przez grupę nie wytwarza poczucia mniejszej wartości, będącego nieraz następstwem niepowodzeń szkolnych.

Podziału na grupy można dokonywać w różny sposób. Grupa funkcjonuje dobrze, gdy obsadzone są wszystkie role: zarówno te ważne ze względu na sprawną realizację zadań, jak i te istotne dla współżycia i rozwoju grupy. Ważne jest, by każdy uczeń miał szansę pełnienia różnych ról w różnym czasie. Należy pamiętać o tym, by grupa miała możliwość przedstawienia i zaprezentowania wyników swojej pracy.

Jadwiga Krzyżewska autorka książki pod tytułem: ” Aktywizujące metody i techniki w edukacji” dokonała następującego podziału metod i technik nauczania:

1. Metody i techniki integracyjne,
2. Metody i techniki diagnostyczne,
3. Metody i techniki dyskusyjne,
4. Metody i techniki rozwijające twórcze myślenie,
5. Metody twórczego rozwiązywania problemów,
6. Metody grupowego podejmowania decyzji,
7. Metody planowania,
8. Gry dydaktyczne,
9. Metody przyspieszonego uczenia się.

Metody i techniki integracyjne mają swój rodowód w pedagogice zabawy. Zabawa jest przydatna wszędzie tam, gdzie zależy nam na integracji grupy, na ośmieleniu i pozytywnym wzmocnieniu jej uczestników. Zabawy rozluźniają, wprowadzają dobry nastrój, a potem już tylko pomagają w skupieniu i koncentracji uwagi. Stosowanie metod zabawowych pozwala na wzmocnienie motywacji uczenia się , jak też daje poczucie bezpieczeństwa pracy w grupie i z grupą. Metod i technik zabawowych jest wiele, dlatego każdy nauczyciel może je dostosowywać do własnej grupy.

Diagnoza to zbieranie informacji o przebiegu i wynikach określonego stanu rzeczy. Postawić diagnozę to tyle co wywnioskować, sprawdzić, ocenić oraz wyjaśnić przyczyny tego stanu. Podstawowymi technikami i metodami diagnostycznymi są: ”obcy przybysz”, metaplan.

Pierwsza z nich polega na rozpoznawaniu różnych problemów i potrzeb, jak też zbieraniu informacji na temat mocnych i słabych stron określonego zjawiska. Charakterystyczną jej cechą jest połączenie z techniką wizualizacji. Druga metoda jest plastycznym zapisem dyskusji, który stanowi istotny element przed podjęciem decyzji. Dyskutując na dany temat uczniowie tworzą plakat, który jest skróconym zapisem obrad nad danym problemem. Przedstawione na plakacie pytania inspirują do poszukiwań, analizy i oceny faktów i sądów.

Problem zawarty w  ”chmurce” nie pozwala na oddalanie się od tematu.


Przykład:


Jak jest? Jak być powinno?
Dlaczego nie jest tak jak być powinno?

Wnioski:
Uczniowie zapisują odpowiedzi na postawione pytania (na kartkach samoprzylepnych) i zamieszczają je w odpowiednich miejscach. Następnie trwają prezentacje grup i dyskusja.

Dyskusja może występować w różnych odmianach, ale zwykle przebiega według przedstawionych poniżej faz:

1. podanie celu i wywoływanie gotowości do dyskutowania,
2. ukierunkowanie dyskusji,
3. prowadzenie dyskusji,
4. zakończenie dyskusji,
5. omówienie dyskusji.

Głównymi rodzajami dyskusji są: akwarium, debata – ” za i przeciw”. Akwarium to szczególna metoda dyskusji , za pomocą której mała grupa chętnych uczniów prowadzi uporządkowaną dyskusję. Pozostali uczniowie przysłuchują się dyskusji i mogą także uzupełniać wypowiedzi kolegów. Na koniec uczniowie podsumowują dyskusję i wyciągają wnioski. Debata uczy analizowania różnych aspektów jednego zagadnienia, wyszukiwania argumentów dla własnego stanowiska oraz akceptacji dla różnych koncepcji i rozwiązań.

Metody i techniki twórczego myślenia mają na celu rozwój aktywności ucznia., aby potrafił uczyć się sam, mimowolnie, poprzez własne działanie. Przykładem takich metod jest fabuła ” z kubka” , polegająca na zainspirowaniu ucznia do pracy twórczej. Następuje to w wyniku podania pewnego tylko ogólnego planu ( postacie, fabuła, miejsce akcji). Do przeprowadzenia tej metody potrzebne są pojemniki – ” kubki” i kartki z różnymi informacjami. Fabuła ”z kubka’’ to wspaniały sposób na zrozumienie procesu tworzenia opowiadania.
Metody i techniki twórczego rozwiązywania problemów.

Problemy – to zawiłe , zagmatwane i niejasne, trudne zadania do rozwiązania. Rozwiązanie problemu polega na określeniu niepożądanego stanu aktualnego (stanu A) oraz stanu oczekiwanego w przyszłości ( stanu B), a także ustalenie czynności , prowadzących od stanu ”A” do stanu ”B”.

Rozwiązywaniu problemów towarzyszą następujące etapy:

1. Zdefiniowanie problemu.
2. Szczegółowy jego opis i analiza.
3. Ustalenie możliwych rozwiązań problemu.
4. Ocena wariantów i wybór optymalnego.
5. Zastosowanie wybranego rozwiązania w praktyce.

Do podstawowych metod i technik rozwiązywania problemów zaliczamy:
kartę kołową, dywanik pomysłów, asocjogram, kiermasz ofert.
Metody i techniki grupowego podejmowania decyzji.

Decyzja to końcowy element procesu rozwiązywania problemów. Procedura procesu podejmowania decyzji jest niemal identyczna jak procedura rozwiązywania problemów. Na uwagę zasługują dwie metody decyzyjne: pustynia i drzewo decyzyjne. W przypadku pierwszej metody sztucznie wytwarza się sytuację ekstremalną , gdzie grupa musi pozostać razem.

Celem powyższej metody jest wskazanie różnic między indywidualnymi a grupowymi decyzjami ( wykazanie wyższości tych drugich).

Drzewo decyzyjne jest graficznym zapisem analizy procesu podejmowania decyzji. Metoda służy rozwijaniu umiejętności dokonywania wyboru i podejmowania decyzji z pełną świadomością jej skutków. Wybór najsłuszniejszego rozwiązania następuje w pracy zespołowej. Za pomocą drzewa decyzyjnego można podejmować trudne i niejednoznaczne decyzje aktualne, jak i też analizować decyzje, które zostały podjęte w przeszłości.

Metody planowania.
Planowanie jest procesem, który rozpoczyna się uzgodnieniem planu . Plan powinien być urzeczywistniony. Gwiazda pytań jest najprostszą techniką planowania zmian . Jej istotą jest szukanie odpowiedzi na pytania: Po co ma dokonać się zmiana? Co trzeba zmienić? Kiedy należy to zmienić? Jak należy to zrobić? Gdzie? Kto ma to zrobić? ( Można zastosować tą metodę przy planowaniu wycieczki klasowej).

Ostatnio popularną metodą jest projekt. Istota tej metody polega na tym, Że uczniowie w oparciu o przyjęte wcześniej założenia- w znacznie dłuższym czasie niż praca domowa, mają szansę samodzielnego zaplanowania, stworzenia i prezentacji większego przedsięwzięcia . Podczas pracy nad projektem, uczniowie mają możliwość praktykowania całego szeregu umiejętności:

Dyskutowania, poszukiwania, planowania, rozwiązywania problemów, jak i przygotowania się do wystąpień publicznych. Wyróżniamy dwa rodzaje projektów:

1. projekt badawczy ( zebranie możliwie jak najwięcej informacji na dany temat i prezentacja na forum klasy),
2.  projekt działania lokalnego- polega na podjęciu jakiegoś przedsięwzięcia na rzecz środowiska lokalnego i prezentacji go na większym forum.

Realizacja każdego projektu przebiega w następujących fazach:

1. Zainicjowanie i wybór projektu.
2. Opis projektu i spisanie kontraktu.
3. Realizacja projektu.
4. Prezentacja projektu.
5. Ocena projektu.

Realizując projekt, uczniowie wykorzystują różnorodne pomoce audiowizualne, korzystają z map, wykresów oraz z różnych programów multimedialnych. Praca może mieć początek w klasie, jednak znaczna jej część odbywa się poza lekcjami. Projekt jest koordynowany przez nauczyciela i kończy się prezentacją na forum grupy lub środowiska lokalnego.

Gry dydaktyczne stanowią najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną Grupę metod nauczania, które- wśród różnych metod aktywizujących- uważane są najbardziej przyjemne i skuteczne ze względu na stopień przyswajanych treści.

Na szczególną uwagę zasługują metody i techniki przyspieszonego uczenia się wychodzące naprzeciw potrzebom sprostania i dotrzymania kroku dynamicznym przemianom na świecie. Radzą one, jak się uczyć i jak myśleć, aby potrzebną wiedzę i umiejętności nabywać w sposób trwały i skuteczny. Tajemnica szybkiego uczenia się tkwi w zaangażowaniu obu półkul mózgowych w proces zdobywania wiedzy. Ich integracja i harmonijna współpraca daje wręcz niewyobrażalny pozytywny wynik. Aby uczenie było przydatne, długotrwałe i szybkie, muszą być zaangażowane wszystkie zmysły- żaden z nich nie może leżeć odłogiem. Na przykład , aby opisać dokładnie owoc cytryny należy go obejrzeć, dotknąć, powąchać , spróbować. Ważnym elementem szybkiego uczenia się jest stan relaksu: błogiego spokoju, harmonii. W procesie uczenia się szczególnie ważne jest pozytywne myślenie i nastawienie. Przykładem metody przyspieszonego uczenia się mapa umysłowa. To narzędzie umożliwiające natychmiastowy wgląd w całość nawet bardzo obszernego zagadnienia. Tajemnica skuteczności metody tkwi w harmonijnym wykorzystaniu obydwu półkul mózgowych.. Przy zastosowaniu mapy pojęciowej trzeba przestrzegać następujących zasad:

1. poruszać się należy od całości do szczegółu, rozpoczynać rysowanie od centralnie umieszczonego, głównego zagadnienia do najbardziej szcze- gółowych informacji.
2. mapa musi być jak najbardziej obrazowa, czyli rysunki powinny być proste, kolorowe, śmieszne i nietypowe, a użyciem strzałek, symboli i innych znaków graficznych.

Stosując różne techniki i metody aktywizujące zapewniamy swoim uczniom poczucie bezpieczeństwa, a tym samym stwarzamy warunki do uczenia się w sposób planowy i odpowiedzialny
Nauczyciel spełnia również bardzo ważną rolę w procesie motywowania. uczniów do nauki. Jeżeli potrafi odpowiednio pokierować to całkiem przeciętny uczeń może stać się wyróżniającym się uczniem. Oczekiwania nauczycieli wobec swoich wychowanków powinny być wysokie. Najlepszą szkołą dla wszystkich dzieci jest przykład. Dzieci mówią: jeśli on mógł tego dokonać, to i ja mogę.

Okazując uznanie i chwaląc osiągnięcia można stosować mieszankę wzmacniania pozytywnego i negatywnego. Pochwały powinny być wyrażane publicznie to daje oczekiwane efekty. Do osiągnięcia lepszych wyników przez klasę konieczne jest współzawodnictwo, ale nie należy go nadużywać, aby przyjaźń nie przerodziła się w nienawiść.

Czasami wymagania nauczycieli wobec swoich wychowanków wywołują bunt i jest to normalne, zwłaszcza wtedy gdy dzieciom wydaje się, że nie są w stanie sprostać wymaganiom. Należy wtedy uświadomić im , że są w stanie dokonać nawet czegoś większego. Własną negocjację należy utrzymać na wysokim poziomie. Wiąże się to z tym, że najlepszą szkołą jest własny przykład. Aby dobrze wymagać od dzieci musimy nauczyć się wymagać od siebie.

Podsumowując warto zapamiętać sentencję Klemensa Stróżyńskiego:
” Najlepsza lekcja to nie ta, o której tak sądzi nauczyciel, ani ta , o której tak myślą uczniowie.... . Najlepsza lekcja to taka, o której ani nauczyciel, ani uczeń nie myślą, że to była lekcja”.
 Literatura:
Krzyżewska J. , Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej-
AU OMEGA, Suwałki 1998,
Krzyżewska J. , Aktywizujące metody i techniki w edukacji , Suwałki 2000,
Praca zbiorowa pod redakcją Zacłony Z., Szkolne spotkania z rodzicami, Nowy Sącz 1995,
Rau K., Ziętkiewicz , Jak aktywizować uczniów; ” Burza mózgów i inne techniki w edukacji, Poznań 2000,

Opracowanie: Anna Kasprzak

Wyświetleń: 6796