Odbiór filmu Romana Polańskiego jako tekstu kultury. Przygotowanie do świadomego uczestnictwa w projekcji filmu: "Pianista".

FORMA:
Wykład w elementami pogadanki.
Wykorzystanie muzyki filmowej.

CZAS TRWANIA:
1 godzina lekcyjna.

CELE:
Kształcący:
- Wprowadzenie nowych pojęć z dziedziny edukacji medialnej w klasach III
gimnazjum i I zreformowanego szkolnictwa ponadgimnazjalnego;
- Realizacja założeń edukacji medialnej,
a) człowiek jako jednostka osadzona w świecie znaków kultury,
b) umiejętność odwoływania się do wiedzy z zakresu komunikacji językowej,
c) język filmu jako system konkretnych znaków,
d) kod filmu i kanał przekazu, struktura dzieła filmowego a dzieła literackiego,
e) subiektywizm twórców a percepcja dzieł,
f) film jako tekst kultury.
- Kształcenie językowe w zakresie wzbogacenia zasobu leksykalnego
uczniów, uświadomienie szerokiego zakresu znaczeniowego słowa "Wygrać" (gra słów).

Poznawczy:
- Konkretne informacje dotyczące utworu Władysława Szpilmana, historia dotyczące ekranizacji dzieła literackiego, informacje dotyczące autora wspomnień i autora filmu, realia historyczno - socjologiczne a postawy bohaterów filmowych, sposób budowania rzeczywistości (subiektywizm przekazu) a umiejętność poprawnego odbioru dzieła sztuki (obiektywizm odbioru), intertekstualność dzieła filmowego, bohater - homo viator kultury XX wieku;
- Pojęcia: Holokaustu i eksterminacji, empatii, intertekstualności dzieł kultury i sztuki, pola semantycznego, klamer interpretacyjnych.
- Realizacja idei ścieżek międzyprzedmiotowych.

Wychowawczy:
- uczulenie młodych odbiorców na tzw. "magię dzieła filmowego", wskazanie na subiektywizm przekazu (reżyser to twórca, a nie odtwórca), wolicjonalny charakter dzieł filmowych (gra ze zbiorowymi emocjami), umiejętność weryfikowania faktów historycznych i subiektywizmu twórców w ich interpretacji, pojęcie rasizmu jako zjawiska nagannego w świecie integracji europejskiej, podkreślenie wagi tolerancji i irenizmu we współczesnym świecie (duży wpływ na odbiór lekcji miała data wykładu - 11 września -WTC), odwołanie się do idei demokratyzmu, pacyfizmu, wspólnego dziedzictwa kultury i cywilizacji europejskiej, wskazanie na istnienie dobra i zła w świecie oraz odwiecznej walki pomiędzy nimi.

PLAN WYKŁADU:
1. Film jako tekst kultury. Tworzywo filmu, wyznaczniki treści i formy. Kody przekazu, język dzieła filmowego. Forma: obraz, kolor, światło, montaż scen, rekwizyty znaczące; treść-nadbudowa semantyczna poprzez odwołania do wrażliwości - wypowiedzi uczniów, notatka kierowana.

2. Oglądanie ze zrozumieniem. Mimesis a iluzja, toposy i loci communes. (Wykład).

3. Zadania sztuki: poznawcze, odkrywcze i epifaniczne.

4. Informacja o Władysławie Szpilmanie i perypetiach jego wspomnień.

5. Informacja o twórcach filmu - sylwetka reżysera, kompozytora.

6. Informacje o odtwórcach ról.

7. Postawienie tezy- Film Polańskiego to kolejny spektakl o teatrze świata (topos teatrum mundi), o walce dobra ze złem, o próbie zachowania wrażliwości i człowieczeństwa w zdehumanizowanej rzeczywistości getta. Odczytanie 1 zdania dzieła literackiego, z zaznaczeniem cytatu: "życie jest takie piękne...".

8. Ukazanie niebezpieczeństw interpretacyjnych- możliwość uwikłania w konteksty polityczne, rasowe, ideologiczne poprzez bezkrytyczny odbiór przekazów subiektywnych - subiektywna narracja 1-osobowa w pamiętniku Szpilmana zostaje przetworzona przez subiektywny osąd reżysera.

9. Wskazanie, że dzieło Polańskiego to nie obiektywny obraz Warszawy II wojny, lecz "podglądanie" czasów wojny przez wrażliwego człowieka, próbującego przetrwać w świecie chaosu. Wskazanie na instynkt przetrwania, pragnienie życia.

10. Informacja o różnych postawach bohaterów filmu z odwołaniem do ich genezy:
Niemcy - informacja o sytuacji Niemiec od momentu puczu hitlerowskiego, założenia hitleryzmu z wykorzystaniem nietzscheanizmu, metody presji psychicznej w Hitlerjugend - wskazanie na zachowanie żołnierzy niemieckich, pilnujących getta - kategoria zła.
Polacy - gloryfikowanie inteligentów, którzy pomagali Szpilmanowi w ucieczce, kontrastowanie postaci.
Żydzi - ukazania jako naród męczenników - przypomnienie faktów historycznych, dotyczących idei Holocaustu, sytuacja w Niemczech przedwojennych, przyczyny narastania rasizmu w Niemczech, próba manipulowania emocjami Polaków. Podział na biednych i bogatych. Historia Szpilmanów przez pryzmat powolnej utraty złudzeń o wolności.
Rosjanie-marginesowa wzmianka filmowa (siła militarna z zewnątrz, zapowiedź odsieczy).

11. Toposy, na które młody widz powinien zwrócić uwagę:
- topos ogrodu - potraktowanie obrazu Warszawy (Polski) jako pięknego ogrodu, który zostaje zniszczony, spalony, lecz rozkwita na nowo - gra świateł, wielkie plenery malarskie z wykorzystaniem techniki komputerowej, klamry kompozycyjne, motyw muru.
- topos rodziny - z wykorzystaniem motywu stołu i domu, sfer życia intymnego, gniazda, które zostaje strzaskane, lecz trwa symbolicznie dzięki silnym więziom emocjonalnym, rodzina jako gwarancja realizacji potrzeby bezpieczeństwa - zwrócenie uwagi na obraz "stołu" i słowa Szpilmana skierowane do siostry:
"Żałuję,że cię lepiej nie poznałem."
Dom jako "obszar oswojony", który zostaje utracony - motyw wykorzenienia, utraty niewinności, wygnania z raju.
- topos kata i ofiary - scena "z ogórkami"- prowadzenie wertykalno - horyzontalne kamery zabiegiem interpretacyjnym (skojarzenie wylewanej cieczy z puszki z wylaną zupą na ulicy); wystylizowanie postaci głównego bohatera na niewinną ofiarę - ukrzyżowanie Chrystusa (odwołania do kultury chrześcijańskiej),
- topos Chrystusa i Piłata - uniwersalny charakter sceny spotkania artysty - Żyda i inteligenta - Niemca w "miejscu pustym" - wydziedziczonym z kultury i schematu.

Zwrócenie uwagi uczniom na:
- symboliczne spotkanie człowieka z człowiekiem, pytanie: Kim jesteś?
- możliwość wzniesienia się ponad podziałami i obowiązkami, starcie wolności wyznania z przymusem rozkazów, zwycięstwo idei człowieczeństwa jako "wygrana".

Postawienie tezy, że po scenie pytań Szpilman WYGRA swoje życie, zwrócenie uwagi uczniom na pole semantyczne wyrazu "gra": zagrać, wygrać - ćwiczenie językowe.

Podsumowanie celowości przedstawionych toposów:
a) Prymat sztuki w świecie barbarzyńców - poprzez połączenie z motywem czytania Szekspira przez brata głównego bohatera - absurd życia ludzkiego; szekspiryzm.
b) Elementy pokonanego rasizmu i nietolerancji; przypomnienie słów Einsteina, że wszyscy należymy do rasy ludzkiej, nacisk na nowe ideały integracji europejskiej.

12. Autonomiczna rola muzyki w filmie, a także realiów akustycznych - podkreślenie tożsamości bohatera poprzez odwołania do polskości muzyki Szopena, oryginalne okrzyki w języku polskim.

13. Dwukrotne odtworzenie tematu muzycznego filmu autorstwa Kilara. Obecna na sali nauczycielka magister sztuki (nauczyciel przedmiotów: audycje muzyczne, rytmika, muzyka) zadaje pytanie o wykorzystane instrumenty i klimat utworu, uczniowie rozpoznają klarnet.

14. Ogłoszenie konkursu na najlepszą recenzję. Pozostawienie artykułu do skserowania z tygodnika Wprost. Uczniowie mają przeczytać tekst i wkleić go do zeszytu. Poinformowanie o różnych możliwościach odbioru dzieła poprzez wskazanie na recenzję W. Kota w Newsweeku.

15. Zapowiedź ponownego wysłuchania utworu po obejrzeniu filmu przez uczniów.

Mgr Ewa Skrońc-Bielak

Opracowanie: mgr Ewa Skrońc-Bielak

Wyświetleń: 4264