Formy i przejawy agresji

Zachowania agresywne można dzielić biorąc pod uwagę formę ich występowania. Uwzględniając to kryterium, A.H. Buss wyróżnia agresję fizyczną i słowną oraz agresję czynną i bierną.

Agresję fizyczną Buss określa jako atak na inną osobę, w którym atakujący posługuje się określonymi częściami ciała lub narzędziami, zadając ból lub wyrządzając szkody osobie będącej przedmiotem agresji. Agresja słowna natomiast polega na posłużeniu się bodźcami werbalnymi szkodliwymi dla atakowanej osoby, wywołującymi u niej strach, poczucie krzywdy lub odrzucenie uczuciowe. Agresję czynną stanowią działania szkodliwe dla osób lub przedmiotów, na które je się kieruje, natomiast agresja bierna to powstrzymywanie się od określonego działania, powodujące szkodliwe konsekwencje dla osoby będącej przedmiotem agresji.

A.H. Buss wyróżnił też agresję behawioralną, symboliczną i tematyczną. Agresja behawioralna jest skierowana przeciw konkretnym osobom lub rzeczom. Agresja symboliczna dotyczy osób lub rzeczy symbolizujących w jakiś sposób właściwy przedmiot. Agresja tematyczna polega na wystawieniu określonego rodzaju wypowiedzi słownych.

Analizując zachowanie agresywne R. Mandel wyróżnił agresję bezpośrednią i pośrednią. Agresję bezpośrednią stanowi szereg prostych zachowań takich jak: bicie, uderzanie, szczypanie, kłucie, duszenie, przewracanie, gryzienie, wyrywanie oraz przezywanie, grożenie, wyśmiewanie, przeklinanie, straszenie (agresja prosta). Na agresję bezpośrednią mogą złożyć się całe zespoły określonych ruchów, gestów, wypowiedzi w postaci wybuchów złości, uporu, obrażania się (agresja złożona). Agresja pośrednia zmierza okrężną drogą do wyrządzenia szkody osobie będącej przedmiotem agresji, np. przez szukanie silnych sprzymierzeńców, skarżenie, donosicielstwo, poniżanie. Przy tej formie agresji sprawca nie ujawnia się, lecz pozostaje anonimowy, także ofiara agresji często nie dowiaduje się, kto jest agresorem.

Przedmiotem badań Z. Skornego były zachowania agresywne dające się zakwalifikować jako czynna agresja behawioralna. Wśród nich wyróżnia zachowania agresywne przybierające formę agresji fizycznej lub słownej oraz agresji bezpośredniej lub pośredniej.

W. Szewczuk wyróżnił agresję bezpośrednią i agresję przemieszczoną. Agresja bezpośrednia jest skierowana na osoby będące powodem doznanej frustracji. Agresja przemieszczona skierowuje się natomiast na osoby, które nie miały nic wspólnego z frustracją doznaną przez danego osobnika. Mamy z nią do czynienia u dziecka, które surowo karane w domu zachowuje się agresywnie w stosunku do swych słabszych kolegów w szkole, bijąc ich i dokuczając im w różny sposób.

Agresja przejawiać się może na różne sposoby, które ogólnie można sprowadzić do dwóch kategorii: agresji czynnej i biernej. Czynną agresję łatwo zidentyfikować, ponieważ nie można jej ukryć i z reguły bywa głośna, a co najmniej widoczna. Bierna agresja jest próbą manipulacji drugą osobą, dokuczenia jej lub zranienia bez ryzykowania otwartego konfliktu.

Oto niektóre przejawy agresji czynnej i biernej występujące u uczniów.

Przejawy agresji czynnej:
- krzyki
- oskarżenia
- złośliwości
- szyderstwa
- groźby
- wyśmiewanie
- agresja fizyczna: bicie, kopanie, popychanie, szarpanie itp.

Przejawy agresji biernej:
- nieodzywanie się
- naburmuszona mina
- obrażanie się
- tzw. techniki zwlekania: lenistwo, spóźnianie się
- nieprzyznawanie się do gniewu
- ignorowanie rozmówcy
- rozpuszczanie plotek
- świadome "granie na nerwach" drugiej osobie, ale bez przekroczenia granicy otwartego konfliktu.

Z dokonanego przeglądu literatury widać, że ze względu na formę występowania zachowań agresywnych można wyróżnić:
- agresję fizyczną, słowną i psychiczną,
- agresję czynną i bierną,
- agresję prostą i złożoną,
- agresję bezpośrednią i pośrednią,
- agresję behawioralną, wyobrażeniową i tematyczną.

Podsumowując formy agresji poniżej przedstawiam ogólny jej podział na 3 grupy:

Agresja fizyczna:
- bicie
- kopanie
- popychanie
- podcinanie
- plucie
- wymuszanie pieniędzy
- zamykanie w pomieszczeniach
- niszczenie własności
- zmuszanie np. do noszenia teczki, przepisywania zadań

Agresja słowna:
- przezywanie
- wyśmiewanie
- obrażanie
- plotkowanie
- obgadywanie
- namawianie
- manipulowanie związkami przyjaźni
- grożenie
- szantażowanie

Bez użycia słów i kontaktu fizycznego (psychiczna):
- wrogie gesty
- miny
- izolowanie
- manipulowanie związkami przyjaźni.

Opracowanie: Beata Warzec

Wyświetleń: 1401