Klasyfikacja celów nauczania

"Jeżeli nie znasz portu,
do którego płyniesz i wiatry
nie będą Ci sprzyjać"
(Seneka)

1. Podstawowe pojęcia.
Nauczanie - to praca nauczyciela z uczniami organizowana w szkole. W toku nauczania nauczyciel kieruje procesem przyswajania przez uczniów wiedzy oraz umiejętności stosowania tej wiedzy w praktyce.
Kształcenie - to świadome oddziaływanie, które ma na celu zapewnić komuś (lub sobie) zdobycie określonego systemu wiadomości, umiejętności, nawyków, ukształtowanie poglądu na świat oraz rozwinięcie zdolności oraz zainteresowań poznawczych. Rezultatem procesu kształcenia jest wychowanie.
Treść kształcenia jest rozumiana jako system nauczanych czynności, określonych pod względem celu kształcenia, materiału kształcenia i wymagań programowych, a realizacja programu prowadzi do przetworzenia treści kształcenia na osiągnięcia uczniów. Każdy element treści kształcenia to pojedyncza czynność, która ma być opanowana przez ucznia. W trójwymiarowym modelu treści kształcenia każdy element powinien być określony przez trzy współrzędne tj 1. cel kształcenia, któremu służy, 2.materiał kształcenia, którego dotyczy 3. wymagania programowe, które reprezentuje.
Przyjmuje się obecnie czynnościową koncepcję treści kształcenia. Zgodnie z e współczesnym ujęciem program jest programem czynności uczniów i założonych wyników tych czynności.. Współcześnie treścią kształcenia są nazywane nauczane czynności, a nie pojedyncza wiadomość (Niemierko, 1997).
Dydaktyka czynnościowa B.Niemierki operuje następującą terminologią:
Czynność - to działalność świadoma, proces ukierunkowany na osiągnięcie celu
Treść nauczania -to ogół nauczanych czynności
Cele nauczania - to zamierzone właściwości uczniów; rejestr czynności, które powinien wykonać uczeń
Nauczanie -to wskazywanie tych czynności (nauczyciel kieruje nabywaniem tych czynności, umiejętności)
Uczenie się - to opanowywanie czynności.

2. Cele kształcenia
Cele kształcenia opisują zamierzone osiągnięcia (właściwości) ucznia. Sklasyfikowane są według kategorii wybranej taksonomii celów: poznawczej (cele nauczania), praktycznej (cele nauczania praktycznego - umiejętności) lub motywacyjnej (cele wychowawcze)

Ze względu na sposób formułowania wyróżnia się cele ogólne i cele operacyjne.
Cele ogólne wskazują kierunki dążeń pedagogicznych.
Cele operacyjne stanowią opis wyników, które maja być uzyskane, są formułowane jako zamierzone osiągnięcia uczniów.
Operacjonalizacja celów jest zamianą celu ogólnego na jeden lub więcej celów operacyjnych. Dzięki operacjonalizacji pozbywamy się deklaratywności w pracy nauczyciela i uczymy się doceniać określone umiejętności ucznia. Operacyjny cel kształcenia opisuje wyniki kształcenia, które maja być uzyskane. Cele operacyjne są formułowane jako zamierzone osiągnięcia uczniów. Cel ma formę operacyjną, co znaczy, że wskazuje czynność jaka powinna być przez ucznia opanowana oraz przynajmniej w zarysie warunki w jakich ma być wykonana i kryteria wymagań co do jakości wykonania czynności. Operacyjne formułowanie celu kształcenia obejmuje trzy etapy:
- określenie i nazwanie czynności, której wykonanie ma być uważane za osiągnięcie celu
- opisanie warunków w których czynność ma być wykonana
- ustalenie kryteriów, których spełnienie pozwoli uznać czynność za opanowaną (jakość, sprawność)

Cele kształcenia mogą być wyrażone wieloznacznie np. cenić, wiedzieć, rozumieć lub przy pomocy czasowników operacyjnych opisujących czynności ucznia (operacje), które można obserwować, zarejestrować,. Charakterystycznym sformułowaniem operacyjnego celu kształcenia jest: "uczeń potrafi"

3. Taksonomia celów kształcenia.
Jest to hierarchiczna klasyfikacja celów określonej dziedziny: motywacyjnej, praktycznej lub poznawczej. Pierwowzorem taksonomii pedagogicznych była taksonomia celów dziedziny poznawczej B. Blooma (1956). Taksonomia ta chociaż wielokrotnie krytykowana stała się wzorem dla innych.
Swoistej naturalizacji taksonomii Blooma do polskiej tradycji dydaktycznej dokonał Bolesław Niemierko.

Hierarchiczność taksonomii celów kształcenia polega na zawieraniu się niższych kategorii celów w wyższych kategoriach. Głównym zadaniem taksonomii celów kształcenia jest zapewnienie równowagi między wyższymi i niższymi celami operacyjnymi, a przede wszystkim zapobieganie materializmowi dydaktycznemu w procesie kształcenia, to jest przecenianie celów niższych.

CELE KSZTAŁCENIA:
PRAKTYCZNE:
 

POZIOM	KATEGORIA
I. DZIAŁANIA	A-naśladowanie B- odtwarzanie
II. UMIEJĘTNOŚCI	C- sprawność działania w stałych warunkach D- sprawność działania w zmiennych warunkach

WYCHOWAWCZE:
 

POZIOM	KATEGORIA
I. DZIAŁANIA	A- uczestnictwo w działaniu B- podejmowanie działań
II. POSTAWY	C- nastawienie na działania D- system działań

POZNAWCZE- CZYLI CELE NAUCZANIA
 

POZIOM	KATEGORIA
I. WIADOMOŚCI	A- zapamiętanie wiadomości B- zrozumienie wiadomości
II. UMIEJĘTNOŚCI	C- stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych D- stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych

1. Cele nauczania.

W praktyce edukacyjnej najszersze zastosowanie znalazła taksonomia ABC celów kształcenia dziedziny poznawczej (Niemierko 1975)-czyli taksonomia celów nauczania.
Taksonomia ta obejmuje dwa poziomy celów i cztery kategorie.
A- zapamiętanie wiadomości - oznacza gotowość ucznia do przypomnienia sobie terminów, faktów, praw i teorii naukowych, zasad działania. Wiąże się z elementarnym poziomem rozumienia tych wiadomości: uczeń nie powinien ich mylić ze sobą i zniekształcać.
B- zrozumienie wiadomości - oznacza, że uczeń potrafi je przedstawić w innej formie, niż je zapamiętał, uporządkować i streścić, uczynić podstawą prostego wnioskowania.
C- stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych - oznacza opanowanie przez ucznia, umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych mu uprzednio wzorów. Cel, do którego wiadomości mają być stosowane, nie powinien być bardzo odległy od celów osiąganych w toku ćwiczeń szkolnych.
D- stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych - oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonywania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, formułowania planu działania, tworzenia oryginalnych przedmiotów, wartościowania przedmiotów według pewnych kryteriów.

Taksonomia zmusza do twórczej interpretacji programu nauczania, wymusza dostrzeganie w nim nie tylko faktów, ale rozumienie wiadomości oraz nadaje właściwą rangę kształtowaniu umiejętności odtwórczych i twórczych.
Praktyczne zastosowanie taksonomii celów, można wyrazić następującym schematem:
 

PROGRAM NAUCZANIA CELE OGÓLNE

TAKSONOMIA CELÓW NAUCZANIA A B C D

cele szczegółowe- kat "A" cele szczegółowe -kat "B" cele szczegółowe - kat "C" cele szczegółowe - kat "D"

Cele nauczania mogą być wyrażone wieloznacznie oraz przy pomocy czasowników operacyjnych
Przy operacjonalizacji celów pomocne są poniższe czasowniki (operacyjne)
 

KATEGORIA CELU	OKRESLENIA WIELOZNACZNE	CZASOWNIKI OPERACYJNE
A B C D	Wiedzieć Rozumieć Stosować Wiadomości Rozwiązywać Problemy	nazwać, zdefiniować, wymienić, zidentyfikować, rozpoznać, wyliczyć streścić, wyjaśnić, zilustrować, rozróżnić, rozwiązać, skonstruować, zastosować, porównać, sklasyfikować, narysować, scharakteryzować dowieść, przewidzieć, zanalizować, wykryć, ocenić, zaproponować zaplanować

Stosowanie taksonomii jest środkiem koordynowania bieżąco uzyskiwanych rezultatów szczegółowych z ideałami programującymi czynności i ma na celu zwiększenie ukierunkowania i skuteczności działania.

Stosowanie taksonomii celów nauczania może chronić nauczycieli i uczniów przed encyklopedyzmem w nauczaniu i uczeniu się oraz marnotrawieniem zdolności i motywacji.

Reforma oświatowa w bardzo stanowczy sposób przeciwna jest encyklopedyzmowi i jednostronnemu scjentyzmowi. Istnieje szansa, że wszystkie trzy dziedziny kształcenia z całym swoim wewnętrznym bogactwem mogą stać się źródłem wielostronnego rozwoju ucznia. Chcąc dobrze planować osiąganie złożonych i długoterminowych zadań szkoły i określonej edukacji, konieczne jest powszechne wykorzystanie taksonomii celów.
opracował mgr inż. Janusz Gawryś

Literatura:
Niemierko B.: Cele i wyniki kształcenia. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy. Bydgoszcz.1988
Niemierko B.: A B C testów osiągnięć szkolnych. CODN. 1973

Opracowanie: Janusz Gawryś

Wyświetleń: 19028